We Lwowie odbyła się inauguracja kolejnego polsko-ukraińskiego etapu prac konserwatorskich na obiektach wspólnego dziedzictwa historycznego i kulturowego.
Ze strony polskiej prace koordynuje Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego (MKiDN), zaś z ukraińskiej – Zarząd Ochrony Środowiska Historycznego Lwowskiej Rady Miejskiej. Zasięg prac konserwatorskich, również zespoły konserwatorów polskich i ukraińskich poszerzają się z każdym kolejnym rokiem. Rosną koszty finansowania ze strony polskiej. W finansowanie tych prac włączają się nowe instytucje i fundacje. W finansowaniu prac konserwatorskich stale i od lat bierze udział Senat Rzeczypospolitej. Wspólnym pracom konserwatorskim patronuje Konsulat Generalny RP we Lwowie, który pomaga w załatwieniu wielu spraw organizacyjnych. W 2019 roku aktywny udział w pracach konserwatorskich bierze Narodowy Instytut Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą POLONIKA, Fundacja Dziedzictwo Kresowe oraz Fundacja Dziedzictwa Kulturowego. Na czele zespołów konserwatorskich pracują znani profesorowie szanowanych uczelni polskich, mianowicie Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie i Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie.
W dniach 27–28 maja br. we Lwowie obradowała wspólna polsko-ukraińska komisja konserwatorska, która zatwierdziła plan prac na wszystkich obiektach wytypowanych jeszcze na jesieni ubiegłego roku. W 2019 roku prace konserwatorskie planowano prowadzić na terenie Cmentarza Łyczakowskiego, gdzie zostaną odnowione 10 kolejnych nagrobków wysokiej klasy artystycznej. Już drugi sezon są prowadzone prace na Cmentarzu Janowskim. Przez wiele lat konserwatorzy wykonują wspólne prace w katedrze rzymskokatolickiej i w katedrze ormiańskiej, a także w kościele pw. św. Antoniego na Łyczakowie.
W kościele pw. św. Piotra i Pawła (dawnym jezuickim) konserwatorzy kontynuują prace związane z renowacją (a faktycznie ratowaniem) osiemnastowiecznych fresków pędzla Franciszka Ecksteina. Postanowiono też poddać konserwacji uszkodzone epitafium Marii Jabłonowskiej z Kazanowskich (zmarłej w 1767 roku), małżonki Stanisława Jabłonowskiego kasztelana krakowskiego, wielkiego hetmana koronnego. Napis na epitafium m.in. głosi: „Pochodnia wielkiej cnoty, obraz pobożności, matki ubóstwa, wzór jasny ludzkości…”. Warto przypomnieć, że Jabłonowscy byli jednymi z hojnych ofiarodawców w sprawie remontów i ozdobienia kościoła jezuitów i w jego kryptach pochowanych zostało kilka pokoleń tej zasłużonej dla Polski i Lwowa rodziny.
Każdego roku wspólne prace konserwatorskie obejmują nowe obiekty. W 2019 roku rozpocznie się pierwszy etap prac konserwatorskich w Kamienicy Królewskiej (pl. Rynek 6). Konserwatorzy zamierzają przystąpić do odnowienia zabytkowego XVI-wiecznego drewnianego stropu w Sali reprezentacyjnej tego dawnego pałacu króla Jana III Sobieskiego.
Otóż wspólna komisja konserwatorska na czele z przedstawicielami MKiDN – dyrektorem departamentu w ministerstwie Elżbietą Rogowską i Michałem Michalskim, pracownikiem tegoż departamentu, oraz Lilią Onyszczenko, dyrektorem Zarządu Ochrony Środowiska Historycznego Lwowskiej Rady Miejskiej, określiła zadania na nowy sezon. Konsulat Generalny RP we Lwowie reprezentował konsul Rafał Kocot. Na czele komisji ekspertów są znani historycy sztuki, specjaliści od spraw konserwatorskich – profesor Jerzy Petrus, wicedyrektor Muzeum Zamku na Wawelu (Kraków), profesor Jurij Ostrowski (Lwów), profesor Janusz Smaza (Warszawa). Wśród członków komisji dr Michał Laszczkowski, prezes Fundacji Dziedzictwa Kulturowego, i zastępca dyrektora Instytutu POLONIKA z Warszawy Agnieszka Tymińska.
