Stulecie Targów Wschodnich we Lwowie. Część 1

Stulecie Targów Wschodnich we Lwowie. Część 1

W 2021 roku minie sto lat od otwarcia Międzynarodowych Targów Wschodnich, organizowanych we Lwowie po raz pierwszy 25 września – 5 października 1921 roku.

Odtąd Targi odbywały się każdego roku, nie zważając na światowy kryzys gospodarczy, a nawet początek II wojny światowej – ostatnie XIX Targi Wschodnie miały miejsce w dniach 2-10 września 1939 roku, wówczas gdy Lwów już był bombardowany przez lotnictwo niemieckie.

Wejście główne na Targi Wschodnie

Targi Wschodnie to jedna z legend międzywojennego Lwowa i całej II Rzeczypospolitej, największe Targi nie tylko w Polsce, ale też Europie Wschodniej. Targi Wschodnie odegrały bardzo ważną rolę w ekonomicznym rozwoju Lwowa, jego gospodarki miejskiej, ruchu budowlanym, finansowym. „Głównym celem Targów było nawiązywanie i rozwijanie stosunków gospodarczych z zagranicą, integrowanie gospodarki polskiej. Targom Wschodnim towarzyszyły zawsze wysokiej rangi występy artystyczne, sprzyjające upowszechnieniu osiągnięć kultury polskiej”.

Międzynarodowe Targi Wschodnie odbywały się na placu Powystawowym, na górnych tarasach nad parkiem Stryjskim, w miejscu, które zostało rozplanowane i zazielenione przez miejskiego ogrodnika Arnolda Röhringa w 1894 roku dla słynnej Powszechnej Wystawy Krajowej. Długość alei głównej, przy której zbudowano pawilony Targów, stanowiła 600 metrów, szerokość – 20 metrów. Na tym terenie po Wystawie Krajowej pozostało kilka monumentalnych gmachów, mianowicie rotunda, w której była wystawiona Panorama Racławicka, Pałac Sztuki i wieża wodna. Z czasem wolne miejsca wzdłuż alei głównej zostały zabudowane pawilonami i małymi kioskami i powstało całe miasteczko wystawowe, zadbane i kwitnące, ulubione miejsce spacerów, festynów i zabaw lwowian w różnych porach roku. Targi Wschodnie tradycyjnie odbywały się w pierwszej połowie września.

Pałac Sztuki

Pałac Sztuki

Idea organizacji Międzynarodowych Targów we Lwowie zrodziła się po zakończeniu działań wojennych w 1920 roku. W roku następnym powołany został komitet organizacyjny, przekształcony w Dyrekcję Targów pod kierownictwem inż. Mariana Turskiego. Inicjatywę organizacji Targów poparła lwowska Izba Przemysłowo-Handlowa, a także szereg ministerstw w Warszawie. Jak pisał M. Orłowicz, „ideą przewodnią Targów było uczynienie ze Lwowa na nowo (według tradycji średniowiecznych) głównego ogniska dla handlu Polski z krajami wschodnimi, a w szczególności Rumunią, Ukrainą i Rosją”.

Organizacja Targów okazała się myślą bardzo szczególną, w znacznej mierze stymulującą rozwój Lwowa w dwudziestoleciu międzywojennym. W czerwcu 1921 roku uchwalono statut Targów, wyznaczono datę otwarcia pierwszych Targów na 25 września i przystąpiono do rekonstrukcji dawnego Pałacu Sztuki i budowy nowych pawilonów, w pierwszej kolejności pawilonów naftowego, rolniczo-leśnego i centralnego. Już w lipcu „Dziennik Lwowski” pisał, że „budowę pawilonów rozpoczęto na placu Powystawowym. Będą to monumentalne gmachy, wykonane z żelaza, betonu i cegły. Pod względem artystycznym pawilony te będą pomnikami nowoczesnej architektury polskiej […] Spośród szeregu projektów wybija się na plan pierwszy olbrzymi pawilon Targów Wschodnich, dzieło wybitnych architektów lwowskich E. Czerwińskiego i A. Zachariewicza. Poza tym większych rozmiarów pawilony wykonują architekt Henryk Zaremba dla Banku Przemysłowego, Jan Noworyta dla Banku Kredytowego Ziemskiego oraz pawilon rolniczy o wdzięcznych motywach naszego budownictwa wiejskiego. Spółka archit. Czerwiński-Zachariewicz buduje pawilon dla przemysłu naftowego, Julian Cybulski pawilon dla Lwowskiego Towarzystwa Akcyjnego Browarów wraz z restauracją, Jan Bagieński miły dworek drewniany dla Oikosu (fabryka dykty), a wreszcie Czerwiński-Zachariewicz dla pacykowskiej fabryki porcelany pawilon bajecznie romantyczny, z olbrzymim tarasem, który mieścić będzie pierwszorzędną letnią cukiernię”. Kierownictwo budownictwem w imieniu Dyrekcji Targów objął architekt Michał Łużecki.

