Stoi niczym pomnik z wejściem pod trójkątem ukochana Szkoła z numerem dziesiątym…
Janina Birecka-Ponomarczuk
Już wkrótce, bo za niecałe dwa lata Szkoła nr 10 im. Św. Marii Magdaleny we Lwowie obchodzić będzie jubileusz 200-lecia. Kochana jest miłością szczególną przez jej uczniów, absolwentów wielu pokoleń. Dla jednych zabarwiona nostalgią spowodowaną zmianami na mapie świata, dla innych świadomością spełnionego obowiązku. Dziś z dumą możemy zaznaczyć, że od lipca 2013 r. nasza szkoła po wielu latach starań dyrekcji i komitetu rodzicielskiego znów odzyskała swe historyczne imię.
Materiały z Obwodowego i Miejskiego Archiwów we Lwowie, Biblioteki im. Wasyla Stefanyka (dawn. Ossolineum), Biblioteki Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, niepełne niestety dokumenty archiwalne szkoły, udostępnione przez dyrektor Martę Markuninę pozwoliły mi ułożyć w zarysie historię istnienia szkoły, opisaną w książce „Jubileusz Szkoły 1816-1996”, która ukazała się zawdzięczając wielu sponsorom, a przede wszystkim Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanisława Staszica w Krakowie z rektorem prof. dr hab. Mirosławem Handke.
Jedynym źródłem do skreślenia historii szkoły im. Marii Magdaleny od jej założenia aż do roku 1874 tj. do organizacji na podstawie pierwszej ustawy szkolnej krajowej z 1873 r. są katalogi szkolne, gdyż żadnych innych zapisów nie ma.
Biorąc więc za podstawę katalogi szkolne i polegając na krótkim zapisku w kronice parafii kościoła św. Marii Magdaleny trzeba przyjąć, że szkoła ta została założona w roku 1816, gdyż w tym roku 16 października notatka, zamieszczona na marginesie katalogu wskazuje, że odbyły się wpisy uczniów do szkoły i z tym dniem nauka się rozpoczęła. Katalogi są pisane po niemiecku i nazywane: „Prüfungs-Extrakte”.
Pierwotnie szkoła miała nazwę „Lwowska szkoła trywialna u św. Marii Magdaleny”.
W zaproszeniach urzędowych na egzaminy (Einladung…) spotykamy szkołę im. Św. Marii Magdaleny po raz pierwszy w 1817 r. „Trilialschule bei St. Magdalena, wo in 2 Klassen 48 Schüler unterrichtet werden”.
Szkoła mieściła się na probostwie, tj. w klasztorze podominikańskim, gdzie przedtem był dom karny dla kobiet. W zabudowaniach tych mieli także mieszkania nauczyciele.
W roku 1870 miasto zakupiło przy tej samej ulicy, w sąsiedztwie, dom parterowy z pięterkiem stryszkowym od strony południowej i z obszernym ogrodem od p. Mosinga za 11.000 zł. W tym samym roku umieszczono tam szkołę. Na tym gruncie l.72 ¼ postawiło miasto w 1882 r. dwupiętrowy dom na pomieszczenie obydwu szkół – męskiej i żeńskiej. Stary budynek zdemolowano, część ogrodu sprzedano, a ze znacznej części rozplanowano z trzech stron ulice tak, że z dużego ogrodu zostało tylko małe podwórko.
W 1871 r. zamieniono Szkołę Męską im. św. Marii Magdaleny na pełną Szkołę Trywialną z trzema samoistnymi nauczycielami, a w 1873 r. dodano klasę czwartą i czwartego nauczyciela, a więc przeistoczono ją w szkołę czteroklasową. Kronika Szkoły Żeńskiej im. Św. Marii Magdaleny rozpoczyna się od 1846 r. W tym więc roku oddzielono dziewczęta od chłopców i utworzono osobną szkołę chłopców, a osobną dziewcząt.
W 1877 r. wybudowano znowu nowy budynek dla szkoły męskiej i żeńskiej im. św. Marii Magdaleny przy ul. Leona Sapiehy na dużym, wolnym obszarze, który utworzył piękne podwórze i ogród szkolny.
Szkolnictwo w Galicji po zajęciu kraju przez Austrię przechodziło trudne koleje. Wprowadzono do szkół język niemiecki jako wykładowy. Taki stan rzeczy trwał z małymi odmianami do roku 1868. Język polski służył pomocą w nauczaniu języka niemieckiego. W roku 1848, gdy na krótką chwilę zaświtała konstytucja, spróbowano wprowadzić wykład polski do szkół. W jakich to działo się rozmiarach, trudno dokładnie określić, w każdym jednak razie usiłowano to uczynić.
W okresie od 1805 do 1867 r., a nawet do roku 1871 rozwój szkolnictwa lwowskiego był nadzwyczaj powolny, a stan szkolnictwa niepomyślny. W szkołach lepsze chwile nadeszły dopiero po wprowadzeniu polskiego języka wykładowego ustawą krajową z roku 1867 i po wprowadzeniu autonomii szkolnej tzn. po ustanowieniu Rady Szkolnej Okręgowej i wprowadzeniu ulepszonych planów nauki w 1875 roku. Nadzorcą Szkoły im. św. Marii Magdaleny został Jan Topolnicki.