Na Cmentarzu Janowskim komisja oceniła wykonane już prace przy wytypowanych do renowacji nagrobkach i określiła następny etap tych prac. Bardzo ważnym byłoby m.in. odnowienie najważniejszych polskich grobowców przy alei głównej prowadzącej od bramy wejściowej do grobu św. arcybiskupa Józefa Bilczewskiego, metropolity lwowskiego. Najbardziej reprezentacyjny w tym rzędzie grobowców jest grobowiec rodziny Dzięgielowskich.
Fot. Jurij Smirnow / Kurier Galicyjski
Prace konserwatorskie finansuje Fundacja Dziedzictwo Kresowe. Prezes Fundacji Jan Sabadasz zaznaczył, że prace na Cmentarzu Janowskim „ruszyły po wielu latach starań dzięki dofinansowaniu MKiDN. Wspomniane prace, prowadzone przez Fundację Dziedzictwo Kresowe, podyktowane są przede wszystkim postępującym zniszczeniem poszczególnych warstw technologicznych oraz szkodliwymi i nieestetycznymi, wtórnymi przekształceniami estetyczno-plastycznymi obiektów”.
Grobowiec rodziny Dzięgielowskich jest cennym dziełem artystycznym, wykonanym według projektu znanego rzeźbiarza ukraińskiego Grzegorza Kuźniewicza przez firmę kamieniarską Ignacego Sojki. Grupę rzeźbiarską „Droga do wieczności”, zdobiącą grobowiec, wykonał lwowski rzeźbiarz Teobald Orkasiewicz, również pochowany w tym grobowcu.
Uwagę zwraca odnowiony grobowiec rodziny profesora Jana Machana, lekarza i wykładowcy uniwersytetu, znajdujący się naprzeciw grobu św. Józefa Bilczewskiego. Grobowiec zdobi starannie odnowiona grupa rzeźbiarska, uważana za dzieło rzeźbiarza Antoniego Schimsera.
Następny zabytkowy pomnik konserwatorzy odnawiają od 2018 roku na grobie profesora Michała Szczupaczkiewicza (1886–1925), związanego zawodowo ze lwowskim Seminarium Nauczycielskim i Konserwatorium Muzycznym. Profesor uczył gry na skrzypcach i śpiewu. Na pomniku brakuje najważniejszego elementu – medalionu z popiersiem profesora. Zespół konserwatorów na czele z Anną Kudzią przedstawił komisji projekt zakończenia prac w 2019 roku i wykonaną kopię medalionu, wykonaną naprawdę na wysokim poziomie artystycznym.
Zespół składa się z konserwatorów: Anna Kudzia, Natalia Więcek, Jurij Czerniawski, Aleksander Melnyczuk, Maksym Taranow. Nadzoruje prace konserwatorskie na Cmentarzu Janowskim profesor Janusz Smaza. Cmentarz Janowski przez wiele dziesięcioleci znajdował się poza interesem zawodowym konserwatorów, co spowodowało znaczne zniszczenia zabytkowych grobowców i kradzieży cennych elementów nagrobków. Systematycznie też były zacierane ślady polskości na jego terenie. Najbardziej charakterystycznym przykładem jest zniszczenie grobów polskich żołnierzy poległych w walkach o niepodległość Polski w latach 1918-1920. Zachował się jednak monumentalny pomnik i tablica pamiątkowa, wymagające znacznych prac konserwatorskich. Są na Cmentarzu Janowskim groby znanych pisarzy, aktorów, architektów, malarzy Polaków i Ukraińców. Niektóre znajdują się w stanie zaniedbania. Pochowani są tu również księża rzymskokatoliccy, którzy pozostali we Lwowie po II wojnie światowej, wśród nich – błogosławiony ojciec Serafin – Alojzy Kaszuba, kapucyn (1910-1977), ks. Stanisław Płoszyński (1914–1949), ojciec Ludwik Seweryn, jezuita (1906-1970), infułat Ignacy Chwirut (1887-1973), ks. kanclerz Zygmunt Hałuniewicz (1889–1974).
Bardzo dobrze, że Cmentarz Janowski zainteresował polskich i ukraińskich konserwatorów zabytków, polskie towarzystwa we Lwowie, Fundację Dziedzictwo Kresowe z siedzibą w Warszawie. Nadaje to pewność, że historyczne i artystyczne nagrobki na tym cmentarzu zostaną otoczone fachową opieką i nie będą utracone dla następnych pokoleń.
Jurij Smirnow
