„Życie nie wraca, jest tylko jedno! Może być zmarnowane lub owocne. Z dziejów narodu i ludzkości wiemy, że byli ludzie, którzy przeszli do historii z piętnem hańby na czole. Byli też tacy, którzy przeszli do dziejów ze znamieniem chwały. Wybierajcie!” – kardynał Stefan Wyszyński.
Książkę „Katyń. Zbrodnia. Prawda. Pamięć” autorstwa śp. Andrzeja Przewoźnika wydano wkrótce po katastrofie lotniczej pod Smoleńskiem (Warszawa, Świat Książki, 2010). Niestety niespełnionym pozostało pragnienie Autora, by książka ukazała się przed 70. rocznicą zbrodni katyńskiej. Był zbyt zajęty przygotowaniem uroczystości rocznicowych.
Zginął w drodze do Katynia 10 kwietnia 2010 r. wraz z polską elitą, lecącą złożyć hołd ofiarom tej zbrodni – zbrodni wobec narodu polskiego.
Z Uchwały Sejmu RP z 9 kwietnia 2010 r.: „(…) Sejm Rzeczypospolitej Polskiej oczekuje wyjaśnienia wszystkich okoliczności zbrodni, ujawnienia dokumentów śledztwa katyńskiego oraz rehabilitacji jej ofiar. Wspólny udział premiera Rzeczypospolitej Polskiej Donalda Tuska i premiera Federacji Rosyjskiej Władimira Putina w uroczystościach w Katyniu jest ważnym gestem o symbolicznym wymiarze. (…) Pojednanie polsko-rosyjskie jest możliwe jedynie na fundamencie szacunku dla prawdy i pamięci”.
Za kluczową tezę przesłania tej książki można uważać zdanie Jerzego Buzka zawarte w Słowie wstępnym: „Rzadko kiedy publikacja historyczna obfituje w opisy faktów i zdarzeń, których sam autor był uczestnikiem. Dzieło to spina klamrą ważny, dwudziestoletni etap w ponownym odkrywaniu zbrodni katyńskiej, którego cezury autorowi nie dano było ujrzeć. Cezury, na którą być może bez tragedii smoleńskiej przyszłoby nam czekać jeszcze długie lata. Myślę o zaakceptowaniu przez władzę na Kremlu bezspornych, katyńskich faktów”.
Dochodzenie do prawdy o zbrodni katyńskiej było dla Andrzeja Przewoźnika czymś więcej aniżeli badaniem historii. Z wprowadzenia do książki, autorstwa Jolanty Adamskiej, zaczerpniemy następujące zdanie: „Sprawa katyńska była również najważniejsza w działaniach Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, której pracami z olbrzymim zaangażowaniem kierował od 1 września 1992 do 10 kwietnia 2010 roku. Jednocześnie najważniejsza w Jego życiu zawodowym.
Miał do niej stosunek bardzo osobisty. (…) Okres po roku 1992 to już Jego historia Katynia, a Rodziny Katyńskie stały się wówczas Jego rodzinami. Osobami bliskimi, takimi, z którymi można szczerze rozmawiać o tych najbardziej bolesnych dla nich sprawach. Cieszył się też ich zaufaniem i – nie waham się użyć tego słowa – miłością. (…) Wiedział, że nikt tak jak On – badacz, urzędnik państwowy i współtwórca wydarzeń – nie zdoła napisać najnowszych rozdziałów katyńskiej sprawy”.
Wraz z końcowymi fragmentami, dopracowanymi przez Jolantę Adamską oraz innych fachowców, we współpracy z Rodzinami Katyńskimi, książkę złożoną przez Andrzeja Przewoźnika opublikowano pod honorowym patronatem prezydenta RP Bronisława Komorowskiego. Nie sposób nie wspomnieć o ogromnym zaangażowaniu w sprawę małżonki śp. Andrzeja Przewoźnika, Jolanty Przewoźnik.
Książka stanowi obszerną pracę naukową o charakterze badawczo-analitycznym i zbiorowo-statystycznym. Wśród bogatej literatury na temat zbrodni katyńskiej, książka wyróżnia się jakościowo połączeniem końcowych etapów „sprawy katyńskiej” (przed 10 kwietnia 2010 r.) z jej początkiem, w odniesieniu do zamiarów wobec niepodległej Polski dwóch sąsiednich mocarstw totalitarnych – hitlerowskich Niemiec i Związku Sowieckiego sprzed września 1939 r.
O ile agresywny charakter hitlerowskich Niemiec oraz zbrodnie hitlerowskie są dobrze znane w Europie i świecie, to czytelnikom, szczególnie ze Wschodu, dano możliwość poznania kłamstwa sowieckiego: od podpisania Tajnego protokołu dodatkowego z 23 sierpnia 1939 r. przez Ribbentropa i Mołotowa w Moskwie, przez ukrywanie zbrodni katyńskiej po wojnie, aż po całkiem współczesną kampanię „anty-Katyń”.
Tło stosunków międzynarodowych, szczególnie bierność Zachodu wobec totalitaryzmu hitlerowskiego i sowieckiego przed początkiem II wojny światowej oraz późniejsza zmowa milczenia Wielkiej Trójki o zbrodni katyńskiej, solidnie uzupełniają opracowanie Autora. Osobnej uwagi udziela autor następstwom Katynia dla Polski oraz wynikom ekshumacji. Konceptualnie Andrzej Przewoźnik uważał, że dopiero po ukazaniu całej historii dramatu polskiego narodu, jakim była zbrodnia katyńska, jej genezy, tła, bezpośrednich wydarzeń przed samym mordem i tragicznych dla Polski zdarzeń w latach następnych, do ujawnienia przez Związek Sowiecki prawdy, i dalej, aż do czasów współczesnych, można zrozumieć, czym dla Polaków jest Katyń.
