Luna (Amalia Maria Stefania) Drexlerówna (1882–1933) była utalentowaną malarką i rzeźbiarką na skalę europejską. Profesor Jurij Biriulow tak określił jej miejsce w artystycznym życiu Lwowa: „Jej kariera artystyczna wiązała się ściśle z życiem kulturalnym miasta, które przeżywało wówczas swój okres rozkwitu. Ewolucja twórczości artystki stanowiła odbicie procesów zachodzących w szczególnej atmosferze intelektualnej Lwowa pierwszych dziesięcioleci XX wieku…”.
Talent artystyczny odziedziczyła po ojcu, malarstwa i rysunku uczyła się najpierw w rodzinnym mieście u cenionych artystów Stanisława Rejchana i Stanisława Kaczor-Batowskiego, rzeźby u Antoniego Popiela, autora m.in. pomnika Adama Mickiewicza. W 1907 roku wyjechała na dalsze studia do Paryża. Swój kunszt doskonaliła w Academie de la Grande Chammiere pod opieką znanych francuskich rzeźbiarzy Bourdelle’a i Injalberta. Z autopsji studiowała dzieła Rodina, który miał na jej twórczość znaczny wpływ. Studia kontynuowała w Akademii Medycejskiej w Rzymie, a od 1910 roku w Monachium.
Według profesora J. Biriulowa, „ogromny wpływ na dalszy rozwój twórczości Luny Drexlerówny wywarło poznanie francuskiej rzeźby średniowiecznej. Oddała się całkowicie studium nad bogatym światem i religijną głębią sztuki gotyckiej, interesowała się sztuką egipską i asyryjską, stosowała stylizację archaicznej rzeźby greckiej”. W 1913 roku zetknęła się w Monachium z austriackim filozofem Rudolfem Steinerem, założycielem Towarzystwa Antropozoficznego. Doktryna spirytualistyczna Streinera zmierzała do połączenia klasycznej filozofii niemieckiej z ideami opartymi na naukach przyrodniczych nowej epoki, z różnymi poglądami religijnymi starożytności i średniowiecza, interpretowane w duchu okultystycznym. Luna Drexlerówna należała do najaktywniejszych zwolenniczek tego ruchu. Lata 1913–1918 spędziła w Dornach w Szwajcarii koło Bazylei, pracując pod kierownictwem Rudolfa Steinera jako rzeźbiarka razem ze stu kilkudziesięcioma artystami różnych narodowości przy budowie tzw. Goetheanum. „Sztuka od tego momentu była dla niej transpozycją zainteresowań filozoficznych i przełomu intelektualnego i duchowego… Okultyzm ze swoją wiarą w możliwości emocjonalne i psychiczne człowieka był artystce bardzo bliski. Pierwiastek duchowy był dla niej podstawą wszystkiego” ( Jurij Biriulow).
W1917 roku Luna Drexlerówna wróciła do Lwowa. Była bardzo aktywna społecznie i artystycznie. Została wybrana do lwowskiej Rady Miejskiej. Była założycielką Związku Artystek Polskich we Lwowie. Pracowała twórczo z wielkim natchnieniem. Jej dorobek twórczy – to przeszło 200 rzeźb i kilkadziesiąt obrazów. Wśród nich namalowany w 1923 roku „Autoportret w świątyni”, w którym przedstawiła swoje credo twórcze i światopoglądowe. Wśród prac rzeźbiarskich krytyka wysoko oceniła m.in. tablicę pamiątkową ks. Piotra Skargi, ustawioną we lwowskiej katedrze rzymskokatolickiej, zaś kopie w kościele oo. jezuitów we Lwowie i w zakładzie oo. jezuitów w Chyrowie. Również kompozycję rzeźbiarską „Wskrzeszenie córki Jaira” (ustawioną na grobie dra Trenklera na cmentarzu ewangelickim w Warszawie, zaś kopie na grobowcu jej braci Kazimierza i Ignacego Drexlerów na Cmentarzu Łyczakowskim). W 1927 roku powstała rzeźba „Wtajmniczenie”, („Anioł w locie trzymający krzyż i z siedmiu różami”). Po śmierci artystki płaskorzeźba ta odlana w brązie została ustawiona na jej nagrobku na Cmentarzu Łyczakowskim.
