W październiku 2023 roku lwowskie Muzeum Historyczne uroczyście obchodziło 130-letni jubileusz swojej działalności. Wśród innych wydarzeń związanych z tą sławną datą, nie zabrakło też wystawy ze zbiorów muzealnych pt. „Autograf Muzeum”, która opowiada o historii placówki tak ważnej dla kultury i sztuki Lwowa. Wystawę ulokowano w dwóch salach dawnej Kamienicy Korniakta (czyli Kamienicy Królewskiej) w Rynku 6. Kuratorem wystawy jest Andrij Muzyka, kierownik działu historii Lwowa. Spotkaliśmy się na sali wystawowej i bardzo dokładnie opowiedział o wystawionych pamiątkach, obrazach, rzeźbach z nim, autografach znanych ludzi, związanych ze lwowskim Muzeum Historycznym.
Wystawa ukazuje około 200 eksponatów. Znaczna większość z nich na co dzień znajduje się w magazynach muzealnych, wystawa jest więc unikalną możliwością ich obejrzenia. Wszystkie eksponaty pochodzą wyłącznie ze zbiorów muzealnych, gdyż wystawę poświęcono historii Muzeum Historycznego. Obok Andrija Muzyki nad koncepcją i organizacją wystawy pracował cały zespół pracowników, wśród nich, jak powiedział kurator A. Muzyka, główny kustosz muzeum Switłana Chowałko, również naukowcy Mirosław Pobereżny, Petro Słobodian, Ulana Jaworska, Olga Storoż i inni.
Na uroczystą inaugurację wystawy przybyli liczni goście, pracownicy muzeów lwowskich, między innymi: Ukraińskiego Muzeum Narodowego, Muzeum Etnografii i Przemysłu Artystycznego, Muzeum Historii Religii, Muzeum Salomei Kruszelnickiej. Przyjechali też, pomimo wojny, koledzy muzealnicy z Kijowa i Kamieńca Podolskiego.
Historię Muzeum Historycznego we Lwowie zapoczątkowało kilkadziesiąt eksponatów, zebranych w archiwum miasta Lwowa, które 130 lat temu mieściło się w gmachu ratuszu. 22 grudnia 1892 roku kustosz tegoż archiwum Aleksander Czołowski i prezydent miasta Lwowa Edmund Mochnacki opublikowali „Odezwę” o organizacji Muzeum Historycznego m. Lwowa. Jest ona przedstawiona na wystawie. Czytamy w niej, że już przy pierwszym zawiadomieniu o inicjatywie organizacji muzeum, zgłosili się pierwsi darczyńcy, między nimi: Władysław Łoziński, prezes Towarzystwa konserwatorów Galicji Wschodniej, lwowski mieszczanin Jan Makar, właściciel ziemski i konserwator Władysław Przybysławski, kupiec lwowski Adolf Mańkowski.
Władysław Łoziński podarował do przyszłych zbiorów muzealnych 20 rycin z portretów mieszczan i patrycjuszy lwowskich i dwie pieczątki cechowe z 1597 roku. Władysław Przybyszewski podarował unikatowy relikwiarz z XVIII wieku, znaleziony w korycie lwowskiej rzeki Pełtwi. Dziś, jak mówi A. Muzyka, zbiory muzeum stanowią już ponad 380 000 egzemplarzy.
Pierwsze pamiątki gromadzono w Ratuszu, w pomieszczeniu archiwum miejskiego, zaś od 1908 roku w kamienicy Korniakta, którą miasto wykupiło w celu urządzenia w nim muzeum króla Jana III Sobieskiego. Dopiero w 1926 roku zbiory Muzeum Historycznego przeniesiono do Czarnej Kamienicy w Rynku 4, którą miasto wykupiło od prywatnych właścicieli.
Na wystawie przedstawiono pierwsze inwentarze muzealne z początku XX wieku. Na ich stronach widnieją podpisy ludzi, którzy byli związani z muzeum od pierwszych dni jego organizacji, mianowicie – Aleksandra Czołowskiego, Rudolfa Mękickiego, Karola Badeckiego i innych.
Jeden z inwentarzy osobiście prowadziła dr Łucja Charewiczowa, wybitna znawczyni i miłośniczka historii Lwowa, przez wiele lat kustosz Muzeum Historycznego. Na innej stronie widnieje podpis Franciszka Kowaliszyna, pracownika archiwum miasta Lwowa, znanego akwarelisty i rysownika, przez wiele lat pomocnika Aleksandra Czołowskiego.
