W upalne dni początku lipca 2021 roku zebrała się we Lwowie wspólna komisja konserwatorska. Miała na celu omówić plan działań konserwatorskich na wybranych obiektach wspólnego dziedzictwa kulturowego.
Zespoły konserwatorskie, które pracują wspólnie od lat, rozpoczęły pracę praktycznie już w maju-czerwcu, ale zostało dużo kwestii do załatwienia, również przy poszczególnych zabytkach i pomnikach wyłoniły się problemy, które nie były widoczne przed rozpoczęciem prac. Swoją korektę wniosła również przyroda – nawałnica, która nawiedziła Lwów tego lata, przyniosła wiele szkód, zwłaszcza na Cmentarzach Łyczakowskim i Janowskim i dodała pracy konserwatorom.
Ze strony polskiej przybyli członkowie komisji na czele z dyrektor warszawskiego Instytutu Narodowego Polskiego Dziedzictwa Kulturalnego za Granicą „Polonika” Dorotą Janiszewską-Jakubiak. Przybyli również wszyscy wykonawcy ze strony polskiej, przedstawiciele warszawskiej Fundacji Dziedzictwa Kulturowego. Ze strony ukraińskiej w pracach komisji wzięła udział Lilia Onyszczenko, kierownik Zarządu Ochrony Środowiska Historycznego lwowskiej Rady miejskiej, profesor Jurij Ostrowski, dyrektor Muzeum „Cmentarz Łyczakowski” Mychajło Nagaj, wykonawcy prac na poszczególnych obiektach. Konsulat Generalny RP we Lwowie od lat otacza prace konserwatorskie swoją opieką i pomocą, pomaga w załatwieniu spraw organizacyjnych. Tym razem na wspólną komisję przybył konsul Rafał Kocot.
Dwudniowy program komisji przewidywał ocenę prac konserwatorskich na każdym z obiektów, a takich okazało się całkiem sporo. Prace komisji rozpoczęto od cmentarzy Łyczakowskiego i Janowskiego. Komisja pracowała również w katedrze rzymskokatolickiej pw. Wniebowzięcia NMP, w dawnym kościele Jezuitów, kościele św. Antoniego i nie tylko.
W wywiadzie dla Kuriera Galicyjskiego wyniki prac konserwatorskich i perspektywy na 2021 rok oceniła dyrektor Instytutu „Polonika” Dorota Janiszewska-Jakubiak. Pani dyrektor m.in. zwróciła uwagę na to, że z każdym rokiem rośnie liczba obiektów wspólnych prac konserwatorskich we Lwowie, jak również na Ziemi Lwowskiej. Ze strony polskiej rosną również sumy finansowania tych prac. W 2021 roku tylko ze środków Instytutu „Polonika” przewidywano wykorzystać ponad 2 mln złotych, zaś ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP około 4 mln złotych. Są to sumy znacznie wyższe, niż w 2020 roku czy też w latach poprzednich. Tak poważne kwoty sygnalizują znaczenie, które Rząd polski i polskie organizacje pozarządowe udzielają ratowaniu polskiego kulturowego dziedzictwa poza granicami kraju, jak również poważne podejście do partnerskiej współpracy ze stroną ukraińską. Dorota Janiszewska-Jakubiak podkreśliła, że obiektów, na których pracują polsko-ukraińskie grupy konserwatorów jest coraz więcej, zresztą jak co roku.
Część tych prac jest finansowana bezpośrednio przez Instytut „Polonika”, część z funduszy Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego (MKiDN) „Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą”. Instytut „Polonika” kontynuuje m.in. projekt renowacji kaplicy Barczewskich na Cmentarzu Łyczakowskim i pod koniec roku 2021 prace na tym obiekcie będą zakończone. Wiele zagadek kryją wnętrza tej kaplicy. Nie udało się odnaleźć starych planów, fotografii, projektów wyposażenia kaplicy. Ale są liczne fragmenty ołtarza, witraży, polichromii. Kwestię witraży udało się szczęśliwie rozwiązać. Ołtarz był zrobiony z cennych materiałów, Barczewski nie żałował pieniędzy na ozdobienie rodowej kaplicy. Zachowane fragmenty ołtarza powinny pomóc w jego odbudowie w dawnych kształtach.
