Polsko-ukraińska komisja ekspertów jak zwykle znaczną uwagę udzieliła pracom konserwatorskim na Cmentarzu Łyczakowskim.
Wspólne prace na tym obiekcie prowadzone są już jedenasty rok przy aktywnym udziale polskich organizacji i fundacji i przy finansowaniu ze strony polskiego Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego (MKiDN). Ze strony ukraińskiej w projekcie udział biorą Zarząd Ochrony Środowiska Historycznego Lwowskiej Rady Miejskiej, dyrekcja Muzeum „Cmentarz Łyczakowski”, eksperci ze Lwowskiej Akademii Sztuki.
Omówieniu wszystkich szczegółów prac konserwatorskich na cmentarzu komisja poświęciła cały jeden dzień. Tego wymagała pewnie wyjątkowa ranga artystyczna i znaczenie historyczne cmentarza, którego zabytki zostały wpisane na listę UNESCO. Otóż zespół pomników i grobów wybitnych osób na Cmentarzu Łyczakowskim sprawiają, że należy zaliczyć go nie tylko do spuścizny kulturowej Polski i Ukrainy, ale do dziedzictwa ogólnoeuropejskiego. W latach 2008–2017 przeprowadzono kompleksowe prace konserwatorskie przy przeszło 80 nagrobkach i grobowcach. W 2018 roku postanowiono poddać konserwacji 15 nagrobków, których większość to pomniki figuralne, i skończyć pracę rozpoczęte w 2017 roku jeszcze przy dwóch pomnikach. Komisja postanowiła również doprowadzić do zakończenia wszystkie prace konserwatorskie i porządkowe na cmentarzyku powstańców listopadowych, w kwaterze „Żelaznej Kompanii”. Tam będą odnowione zachowane nagrobki kamienne na grobach m.in. Adama Kulwiecia i greckokatolickiego księdza Łukasza Bobrowicza oraz Jana Kantego Czerstyna, który brał czynny udział w powstaniu, a później osiadł na stałe w Galicji. Również zostanie poddane konserwacji 40 żeliwnych krzyży. Według propozycji dyrekcji Muzeum „Cmentarz Łyczakowski” będzie odnowiony nagrobek księdza greckokatolickiego Teofila Pawlikiwa (1821–1905), proboszcza parafii Uśpienia NMP we Lwowie, znanego kaznodziei i katechety. Pomnik wykonany jest w kształcie trzyramiennego krzyża z białego piaskowca. Jednogłośnie postanowiono niezwłocznie rozpocząć prace przy ratowaniu figuralnego pomnika dłuta Pawła Eutelego, na który w czasie burzy spadło drzewo, w wyniku czego cenna rzeźba została rozbita na kilka części.
Eksperci i dyrekcja cmentarza już od kilku lat postanowili przeprowadzać prace konserwatorskie w pierwszej kolejności przy głównych alejkach, w miejscach, które masowo odwiedzają turyści, również poddać renowacji dzieła znanych rzeźbiarzy. Są to pomniki figuralne, wykonane zazwyczaj z piaskowca. Wśród takich nagrobków w tym roku pomnik na grobie doktora medycyny Józefa Torosiewicza (1784–1869), filantropa, założyciela bursy dla sierot i biednych dzieci ormiańskich i ks. Kajetana Kajetanowicza (1877–1900), długoletniego dyrektora tejże instytucji. Pomnik, wykonany przez utalentowanego lwowskiego rzeźbiarza Edmunda Jaskólskiego, znajduje się przy głównej alei obok grobu Iwana Franki.
Po drugiej stronie alei rozpoczęto prace przy konserwacji pomnika na grobie Marcelego Ciemierskiego, sekretarza konwentu benedyktynek. Jest to monumentalna kamienna postać anioła na wysokim postumencie ozdobionym dużym, również kamiennym medalionem z portretem zmarłego. Pomnik ten jest jednym z najbardziej znanych dzieł lwowskiego rzeźbiarza Juliana Markowskiego (1846–1903). W ciągu ostatnich 10 lat kilka pomników jego dłuta zostało odnowione w ramach programów MKiDN.