Pawilon Pacykowskiej Fabryki Porcelany

I Międzynarodowe Targi Wschodnie odbyły się w dniach 15.IX – 5.X 1921 roku z udziałem 1246 wystawców krajowych i 311 zagranicznych. Był to ogromny sukces, zwłaszcza dla miasta zniszczonego przez wojnę, inflację i zubożenie mieszkańców. W wybudowanych pawilonach zabrakło miejsca dla wszystkich wystawców, więc wojsko zbudowało na terenie Targów pięć hangarów o powierzchni 8320 m2. Zbudowano też więcej niż 10 mniejszych kiosków do sprzedaży upominków, prasy, papierosów, kawy, słodyczy.

Budownictwo nowych pawilonów trwało przez wszystkie lata funkcjonowania Targów. Według listy pawilonów w 1939 roku na terenie Targów Wschodnich znajdowało się ponad 20 pawilonów wystawowych, Pałac Sztuki, wieża wodna, rotunda Panoramy Racławickiej, 34 kiosków, również budynki gospodarcze, biuro transportowe, ekspozytura celna, magazyny, budynki straży pożarnej, policji, poczty, siedem restauracji, stajnie hodowlane, gmach radiostacji ze zbudowanymi obok dwoma okazałymi masztami, w sumie razem ponad 60 obiektów. Na teren Targów prowadziło sześć wejść, każde miało bramę i kasy biletowe.

Targi Wschodnie miały własną sieć gazową i elektryczną, wodociąg oraz bocznicę kolejową od stacji Persenkówka. Do wejść od ulic Poniatowskiego i Ponińskiego zbudowano linie tramwajowe. Już od 1921 roku budownictwo pawilonów ożywiło we Lwowie ruch budowlany, który całkowicie zamarł od 1914 roku, z chwilą wybuchu wojny światowej.

Pawilon Naftowy

Popularność Targów przekroczyła wszystkie oczekiwania organizatorów. Już 25 września, w pierwszy dzień targów pawilony zwiedziło około 20.000 osób, zaś w przedostatni dzień 3 października przeszło 150.000 osób. „Gazeta Lwowska” pisała, że „takiego natłoku Targi Wschodnie jeszcze nie widziały. Im bardziej się zbliża termin zamknięcia Targów, tym większy jest napływ nie tylko zwiedzających, ale także kupujących […] Po południu przygrywała na placu muzyka”.

Rotunda Panoramy Racławickiej

Rotunda Panoramy Racławickiej

Na otwarcie Targów Wschodnich 25 września do Lwowa specjalnym pociągiem przybył Naczelnik Państwa Marszałek Józef Piłsudski oraz Marszałek Sejmu Wojciech Trąmpczyński wraz z reprezentantami Rządu i ambasadorami zagranicznymi. Na dworcu Piłsudskiego witał lwowski wojewoda Grabowski, generałowie Sikorski, Linde, Haller. Plac przed dworcem i inne miejsca pobytu Marszałka były szczelnie obstawione przez wojsko i policję. Powóz Naczelnika Państwa podczas przejazdu po ulicach miasta otaczał szwadron 14 Pułku Ułanów Jazłowieckich. Trasę przejazdu i plac Targów Wschodnich wypełniały tłumy mieszkańców i równie dużo policji i tajniaków.