Szeroko są znane dwie kolejne jej prace, mianowicie pomnik na grobie Marii Konopnickiej na Cmentarzu Łyczakowskim i ołtarz w kaplicy Orląt na Cmentarzu Obrońców Lwowa (Matka Boska i mały Jezus adorowane przez Aniołów). We Lwowie mieszkała z matką przy ulicy Pułaskiego14(obecnie ul. Parkowa). Podsumowaniem jej drogi życiowej i twórczej mogą być słowa prof. Juria Biriulowa: „Życie jej wypełniały sztuka, praca nad własnym rozwojem wewnętrznym i pomoc innym w tejże drodze. W ostatnich latach życia praca dla innych pochłaniała prawie wszystkie jej siły i czas”.
Utalentowanym architektem, inżynierem-urbanistą był również starszy brat Luny Drexlerówny, profesor Politechniki Lwowskiej Ignacy Tadeusz Marian Drexler (1878–1930). Absolwent tejże Politechniki, był przez całe życie związany z rodzinnym miastem i swoją Alma Mater. Miał szerokie zainteresowania artystyczne, przez trzy lata uczęszczał też na wykłady filozofii i historii sztuki na seminarium profesora Jana Bołoz-Antoniewicza na Uniwersytecie Lwowskim. Od 1912 roku rozwijał nowatorską działalność urbanistyczną w Departamencie Technicznym Magistratu Lwowskiego. Był autorem pionierskich w owym czasie artykułów z dziedziny urbanistyki miejskiej. Od roku 1913 prowadził wykłady z budowy miast na Politechnice. Z ramienia Magistratu nadzorował budowlano-rzeźbiarskie aspekty rozbudowy Cmentarza Łyczakowskiego i jego zazielenienie. W roku 1925/26 został mianowany profesorem nadzwyczajnym katedry budowy miast na Wydziale Inżynierii Lądowo-Wodnej. W latach 1928/29 był dziekanem tegoż wydziału.
Właśnie Ignacy Drexler był inicjatorem powołania w 1926 roku katedry urbanistyki na Wydziale Architektonicznym. Jako teoretyk i praktyk planowania miast miał wpływ na kształtowanie urbanistyki w niepodległej Polsce, był autorytetem w sprawach regulacji i rozbudowy miast na zasadach współczesnych, m.in. według koncepcji „miasta-ogrodu”. W latach 1909–1910 opracował plany regulacji Wielkiego Krakowa. W następnych latach właśnie jemu powierzono opracowanie podobnych planów dla Lublina, Przemyśla, Krynicy, Radomia i Stanisławowa. W latach dwudziestych wykonał pierwszy kompleksowy plan regulacyjny Wielkiego Lwowa. Pierwszy projekt pod tytułem „Wielki Lwów” opublikował jeszcze w 1920 roku. Jemu też zawdzięcza Lwów swoje zielone plantacje i wąskie, ale ekonomiczne jezdnie. Był profesor Ignacy Drexler „wykwintnym estetą, zawodowym znawcą fotografii, wytrawnym krytykiem i historykiem sztuki”. Przykładem jego działalności w tej dziedzinie może być pionierski artykuł o freskach młodego wówczas i nikomu nieznanego artysty malarza Jana Henryka Rosena pod tytułem „Malowidła ścienne Jana Henryka Rosena w Katedrze Ormiańskiej we Lwowie” (1930 rok).
W 1911 roku Ignacy Drexler ożenił się z wielkiej miłości z Zofią z Pasławskich, znaną we Lwowie śpiewaczką operową, pedagogiem, krytykiem muzycznym. W 1917 roku urodziła się ich córka Krystyna Maria Eugenia. Wszystko w karierze zawodowej i w życiu rodzinnym układało się pomyślnie. Nic nie zapowiadało tragicznego końca. Lecz ogromnym zaskoczeniem dla rodziny i całego społeczeństwa lwowskiego okazała się nagła, tragiczna śmierć profesora, która nastąpiła jak grom z jasnego nieba 14 grudnia 1930 roku. Rodzina i koledzy byli w szoku. W nekrologu z dnia 16 grudnia „Słowo Polskie” pisało: „Śp. Prof. Ignacy Drexler zmarł w 52 roku życia wskutek przepracowania, osierocając żonę Zofię z Pasławskich, utalentowaną śpiewaczkę i córkę Krystynę… Wiadomość o śmierci prof. Drexlera przyjęło społeczeństwo lwowskie z ogromnym żalem”.
Jurij Smirnow
Tekst ukazał się w nr 16 (428), 31 sierpnia – 14 września 2023