fot. Jurij Smirnow / Kurier Galicyjski
Następnym figuralnym pomnikiem, który będzie poddany renowacji w 2018 roku, jest pomnik na grobie Stanisława Juliusza Zborowskiego, dzieło Antoniego Kurzawy i Juliana Markowskiego. Jest to jeden z najbardziej precyzyjnie wyrzeźbionych kamiennych pomników na cmentarzu. Doktor filozofii, docent prawa polskiego na Uniwersytecie lwowskim został przedstawiony w pozycji półleżącej, jakby spał wsparty głową na prawej ręce. Sarkofag podtrzymują cztery orły ustawione w narożnikach. Pomnik znajduje się nieopodal wyżej opisanych nagrobków Torosiewicza i Ciemierskiego, obok jest również kilka innych monumentalnych pomników odnowionych wcześniej. Stanowią one zwartą grupę starannie odnowionych dzieł sztuki umieszczonych prawie przy wejściu na cmentarz, co sprawia dobre wrażenie na zwiedzających.
Wśród innych pomników, które są poddawane renowacji, warto zwrócić uwagę na pomnik na grobie profesora Piotra Chmielowskiego zmarłego w 1904 roku. Jest to dzieło Stanisława Kazimierza Ostrowskiego, wybitnego polskiego rzeźbiarza, projektanta Grobu Nieznanego Żołnierza w Warszawie. Pomnik utrzymany jest w monumentalnych formach w duchu symbolizmu i „mimo oszczędności środków artystycznych oddziałuje niezwykle sugestywnie. Lapidarność treściowa nagrobka jest uderzająca” (Stanisław S. Nicieja). Problemem przy konserwacji tego nagrobka jest to, że już dawno został skradziony medalion z portretem profesora, który zdobił postument i przedstawiał pośmiertną maskę zmarłego. W jego miejsce ustawiona została nowa płaskorzeźba z podobizną profesora. Konserwatorzy muszą podjąć decyzję, czy pozostawić tę płaskorzeźbę, czy wykonać nowy, bardziej stylowy i odpowiadający w kształtach pierwotnemu medalion.
Konserwację czterech opisanych pomników finansuje Narodowy Instytut Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą „Polonika”, który został powołany przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego 18 grudnia 2017 roku jako wyspecjalizowana państwowa instytucja kultury, której celem jest zachowanie materialnych śladów kultury polskiej za granicą oraz kształtowanie świadomości Polaków na temat ich dziedzictwa kulturowego.
W komisji ekspertów wziął udział Piotr Ługowski, szef programu „Ochrona polskiego dziedzictwa kulturowego za granicą” Instytutu „Polonika”. W wywiadzie dla Kuriera Galicyjskiego podkreślił, że Instytut realizuje trzy programy strategiczne, mianowicie Ochrona, Badania i Popularyzacja polskiego dziedzictwa kulturowego za granicą. Rozpoczęto już projekty na Ukrainie i we Francji. W Paryżu na Cmentarzu Montmorency w 2018 roku będą odnowione dwa nagrobki – na grobie Bronisława Piłsudskiego, brata marszałka i znanego etnografa, oraz rodziny Paderewskich, w którym są pochowani żona i syn Ignacego Paderewskiego. Ale większość prac finansowanych przez Instytut „Polonika” toczy się na Ukrainie, konkretnie we Lwowie i jego okolicach. Są to prace konserwatorskie w kościele ojców jezuitów, w Katedrze Ormiańskiej, w polskiej szkole nr 10 im. św. Marii Magdaleny. Instytut zaangażował się również w prace konserwatorskie kamiennego fryzu na elewacji Kolegiaty św. Wawrzyńca w Żółkwi, które trwają już nie pierwszy rok.
Koszt finansowania renowacji czterech nagrobków na Cmentarzu Łyczakowskim, mianowicie Józefa Torosiewicza, Piotra Chmielowskiego, Marcelego Ciemirskiego i Stanisława Zborowskiego wynosi 128 000 PLN (około 900 000 UAH). Inne prace konserwatorskie na Cmentarzu Łyczakowskim finansuje MKiDN. Bezpośrednio ze środków Ministerstwa asygnowano 270 000 PLN (około 1 900 000 UAH). Warto przypomnieć, że łączny koszt prac konserwatorskich zrealizowanych przez MKiDN na Cmentarzu Łyczakowskim w latach 2008–2017 wyniósł przeszło 4,9 mln PLN (około 35,1 mln UAH).
Prace konserwatorskie na Cmentarzu Łyczakowskim oraz na innych obiektach we Lwowie i na Ziemi Lwowskiej aktywnie wspiera Konsulat Generalny RP we Lwowie.
Jurij Smirnow
Tekst ukazał się w nr 14 (306) 31 lipca – 16 sierpnia 2018