Kilka wiadomości dotyczących szkół wyznaniowych, narodowościowych. Celem wykształcenia personelu nauczycielskiego w pierwszej połowie XIX stulecia stosownie do postanowień politycznych język wykładowy seminariów nauczycielskich stosowano do języka okolicy, w jakiej seminarium leżało.
„…Ruski język jest przedmiotem obowiązkowym w Krośnie, nadobowiązkowym w Krakowie, Tarnowie, Rzeszowie. Seminaria męskie we Lwowie, Stanisławowie, Tarnopolu, Samborze, Sokalu, Czortkowie i Zaleszczykach i seminaria żeńskie we Lwowie, Przemyślu i Brzeżanach są co do języka wykładowego utrakwistyczne, tzn. niektóre przedmioty bywają wykładane w języku polskim, a inne w języku ruskim, a nauczyciel podaje przy wykładzie terminologię w obu językach i uczniowie muszą umieć dawać odpowiedź w obu językach i znać obopólną terminologię”.
W sprawozdaniu wizytacyjnym 10 lipca 1874 r. inspektor okręgowy Jan Hausmann zaznacza:
„Szkoła Marii Magdaleny obok szkoły żeńskiej u św. Antoniego ze wszystkich tutejszych szkół żeńskich pospołu najbardziej się zaleca taktownem kierownictwem, gorliwym wypełnianiem obowiązków nauczycielek jako postępu uczennic”.
Do rejonu szkoły (męskiej i żeńskiej) im. św. Marii Magdaleny należały następujące ulice: Bogusławskiego, Chodorowskiego, Chrzanowskiej, Głęboka, Karpińskiego, Kleinowska, Kopernika od ul. Ossolińskich, Kraszewskiego, Krzyżowa, Lipowa, św. Łazarza, św. M. Magdaleny, Matejki, Na Bajkach, Pełczyńska do stawu Pełczyńskiego, Sadownicka od ul. Krzyżowej, Sykstuska od ul. Słowackiego, Sapiehy do ul. Sadownickiej, Technicka, Wronowska, Droga Wulecka, Wulka.
W 1876 r. szkoła żeńska przeniosła się do wynajętego domu Marii Sikorowej przy ul. Kopernika 76. Następnie wprowadziła się do nowo zbudowanego budynku i w październiku 1883 r. odbyło się uroczyste poświęcenie budynku szkolnego.
Dnia 4 lipca 1887 r. zwiedził szkołę arcyksiążę Rudolf, obejrzał urządzoną wystawę robót ręcznych i wpisał się do księgi pamiątkowej. W szkole męskiej dostojnego gościa powitały chóry młodzieżowe ustawione na podwórzu, dziatwa sypała mu pod stopy kwiaty, a w pięknie przystrojonej sali gimnastycznej powitał go drugi chór dziecięcy. Arcyksiążę zachwycony był serdecznym przyjęciem i wyraził zadowolenie inspektorowi szkolnemu. W 1888 r. szkołę zwiedził J. E. P. Minister Wyznań i Oświecenia dr Paweł Gautsch. W 1889 r. od stycznia wprowadzono w szkole naukę zręczności według systemu szkoły sokalskiej. Rada Szkolna Okręgowa zakupiła narzędzia, warsztat stolarski, tokarkę. Nauka odbywała się raz w tygodniu po dwie godziny. Postępy były dobre, a dzieci chętnie i regularnie uczęszczały na naukę, zwłaszcza w porze zimowej.
W 1892 r. liczba uczennic wzrosła do 474 – największa liczba od momentu istnienia szkoły w XIX wieku. W nowej szkole klasy ilościowo przewidywane były na 45-49 osób. W najbliższych latach nastąpił dalszy rozwój szkoły.
Rozwój Szkoły Męskiej im. św. Marii Magdaleny był widoczny. W roku 1912 Rada Szkolna Okręgowa przesłała wniosek do Zarządu Gminy miasta Lwowa na podwojenie etatów, powołując się na wzrastającą frekwencję uczniów.
Równolegle rozwijała się Szkoła Żeńska im. św. Marii Magdaleny. Powstaje propozycja zbudowania nowego budynku na Wulce w celu pomieszczenia tam nowej żeńskiej szkoły wydziałowej. Podwojenie etatów zostaje z czasem zatwierdzone. Nie doszło jednak do budowy filii szkoły na Wulce.
W okresie walk o Lwów w Szkole im. św. M. Magdaleny była placówka obrońców Lwowa. Młodzież uczęszczała do szkoły powszechnej Nr 30, do kościoła św. Elżbiety lub szkoły Konarskiego. W latach 1918-1919 uczniowie otrzymywali świadectwa ukończenia nauki bez ocen z poszczególnych przedmiotów z adnotacją, że mają prawo kontynuować naukę w gimnazjum. Szkoła otrzymała Odznakę Odcinka Drugiego (dotyczy okresu wojny polsko-ukraińskiej w latach 1918-1919 – red.).
