Polsko-ukraińskie prace konserwatorskie na Cmentarzu Łyczakowskim. Sezon 2017 Nagrobek rodziny Markowskich, fot. Jurij Smirnow / Kurier Galicyjski

Polsko-ukraińskie prace konserwatorskie na Cmentarzu Łyczakowskim. Sezon 2017

Jasne i pogodne dni sprzyjają pracom konserwatorskim, przede wszystkim na Cmentarzu Łyczakowskim. Polsko-ukraińska ekipa składa się z 12 konserwatorów, pracujących pod ogólnym kierownictwem profesora Janusza Smazy z Warszawskiej ASP i profesora Jurija Ostrowskiego ze Lwowskiej Akademii Sztuk Pięknych.

Wspólne prace finansowane są ze środków polskiego Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego (MKiDN) i koordynowane przez Fundację Dziedzictwa Kulturowego z Warszawy. Prowadzone są we współpracy z Zarządem Ochrony Środowiska Historycznego Lwowskiej Rady Miejskiej i pod nadzorem komisji ekspertów, która po raz kolejny zebrała się na terenie cmentarza, by wyznaczyć prace konserwatorskie w sezonie 2017 roku. Te ważne wspólne polsko-ukraińskie inicjatywy wspiera i obejmuje swoim patronatem Konsulat Generalny RP we Lwowie. Do składu komisji ekspertów należą przedstawiciele MKiDN Dorota Janiszewska-Jakubiak i Michał Michalski. Lwowską Radę Miejską reprezentuje Lilia Onyszczenko, dyrektor Zarządu Ochrony Środowiska Historycznego.

– Spotykamy się po raz kolejny – powiedział na wstępie Michał Michalski. – Jest to dziesiąty sezon wspólnych prac konserwatorskich na terenie Cmentarza Łyczakowskiego. Skłania to do pewnych refleksji i przemyśleń dotyczących optymalizacji naszych prac. Chcemy już teraz zaplanować dalsze prace, na rok 2018. Mamy teraz możliwość bardzo dokładnie omówić i przeanalizować wszystkie propozycje Fundacji Dziedzictwa Kulturowego, naszych partnerów ukraińskich i komisji ekspertów. Nasz projekt stale się rozwija. Dla uczczenia dziesięciolecia wspólnych prac trzeba by przygotować jakąś wystawę, uroczystą akademię… Przecież to bardzo ważna dla nas wszystkich data. Jest nas coraz więcej. I właśnie w tym roku wspólne prace polsko-ukraińskie są przedmiotem zainteresowania strony trzeciej, która uczyni wszystko, żeby tę pracę utrudnić. Wszystkie więc niepokojące sygnały prosimy kierować do Konsulatu Generalnego i do MKiDN.

Grobowiec oo. Karmelitów, fot. Jurij Smirnow / Kurier Galicyjski

Nasza współpraca w tym miejscu ma wyjątkowe znaczenie historyczne i rangę artystyczną. Cmentarz Łyczakowski we Lwowie jest jedną z najstarszych i najważniejszych historycznych nekropolii w Europie. Należy go zaliczyć nie tylko do wspólnej spuścizny kulturowej Polski i Ukrainy, ale też do dziedzictwa ogólnoeuropejskiego. Wspólna komisja ekspertów przy typowaniu do konserwacji kolejnych pomników i grobowców uwzględnia wszystkie kryteria, mianowicie historyczną rolę danej postaci, wartość artystyczną nagrobka oraz technikę, w której został wykonany. Wybór komisji odzwierciedla też wielokulturowość historycznego Lwowa.

W latach 2008–2016 przeprowadzono profesjonalne kompleksowe prace konserwatorskie przy ponad 70 nagrobkach i grobowcach. Łączny koszt prac, zrealizowanych w latach 2008-2016, wyniósł przeszło 4,4 mln PLN (około 30,1 mln UAH). Tegoroczny (2017 r.), dziesiąty etap wspólnych polsko-ukraińskich kompleksowych prac konserwatorskich obejmuje nagrobki prezydentów miasta Lwowa Michała Michalskiego, Józefa Neumanna i Tadeusza Rutowskiego, a także profesora Politechniki Lwowskiej Karola Skibińskiego, Kazimierza Krynickiego, rodziny znanych architektów Rawskich, Jakuba Wagenhauera, Ksawerego i Amelii Grabińskich, rodziny Markowskich (rzeźba leżącej śpiącej dziewczyny), Matyldy Żłobnickiej, rodziny Szaranewiczów. Kapitalnie odnowiony i uzupełniony zostanie grobowiec oo. karmelitów przy głównej alei cmentarza. Koszt tegorocznych prac konserwatorskich wynosi 522.000 PLN (około 3,55 mln UAH).

