Grudzień 2021 roku we Lwowie jest bogaty w wydarzenia kulturalne, kościelne i pamiątkowo-historyczne. Kilka dni temu odbyła się uroczystość dziesięciolecia przekazania wiernym dawnego kościoła ojców jezuitów (obecnie garnizonowa świątynia UGKC) i zakończenia prac konserwatorskich przy XVIII-wiecznej polichromii w nawie głównej, zaś 16 grudnia odbyło się kolejne podniosłe wydarzenie.
Otóż tego dnia w katedrze ormiańskiej pw. Wniebowzięcia (Успіння) Najświętszej Maryi Panny uroczyście obchodzono 30-lecie odnowienia kanonicznej działalności ormiańskiego Kościoła Apostolskiego w Ukrainie. W tymże dniu po uroczystej liturgii została otwarta wystawa ormiańskich pamiątek kościelnych, którą śmiało można nazwać zalążkiem muzeum lwowskiej diecezji (eparchii) Kościoła ormiańskiego.
Na uroczystości kościelne przybył zwierzchnik ormiańskiego Kościoła Apostolskiego w Ukrainie biskup władyka Markos Oganesian, księża ormiańscy z innych ukraińskich parafii tegoż Kościoła, gospodarze świątyni lwowskiej – proboszcz o. Karapet Garibjan z diakonami, którzy na co dzień opiekują się we Lwowie wiernymi obrządku ormiańskiego. Przywitać Ormiański Kościół Apostolski z okazji jubileuszu przybyli również księża lwowskiego Kościoła greckokatolickiego, rzymskokatolickiego i prawosławnej Ukraińskiej Cerkwi Autokefalicznej. Wśród obecnych był również konsul honorowy Republiki Armenia we Lwowie Horik Geworgian i prezes gminy ormiańskiej we Lwowie Awet Saradzjan.
Zabytkowa historyczna świątynia ormiańska była po brzegi wypełniona wiernymi nie tylko ormiańskiego Kościoła Apostolskiego, ale też innych obrządków i narodowości, co po raz kolejny zaświadczyło o wieloobrządkowym, wielonarodowościowym, wielokulturowym charakterze naszego miasta i o przyjaznych stosunkach, które istnieją we Lwowie między strukturami kościelnymi różnych obrządków.
Mszy św. przewodniczył władyka Markos Oganesian w asyście ormiańskich księży i diakonów. Niezwykle podniosłym momentem było poświęcenie relikwiarza z relikwiami świętych Kościoła ormiańskiego św. Grzegorza Oświeciciela Armenii, św. Wartanesa i św. Klemensa, papieża-męczennika tragicznie zmarłego w 100 roku na Krymie na zesłaniu. Relikwie przez dłuższy czas po II wojnie światowej uważane były za utracone, a zostały odnalezione dopiero po odzyskaniu świątyni lwowskiej. Znajdowały się w skrytce w zbutwiałej już trumience drewnianej, teraz są oprawione we wspaniały współczesny relikwiarz. Prawdopodobnie zostały schowane przed 1945 rokiem w skrytce w ścianie katedry, obok niektórych rzeczy liturgicznych, przez ostatniego przedwojennego proboszcza katedry ks. Dionizego Kajetanowicza przed jego aresztowaniem przez NKWD (ks. Kajetanowicz nie wrócił z zesłania, zmarł w sowieckim łagrze). O tych relikwiach pisał on w przewodniku po katedrze Ormiańskiej wydanym w 1930 roku: „Relikwie św. Klemensa, papieża-męczennika (†100), które arcybiskup Hunanian otrzymał w darze od papieża Klemensa XI, a które potem z Rzymu przywiózł arcybiskup Jan Augustynowicz. Relikwie te były złożone w srebrnej trumience i wystawione w kościele ku czci publicznej. Rząd austriacki trumienkę tę skonfiskował i odtąd relikwie spoczywają w trumience drewnianej”.
Na zakończenie liturgii świętej w języku staroormiańskim władyka Markos Oganesian zwrócił się do obecnych w języku ukraińskim: „Dziękuję wszystkim ludziom różnych narodowości i obrządków, obecnym dziś w naszej świątyni, żeby razem z nami modlić się w dniu jubileuszu odrodzenia struktur ormiańskiego Kościoła Apostolskiego w Ukrainie. W czasach historycznych na terenach Ukrainy istniało kilka eparchii, ale tylko jedyna eparchia została powołana w 1991 roku. To było i jest obecnie święto całego Kościoła ormiańskiego, było to dla nas wydarzenie o znaczeniu historycznym. Centrum naszej eparchii znajduje się we Lwowie. Dziękujemy wszystkim, którzy pomagali i pomagają nadal w odnowieniu i zachowaniu w odpowiednim stanie i porządku naszej świątyni katedralnej”.
Przedstawiciel greckokatolickiej lwowskiej eparchii przekazał pozdrowienia władyki Igora Woźniaka dla wszystkich obecnych i zauważył, że odrodzenie struktur ormiańskiego Kościoła Apostolskiego zbiegło się z powstaniem niepodległej Ukrainy. Przedstawiciel UGKC również podkreślił, że w latach przedwojennych katedrę ormiańską wiele razy odwiedzał sługa Boży metropolita Andrej Szeptycki, który brał udział w wielu uroczystościach bratniego Kościoła ormiańskiego. Poświęcenie relikwii św. papieża Klemensa ma wielkie znaczenie także dla wiernych ukraińskiego Kościoła greckokatolickiego. Przecież jest on dla Cerkwi ukraińskiej drugim po Apostole Andrzeju świętym, który łączy ukraiński Kościół z tradycją apostolską, ponieważ św. Klemens osobiście widział i słyszał naukę Ewangelii głoszoną przez Apostołów Chrystusa.