Jak później się okazało, przez cały czas Piłsudskiego śledził również zamachowiec Stepan Fedak, członek UWO (Ukraińskiej Wojskowej Organizacji), który otrzymał rozkaz zastrzelenia Naczelnika Państwa. Na placu Targów Wschodnich on „pięć razy wyjmował browning z kieszeni, aby strzelać, ale zawsze ktoś nawinął się koło niego”. Wieczorem Piłsudski razem z wojewodą Grabowskim udali się do ratusza na obiad wydany przez magistrat. O godzinie 21.00 Piłsudski wyszedł z ratusza i wsiadł do czekającego nań samochodu. W chwili, kiedy pojazd miał ruszyć, Fedak strzelił trzy razy. Dwie kule trafiły w wojewodę Grabowskiego, trzecia w szybę samochodu. Wszystkie trzy strzały przeszły ponad głową Piłsudskiego. Zamachowiec strzelał z odległości sześciu kroków i od razu został zatrzymany przez policję. Rok później Fedak został skazany na sześć lat ciężkiego więzienia, ale później uzyskał skrócenie kary o 13 miesięcy i wyjechał za granicę.

Akty sabotażu i terroru stały się niestety złą tradycją lwowskich Targów Wschodnich i zamach na Piłsudskiego był pierwszym wśród nich, ale nie ostatnim. Podobne wydarzenia jednak nie wstrzymywały ani burzliwego rozwoju Targów, ani ogromnej frekwencji publiczności, ani licznych wycieczek z różnych miast Polski i z zagranicy.

II Międzynarodowe Targi Wschodnie odbyły się 5-15 września 1922 roku. Już w lipcu prasa pisała, że „budownictwo na placu Targów wzmaga się z każdym dniem i przybiera stopniowo gorączkowe tempo […] Wszystko idzie z amerykańskim pośpiechem, prawie że elektrycznie!”. Nowe pawilony budowano z tymże rozmachem, jak przy przygotowaniu do I Targów Wschodnich. „Gazeta Lwowska” pisała, że „budowę pawilonu Banku Małopolskiego doprowadzono w kilkunastu dniach do wiązania dachowego”. Warto zaznaczyć, że w pawilonach licznych banków wystawiono eksponaty wszystkich zakładów fabrycznych przez banki finansowanych.„Nowy pawilon centralny rośnie jak na drożdżach […] Jego mury zarysowują coraz wyraźniej piękne i charakterystyczne kontury tego wspaniałego gmachu, którego część środkowa w kształcie ogromnego półkola stanowić będzie w perspektywie alei wjazdowej od ul. Stryjskiej prawdziwą pod względem architektonicznym ozdobę placu”. Pawilon ten miał 5400 m2 powierzchni wystawowej. Ale tej przestrzeni było za mało odnośnie zgłoszeń wystawców. Dlatego dyrekcja Targów przystąpiła do budowy trzech kolejnych pawilonów, z których każdy zajmował 1000 m2 powierzchni wystawowej. Dwa z nich stanęły symetrycznie przy alei głównej po obu stronach pawilonu Banku Przemysłowego, po lewej od klombu przed Pałacem Sztuki, trzeci – naprzeciw pawilonu Syndykatu przemysłowego. Pawilon Centralny, pawilony Banku Małopolskiego i Syndykatu projektowała i budowała spółka A. Zachariewicz – E. Czerwiński.

Tuż przy wejściu od strony ul. Poniatowskiego rozpoczęto budowę pawilonu administracyjnego dyrekcji Targów o ogólnej powierzchni 400 m2. Ten pawilon miał dwa wejścia – jedno frontowe od ulicy, drugie od głównej alei wystawowej. W pawilonie prócz biur dyrekcji rozmieszczono też Urząd Pocztowy i Telegraficzny.

Jurij Smirnow
Tekst ukazał się w nr 24 (364), 29 grudnia 2020 – 14 stycznia 2021

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

X