Nagrobek prezydenta miasta Lwowa Michała Michalskiego, fot. Jurij Smirnow / Kurier Galicyjski

Michał Laszczkowski, prezes Fundacji Dziedzictwa Kulturowego z Warszawy, podkreślił, że Fundacja od 2013 roku uczestniczy w konserwacji nagrobków na Cmentarzu Łyczakowskim, współpracując w tych pracach z MKiDN i ze stroną ukraińską – dyrekcją Muzeum „Cmentarz Łyczakowski”, oraz z Zarządem Ochrony Środowiska Historycznego Lwowskiej Rady Miejskiej. Połowa odnawianych (a często ratowanych) nagrobków to nagrobki duże, bardzo widowiskowe, znajdujące się w centralnej części cmentarza. Dwa z nich żeliwne, inne kamienne. Ratujemy spuściznę Parysa Filippiego, znanego polskiego artysty rzeźbiarza. W 2017 roku zostaną odnowione na Cmentarzu Łyczakowskim wszystkie jego prace. Część nagrobków zdobi groby wybitnych osób, na przykład trzech prezydentów miasta Lwowa, czy też rektora Politechniki Lwowskiej prof. Karola Skibińskiego. Wszystkie te nagrobki są wyjątkowymi dziełami sztuki autorstwa znanych polskich artystów, łączą w sobie elementy kamienne, odlane z brązu medaliony lub popiersia, tablice z napisami i inskrypcjami. Przy prawie każdym z nich są problemy z fundamentami. Dotyczy to również monumentalnego grobowca ojców karmelitów. Wniosek w sprawie odnowienia tego grobowca złożyli do Ministerstwa krakowscy karmelici trzewiczkowi. W tym przypadku trzeba demontować cały front grobowca, ponieważ jest odsunięty o kilka centymetrów od ściany, wymienić część bloków kamiennych, oczyścić i uzupełnić napisy i elementy rzeźbiarskie.

Plany na następne lata są bardzo ambitne. Fundacja przymierza się do dużego przedsięwzięcia – rekonstrukcji, remontu i konserwacji dużego grobowca rodzinnego Godzimira Małachowskiego, prezydenta miasta Lwowa. Jest to de facto nieduża kaplica. Niestety skradziono monumentalny metalowy herb. Praca przy tym grobowcu na pewno potrwa kilka lat. Następny obiekt – to tak zwana kaplica z chimerami. Zrobimy ekspertyzę jeszcze w 2017 roku, wyznaczymy zakres prac. Tam jest wszystko – wstawki ceramiczne, malowidła, rzeźbione elementy, kiedyś w oknach znajdowały się witraże. Trzeba też zbadać fundamenty, zaprojektować i wykonać ich odnowienie. Widoczna jest destrukcja materiałów, cegły okładzinowej – raczej trzeba byłoby wymienić całość.

Nagrobek prezedenta miasta Lwowa Tadeusza Rutowskiego, fot. Jurij Smirnow / Kurier Galicyjski

W pracach komisji ekspertów uczestniczył również Mychajło Nahaj, dyrektor Muzeum „Cmentarz Łyczakowski”. Poinformował on, że dyrekcja ma swój udział we wspólnych ze stroną polską projektach, prowadząc też bardzo intensywne prace porządkowe i konserwatorskie z własnych środków i własnymi siłami. W ten sposób tylko w 2017 roku planowane jest odnowienie 25–27 obiektów. Pracownicy muzeum prowadzą penetrację całego (42 ha) terenu cmentarza, znajdują rozbite, powalone, często zakopane w ziemi nagrobki lub ich elementy. Tylko w 2017 roku zaplanowano podnieść z ziemi i ustawić do 200 nagrobków, z których prawie każdy potrzebuje dalszej konserwacji. W ciągu ostatnich lat takich pomników odnaleziono ponad 800. Dyrekcja zajmuje się też remontem ogrodzenia dokoła cmentarza i bram cmentarnych, a także kaplic rodzinnych.

Ogrom prac konserwatorskich na Cmentarzu Łyczakowskim wymaga wielkich ambicji organizatorów i umiejętności wykonawców-konserwatorów. Owoce ich wysiłków i współpracy w okresie minionego dziesięciolecia są dobrze widoczne. Współpraca polsko-ukraińska w tym kierunku z każdym rokiem nabiera obrotów i jest imponującym przykładem wspólnego zainteresowania stron, porozumienia i dążenia do uzyskania jak najlepszych wyników. W ciągu dziesięciu lat prac na Cmentarzu Łyczakowskim powstał zespół nie tylko prawdziwych profesjonałów, wykonawców i ekspertów, ale też entuzjastów, którzy stawiają przed sobą niezwykle ambitne zadania.

Jurij Smirnow
Tekst ukazał się w nr 13 (281) 14–27 lipca 2017

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

X