Przedstawiciele rzymskokatolickiej metropolii lwowskiej przekazali serdeczne pozdrowienia od metropolity lwowskiego Mieczysława Mokrzyckiego i podkreślili, że Kościół ormiański był zawsze otwarty na cały świat, zaś we Lwowie przez wiele wieków głosił Słowo Boże obok i zgodnie z Kościołem katolickim.
Przedstawiciel Kościoła Prawosławnego Ukrainy przekazał pozdrowienia od władyki Makarego i podkreślił, że ormiański Kościół Apostolski i święty Eczmiadzyn to jeden z najważniejszych ośrodków chrześcijańskiej wiary na całym świecie. Naród ormiański razem ze swoim Kościołem przeszedł gorzką drogę dla Imienia Chrystusa i prawosławni Lwowa razem z Ormianami każdego roku modlą się za ofiary ludobójstwa Ormian w Imperium Osmańskim. Przez wieki istnienia Lwowa znajdowały się i nadal są obok siebie świątynie ormiańska, katolicka i prawosławna pod wezwaniem Zaśnięcia (Wniebowzięcia) NMP, gdyż nasze miasto jest i było zawsze pod opieką (pokrowem) Matki Bożej. Dziś został poświęcony relikwiarz z relikwiami św. Klemensa papieża. Właśnie święci ludów słowiańskich Cyryl i Metody odnaleźli owe relikwie w Chersonesie i przynieśli je do Rzymu, skąd w ciągu wieków zostały rozesłane po całym świecie, również do Lwowa.
Po zakończeniu liturgii świętej duchowieństwo i wierni przeszli do kaplicy Najświętszego Sakramentu, w której urządzona została wystawa pamiątek ormiańskich. Władyka Markos Oganesian poświęcił wystawę, zaś kurator wystawy Irena Horbań pokrótce opowiedziała o pracach organizacyjnych i o zebranych na wystawie pamiątkach, których jest ponad 40. Wystawa została przygotowana z inicjatywy proboszcza katedry ojca Karapeta Garibiana z błogosławieństwem władyki Markosa Oganesiana. W niezwykle ścisłych terminach od lipca 2021 roku udało się wyremontować kaplicę, opracować koncepcję gablotek, naukowo opracować zebrane materiały. Wszystko to było możliwe dzięki wytężonej pracy duchownych ormiańskich i kuratora Ireny Horbań.
Wśród wystawionych zabytków zwraca uwagę popiersie księdza arcybiskupa Józefa Teodorowicza, metropolity lwowskiego obrządku ormiańskokatolickiego w latach 1902-1938. Popiersie w gipsie wykonał w 1925 roku lwowski artysta rzeźbiarz Franciszek Sługocki. Wśród innych, często unikatowych, rzeczy wystawiono m.in. przedwojenne naczynia liturgiczne, które również zostały schowane w jednej ze skrytek kościelnych przez księży ormiańskich przed ich aresztowaniem przez NKWD i były odnalezione dopiero po odzyskaniu świątyni przez wiernych w 2003 roku. Wśród dokumentów wystawiono oryginalny Kondak Głównego Patriarchy i Katolikosa Wszystkich Ormian Garegina I o powołaniu przez niego i organizacji struktur eparchii ormiańskiego Kościoła Apostolskiego na Ukrainie i o mianowaniu zwierzchnikiem tej eparchii protoarchimandryty Natana Oganesiana. Ten dokument został wydany w świętym mieście Eczmiadzynie 13 stycznia 1997 roku.
Kurator wystawy Irena Horbań porównała dzisiejszą wystawę ze słynną wystawą ormiańską, która odbyła się w 1932 roku we Lwowie z inicjatywy abpa Józefa Teodorowicza i Archidiecezjalnego Związku Ormian we Lwowie. Po zakończeniu tej wystawy z części wystawionych eksponatów utworzono Muzeum Ormiańskie przy ul. Ormiańskiej 13, które istniało do 1939 roku. Organizatorzy obecnej wystawy mają ambicję nie tylko jej powiększenia, ale też organizacji z czasem nowego Muzeum Ormiańskiego. Są to bardzo ambitne i szlachetne zamierzenia.
Jeszcze jednym miłym akcentem uroczystości 30-lecia odnowienia kanonicznej działalności ormiańskiego Kościoła Apostolskiego na Ukrainie było wydanie publikacji „Historyczna panorama ośrodków religijnych Kościoła ormiańskiego na ziemi ukraińskiej”. Autorem cennej publikacji jest dr Irena Gajuk, zaś inicjatorem wydania ukraińska eparchia ormiańskiego Kościoła Apostolskiego. Autor fachowo zebrała i omówiła historię ormiańskich świątyń i religijnych gmin od Krymu i Odessy do Kamieńca Podolskiego i Lwowa, zebrała ciekawe materiały fotograficzne, opracowała źródła archiwalne i literackie. Przed czytelnikiem powstaje unikatowa panorama działalności Ormian i Kościoła ormiańskiego na terenach Ukrainy od XI wieku do naszych dni. Możemy też ocenić znaczny wniosek Ormian w rozwój kultury, sztuki, handlu w każdym z miejsc ich zamieszkania, ich współżycia z ukraińskim i innymi narodami na tych terenach. Z inicjatywy zwierzchników Kościoła każdy, kto był na uroczystościach w katedrze lwowskiej, otrzymał egzemplarz tej książki w prezencie.
Jurij Smirnow