Szczególną uwagę zwraca pamiątkowa księga słynnego Bractwa Stauropigijskiego, które od roku 1585 działało przy cerkwi Uspenija (Wniebowzięcia) NMP. Dokument zawiera unikatowe wpisy znanych osobistości historycznych i cerkiewnych, takich jak hetmana Iwana Wyhowskiego, hetmana Pawła Teteri, jeszcze jako starosty bracławskiego i niżyńskiego. Obok wystawiono liturgiczne cerkiewne druki z podpisami Mychajła Kuzemskiego, ostatniego greckokatolickiego biskupa chełmskiego (biskupstwo i Kościół greckokatolicki na Chełmszczyźnie był w XIX wieku likwidowany przez carat), i metropolity lwowskiego Andrzeja Szeptyckiego.
We lwowskim Muzeum Historycznym znajduje się znaczna część dawnych zbiorów Muzeum Instytutu Stauropigijskiego, który został założony w 1888 roku. Na wystawie przedstawiono, na przykład, własnoręczne listy metropolitów greckokatolickich Mychajła Łewyćkiego datowany 1856 rokiem i Sylwestra Sembratowicza z dnia 16 listopada 1889 roku, również profesora Izydora Szaranewycza i autografy znanego polityka Kostia Łewyckiego, ks. Antoniego Petruszewycza i Iwana Bełeja. W innej gablocie – list arcybiskupa Jakuba Waleriana Tumanowicza, metropolity lwowskiego obrządku ormiańsko-katolickiego z dnia 27 lipca 1787 roku.
Zadziwia liczba eksponatów zgromadzonych na wystawie, również ich wartość historyczna i artystyczna. Oto, między innymi, pisany osobiście list króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego z 1670 roku, list króla Jana III Sobieskiego z dnia 23 stycznia 1693 roku, a obok umowa z dominikanami lwowskimi zawarta i podpisana w 1637 roku własnoręcznie przez rodziców tegoż króla Jakuba Sobieskiego i Teofili z Daniłowiczów Sobieskiej. Są to najstarsze dokumenty przedstawione na wystawie.
Obok gablot, na ścianach sali wystawowej znajdują się obrazy znanych lwowskich malarzy, między innymi: Kornela Schlegela, Karola Schweikarta, Alojzego Rejchana, Zygmunta Rozwadowskiego, Marcina Jabłońskiego. Wyróżnia się wielki obraz K. Schlegela „Król Jan III Sobieski przyjmuje posłów przed bitwą pod Wiedniem”. Obok portret wiceprezydenta Lwowa Tadeusza Rutowskiego, człowieka niezmiernie zasłużonego dla organizacji i rozwoju muzeów lwowskich, autorstwa Feliksa Wygrzywalskiego (1914 rok). Dalej portrety Antona Petruszewycza, autorstwa Teofila Kapustiańskiego (1885 rok), Mykoły Sawulaka, autorstwa Iwana Trusza (1910 rok), widok ulicy Ruskiej i cerkwi Uspenija (Wniebowzięcia NMP), autorstwa Michała Sozańskiego (koniec XIX wieku). Wśród rzeźb wyróżnia się popiersie Fryderyka Chopina, autorstwa Czesława Makowskiego (1910 rok), odnowione specjalnie na wystawę przez konserwatorów muzealnych. W gablotce – rękopis Fryderyka Chopina z września 1841 roku, list George Sand z 1831 roku (również ze zbiorów muzealnych), a także listy lwowskich muzyków Karola Lipińskiego i Karola Mikulego.
W sąsiedniej gablocie można obejrzeć oryginalne plakietki, medaliony portretowe znanych osobistości związanych z muzeum, takich jak Aleksandra Czołowskiego lub dzieła znanych rzeźbiarzy lwowskich. Oto medalion Tarasa Szewczenki autorstwa Michała Hawryłko, obok plakietka ku pamięci Juliana Ursyna Niemcewicza autorstwa Bronisława Sołtysa. Znany artysta rzeźbiarz Juliusz Bełtowski wykonał medalion portretowy Tadeusza Żulińskiego, lekarza, znanego lwowskiego mecenasa, dobroczyńcy ubogich, zaś Piotr Wojtowicz – profesora Uniwersytetu lwowskiego Oswalda Balzera. Ostatni został wykonany jako projekt medalu pamiątkowego.