Instytut „Polonika” stara się też rozszerzyć swoje prace na renowację innych kaplic na Cmentarzu Łyczakowskim. W 2021 roku wykonywane są przygotowania do prac przy kaplicy hrabiów Dunin-Borkowskich. Jest to najstarsza kaplica na tym cmentarzu, zbudowana w 1812 roku i ozdobiona cennymi rzeźbami dłuta Hartmanna Witwera. Konserwacja tej kaplicy potrwa nie mniej niż dwa lata, jeśli nie będzie żadnych niespodzianek. Został już wyłoniony wykonawca, który wkrótce rozpocznie prace przygotowawcze. Wykonawcą będzie dobrze już znana we Lwowie firma „Monument Service” pod kierownictwem Marcina Kozarzewskiego. Jest to firma wielobranżowa, która jak najlepiej zarekomendowała się w pracach konserwatorskich na Cmentarzu Łyczakowskim i w mieście, m.in. wspaniale wykonaną renowacją kaplicy Krzyżanowskich i obecnie kaplicy Barczewskich.
Na terenie Cmentarza Łyczakowskiego aktualne są sprawy związane ze skutkami nawałnic, które dość mocno dotknęły również Cmentarz Janowski. W 2021 roku będą odnawiane trzy grupy rzeźbiarskie dłuta Hartmanna Witwera i Antoniego Schimsera, uszkodzone przez nawałnice rok temu. A teraz trzeba ratować już rzeźby uszkodzone w 2021 roku. Wśród nowych ofiar żywiołu są m.in. wartościowe pomniki na grobach Woynarów, Ziętkiewiczów, Simonów. Tak nagrobek Ziętkiewiczów, rodziny znanych lwowskich aptekarzy i radnych miejskich, został kompletnie rozbity przez spadające drzewo, zaś na grobie Simonów wiatr powalił obelisk i żeliwne ogrodzenie dookoła pomnika. Dyrektor Muzeum „Cmentarz Łyczakowski” Mychajło Nagaj powiedział, że podczas burzy na terenie cmentarza uszkodzonych zostało około 300 nagrobków, z nich około 10 zabytkowych.
Renowacja cennych uszkodzonych w 2020 roku pomników na grobach rodzin Trenklów, Breuerów, Weiglów dłuta A. Schimsera, nagrobka Julianny Nowather tegoż rzeźbiarza i nagrobka Józefa Schabingera dłuta Hartmanna Witwera będzie prowadzona przez Fundację Dziedzictwa Kulturowego dzięki środkom finansowym Instytutu „Polonika”. Fundacja Dziedzictwa Kulturowego przeprowadzi także prace konserwatorskie na następnych obiektach: nagrobek Jakuba Pieczonki, nagrobek biskupa Adama Jasińskiego, nagrobek Stanisława Zarwańskiego, nagrobek Piórków, nagrobek Teresy Kulczyckiej, nagrobek Józefa Nogaja, będzie również poddana renowacji XIX-wieczna żeliwna ławka, którą odnaleźli konserwatorzy w zaroślach obok starych grobów. Prace przy tych obiektach zostaną dofinansowane z programu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Ochrona Dziedzictwa Narodowego za Granicą”.
W ramach dofinansowania z programu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Miejsca Pamięci Narodowej za Granicą” będą dofinansowane prace konserwatorskie przy nagrobkach biskupa Marcelego Gutkowskiego dłuta Pawła Eutelego, Stanisława Sobińskiego dłuta Zygmunta Kurczyńskiego i grobowca rodziny Klamutów, w którym został pochowany wybitny lwowski profesor Mieczysław Gębarowicz.
Instytut „Polonika” nadzoruje i koordynuje wszystkie te prace, jak również zajmuje się sprawami formalnymi, jak na przykład przygotowanie i zawieranie umów z wykonawcami. Instytut kontroluje wykonanie wszystkich projektów z programów Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Tych programów jest we Lwowie całkiem sporo – podkreśliła dyrektor Dorota Janiszewska-Jakubiak – i nie tylko na cmentarzach Łyczakowskim i Janowskim. Są to prace renowacyjne w katedrze łacińskiej, kościele św. Antoniego, dawnym kościele oo. jezuitów, dawnym kościele oo. dominikanów, przy wieży-dzwonnicy dawnego kościoła benedyktynek łacińskich. W 2021 roku Instytut „Polonika” finansuje również odnowienie bardzo ciekawego zabytku – kolumny z figurą Chrystusa Frasobliwego na skrzyżowaniu ulic Zielonej i Pasiecznej. O istnieniu tego XVIII-wiecznego zabytku nie wie nawet większość lwowian. Reportaż o pracach przy tych zabytkach ukaże się w następnych artykułach.
Jurij Smirnow
