Szkolnictwo w czasach przedwojennych

Nasza przedwojenna Ojczyzna w świetle danych statystycznych. Część 8

Szkolnictwo w Polsce przedwojennej miało wielką i ważną misję, polegającą na spełnieniu co najmniej trzech następujących zadań: Zadanie nr 1. Wyciągnięcie ponad 7 milionów ludzi z analfabetyzmu (stan z 1931 r.), a ponadto wykształcenie do poziomu kilku klas szkoły powszechnej dzieci wszystkich obywateli bez względu na ich narodowość. Zadanie nr 2. Wykształcenie odpowiedniej kadry nauczycieli dla wykonania tego pierwszego zadania. Zadanie nr 3. Wykształcenie lekarzy, farmaceutów, inżynierów zawodów technicznych i zawodów rolniczych, handlowców i prawników, którzy poprowadzą krajową gospodarkę.

O tym jak było wykonane zadanie nr 1, można było przeczytać w poprzednim artykule z cyklu, który omawiał problem analfabetyzmu, zaś zorganizowanie nauki dla dzieci wymagało zbudowania dużej liczby szkół lub wynajęcia odpowiednich pomieszczeń zastępczych, co zostało uzyskane z wielkim trudem. W roku szkolnym 1937/38 udało się osiągnąć niżej podane liczby szkół, uwzględniając wymagania językowe głównych mniejszości narodowych istniejących w przedwojennej Polsce.

Ilość szkół z językiem nauczania

Ogółem z innymi szkołami stanowiło to 30194 szkoły

Znaczna liczba uczniów, bo nawet do 10% nie uczęszczała do szkoły, gdyż była obarczana obowiązkiem pracy w gospodarstwie rodzinnym.

Świadectwo ukończenia szkoły było legitymacją do wspinania się po drabinie społeczeństwa, w którym egzystowało wielu analfabetów. W roku szkolnym 1936/37 szkołę powszechną ukończyło 262 700 uczniów i spośród nich do gimnazjum kandydowało 72 500, ale odpadło ? kandydatów.

Świadectwo maturalne wyróżniało, gdyż osób takich było niewiele. W roku 1936/37 świadectwo dojrzałości otrzymało 15 156 osób tj. dla porównania 6% liczby ogółu uczniów, którzy w tym czasie ukończyli szkoły powszechne. Ten, kto uzyskał świadectwo maturalne ukończenia szkoły średniej ogólnokształcącej, mógł wstąpić do szkoły oficerskiej albo na uniwersytet, a jeżeli poprzestał tylko na świadectwie ukończenia, mógł np. zostać pracownikiem umysłowym na nieźle płatnej posadzie. Wielu szło do seminariów nauczycielskich, uzyskując wkrótce prawo nauczania, a wśród nich znaczny odsetek stanowili mężczyźni. Mężczyzn będących nauczycielami, w roku 1936/37 było w szkołach:

powszechnych   50%

średnich ogólnokształcących        62%

wyższych            90%

Kadrę nauczycielską okresu przedwojennego stanowili głównie młodzi ludzie, którzy w bohaterski sposób stanęli w obronie Ojczyzny przed nawałą bolszewicką, a potem w czasie wywalczonego pokoju, gremialnie przystąpili do dźwignięcia kraju zarówno na polu gospodarczym jak i szkolnictwa. Patriotyczna postawa przedwojennych nauczycieli przekazana swym uczniom, stukrotnie zaowocowała bohaterstwem okazanym przez polską młodzież w czasie okupacji niemieckiej i Powstania Warszawskiego.

Nauczyciele przed wojną mieli uposażenie w wysokości zależnej od kwalifikacji i charakteru szkoły.

Uposażenie nauczycieli przed wojną

Wśród nauczycieli najwięcej, bo ponad połowę, było pobierających uposażenie w grupie VIII i IX, a więc mających wynagrodzenie od 210 do 325 zł/mies. Najmniejsze uposażenie wynosiło 130 zł i przeważnie było wynagrodzeniem nauczyciela w wiejskiej szkole powszechnej. Dodatki miesięczne otrzymywali np. dyrektor szkoły średniej 100 do 150 zł, kierownik szkoły powszechnej 5 do 50 zł, a wizytator szkół 150 zł.

Wyższe uczelnie znajdowały się w niżej wymienionych miastach, a najwięcej studentów było w stolicy.

W roku 1937/38 liczba studentów w Polsce wynosiła 48 000, wśród nich było 10% studentów wyznania mojżeszowego, podczas gdy ogółem w kraju było 9,75 % wyznawców tej religii.

Niektóre kierunki studiów cieszyły się szczególnym powodzeniem, co można zauważyć w niżej podanym zestawieniu z roku 1937/38.

Uzyskanie dyplomu uczelni wyższej było dużym osiągnięciem. W roku 1936/37 dyplomy wydano 6114 osobom. Część studentów otrzymywała dyplomy przeważnie po 5 latach studiów. We wspomnianym roku, takich studentów było ponad 38%. Wyjątek stanowili studenci medycyny, wśród których tylko 0,2% otrzymało dyplom po 5 latach, zaś większość bo 48% otrzymało dyplom po 7 latach. Jednak było aż ponad 43% studentów nauk technicznych, którzy dyplom uzyskali dopiero po 9 i więcej latach. W zestawieniu daje się zauważyć, że na wszystkie kierunki studiów kandydatów było więcej niż miejsc, co świadczy o dużych aspiracjach jakie przejawiała ówczesna młodzież. Szczególnie dotyczyło to medycyny, gdzie kandydatów było więcej o 170% oraz filozofii, handlu i techniki, gdzie nadwyżka była nieco ponad 100%.

Bohdan Łyp

Tekst ukazał się w nr 15-16 (379-380), 31 sierpnia – 16 września 2021

Bohdan Łyp