Bardzo ciekawa jest niewielka figura rycerza odlana z żeliwa, autorstwa profesora rzeźby figuralnej Lwowskiej Szkoły Przemysłowej Jana Juliusza Nalborczyka (1916 rok). Jest to kopia znanej ponad czterometrowej figury „Rycerza w zbroi”, którą Jan Nalborczyk wykonał w drzewie lipowym „na zamówienie władz miejskich Lwowa, przeznaczonej do zbierania składek na cele wojenne”. Władze pobierały opłatę za wbijanie w posąg gwoździ. Figura rycerza była ustawiona w zbudowanym do tego celu pawilonie na Wałach Hetmańskich. Ten posąg również zachował się i znajduje się w zbiorach Muzeum Historycznego w Czarnej Kamienicy (Rynek 4). W tejże części wystawy znajduje się popiersie Joachima Lelewela, powstańca listopadowego i działacza politycznego. Z tegoż powstania na wystawie prezentowano kilka bardzo ciekawych pamiątek. Między innymi: fragment rosyjskiej chorągwi wojskowej, z autografem tegoż Joachima Lelewela z 15 października 1831 roku, którą polscy powstańcy zdobyli w walce z odziałem wojsk carskich. Jeszcze większe wrażenie robi pałasz Mieczysława hrabiego Gołuchowskiego z napisem „Jest to szczerbiec złamany na głowie moskala w bitwie pod Rakowem 16 września 1831 roku”.
Wiadomo, że Muzeum Historyczne posiada wspaniałe zbiory broni białej i palnej, wystawionej w dziale „Arsenał”. Otóż na wystawie nie zabrakło też szabli i innej broni białej z różnych wieków i krajów, z napisami autorów lub właścicieli. Na przykład, na jednej z nich pochodzącej z XVIII wieku, widnieje napis w języku greckim. Wśród innych obrazów „Widok pałacu Badenich” autorstwa Stanisława Kaczor-Batowskiego (1894 rok) i obraz Zygmunta Rozwadowskiego „Napoleon w 1812 roku”. W Muzeum Historycznym pracowali również znani ukraińscy archeolodzy, między innymi: profesorowie Jarosław Pasternak i Igor Swiesznikow. Jedna z gablotek na wystawie poświęcona jest ich działalności. Jarosław Pasternak w latach 1934–1941 prowadził wykopaliska w starym Haliczu, stolicy Księstwa Halickiego i znalazł szczątki legendarnego księcia Jarosława Ośmiomysła, zaś Igor Swiesznikow przez wiele lat prowadził wykopaliska w swojej rodzinnej miejscowości, na zamku książąt Ostrogskich w Dubnie.
W drugiej sali kilka bardzo sympatycznych obrazów z widokami Lwowa, między innymi: „Plac Bernardyński w nocy”, autorstwa Mieczysława Korwin-Piotrowskiego, „Widok na Katedrę lwowską i Rynek” Adolfa Kamieniobrodzkiego, „Plac przed kościołem Bernardyńskim we Lwowie” (1902 rok) Franciszka Kowaliszyna, „Widok Lwowa z Wysokiego Zamku” Jarosławy Muzyki (1937 rok), „Średniowieczny Ratusz lwowski” Witolda Dolińskiego (1924 rok), „Uniwersytet i kościół św. Mikołaja” Odo Dobrowolskiego, „Fontanny Neptuna i Diany w Rynku lwowskim” Janiny Nowotnej, „Kamienica Korniakta” Tadeusza Rybkowskiego i inne. W tejże sali bardzo oryginalnie rozwiązano kompozycje tematyczne poświęcone lwowskiej scenie teatralnej (m.in. z popiersiem Marii Zańkowieckiej), ukraińskim Strzelcom Siczowym z czasów I wojny światowej. Obok wystawiono osobiste rzeczy (kask i bagnet) Wasyla Slipaka (1974–2016), kontratenora, wybitnego artysty, wychowanka lwowskiej kapeli „Dudaryk”, solisty Opery Narodowej w Paryżu, który na ochotnika zgłosił się na front i zginął w walce z agresorami rosyjskimi. Pośmiertnie został odznaczony tytułem Bohatera Ukrainy. Jeszcze w innym miejscu na tejże sali znajduje się kompozycja przedstawiająca gabinet pracownika naukowego Muzeum Historycznego z lat 30. XX wieku.
Wystawa „Autograf Muzeum” jest kolejną bardzo ciekawą wystawą, którą pomimo trudnych czasów wojennych, organizują pracownicy Muzeum Historycznego. Oczekujemy kolejnych wystaw i imprez naukowych.
Jurij Smirnow
Tekst ukazał się w nr 23-24 (435-436), 19 grudnia – 15 stycznia 2023