Ze sprawozdania wizytatora okręgowego ze Szkoły Żeńskiej im. św. M. Magdaleny z roku 1920 dowiadujemy się, że nauczycielka szkoły p. Arnoldowa to postać znana i uznana, mająca poniekąd własną szkołę w zakładzie M. Magdaleny, gdyż jest „instruktorką nowożytnej metody nauczania swobodnego”. Wyniki pracy są bardzo dodatnie i widoczne dzięki sumienności i umiejętności pracy nauczycielki. Pani Arnoldowa wykształciła sobie młode nauczycielki – Olgę Niementowską i Sumlikowską.
Z końcem lat dwudziestych powstaje projekt dobudowy dwupiętrowej szkoły wraz z salą gimnastyczną. Projekt opracowany przez inż. T. Diliewicza zostaje zatwierdzony w roku 1930 przez Okręgową Radę Miejską i w latach 1931-32 wzniesiona zostaje dobudówka tzw. męska szkoła „biała”. W 1933 roku uczniowie rozpoczęli naukę w nowej szkole o współczesnym rozwiązaniu pod względem architektonicznym.
Młodzież snuła plany na przyszłość. Okres 1934-1939 lat był dla Szkoły im. św. Marii Magdaleny „złotym okresem”, okresem największego rozwoju i świetności szkoły. Dyrektor Mieczysław Opałek pedagog, literat, bibliograf, działacz społeczny przyczynił się ku temu.
Do znamiennych wydarzeń w dziejach szkoły należy poświęcenie sztandaru szkoły w dniu 20 października 1935 r., ufundowanego przez Koło Rodzicielskie. Grono pedagogów, prezentując wysoki poziom fachowości oraz zaangażowania w procesy nauczania i wychowania młodzieży w aspekcie wpajania zasad moralnych, patriotyzmu i humanizmu, zyskało duże uznanie władz oświatowych Lwowa.
Minęły słoneczne, skwarne wakacje 1939 r. Nie wszyscy wierzyli w katastrofę. Spokój, który panował był pozorny. Pierwszego września dzieci nie poszły do szkoły. Zdradziecko padły pierwsze bomby niemieckie na polskie miasta i wioski. Młodzież harcerska wzięła broń do ręki. W historii szkoły nastąpił wrześniowy epizod wojenno-wojskowy pamiętnego roku 1939.
„W budynku Szkoły – podobnie jak i w budynkach innych szkół – zorganizowane zostały zborne punkty mobilizacyjne Wojska Polskiego. Pracownicy z pomocą uczniów oraz miejscowego społeczeństwa, pomagali przystosować budynek szkolny do potrzeb mobilizacyjnych wojska. Klasy szkolne zamieniły się w żołnierskie sale koszarowe i magazyny sprzętu wojskowego. Zorganizowany w gmachu Szkoły ośrodek mobilizacyjny grupował ochotników (studentów, uczniów gimnazjalnych z posiadanym przeszkoleniem PW II-go stopnia lub niższym a potem inną młodzież) zgłaszających się na nadawane przez radio apele do powstających Ochotniczych Batalionów Obrony Narodowej, do terenowych służb pomocniczych na rzecz wojska czy OPL.
W budynku „Magdusi” (popularna wówczas nazwa Szkoły) skoszarowana została sformowana 5 września I-sza Ochotnicza Kompania Harcerska. Jej dowódcą był porucznik służby stałej Wojska Polskiego i jednocześnie podharcmistrz Zbigniew Czekański.
Około 15 września w godzinach rannych, dowódca Kompanii por. phm. Z. Czekański zgromadził całą jednostkę w sali gimnastycznej Szkoły i operując opisem działań armii polskich, objaśnił taktykę wojsk i ich dowództwa, w związku z aktualną sytuacją wojenną. W pewnym momencie budynek Szkoły został ostrzelany kilkoma salwami artyleryjskimi. Wyleciały wszystkie szyby w oknach, dym z wybuchających pocisków napełnił salą gimnastyczną. Harcerze Kompanii otrzymali rozkaz Z. Czekańskiego „padnij i skokami z sali”. Opuszczono pomieszczenie. Na szczęście wszystkie salwy uderzyły w mur budynku szkolnego przy wysokim parterze. Jednak zabity został harcerz siedzący na parapecie okna i dwu kadetów-łącznościowców. Ranni też zostali strzelcy pełniący służbę wartowniczą przed budynkiem Szkoły oraz ludność cywilna chroniąca się przed ostrzałem. Ranni zostali przeniesieni do solidnych piwnic budynku szkolnego, opatrzeni opatrunkami danymi przez harcerzy, a potem po udzieleniu pierwszej pomocy przez lekarzy przeniesieni po szpitala wojennego zorganizowanego w Politechnice Lwowskiej.
Po tym ostrzale I Ochotnicza Kompania Harcerska została natychmiast wycofana z miejsca postoju w budynku Szkoły imienia św. Marii Magdaleny do podziemi biblioteki Politechniki Lwowskie”. (cyt. wg Ryszarda Czekajowskiego, Stanisława Podusowskiego).
Teresa Dutkiewicz
Tekst ukazał się w nr 23-24 (219-220) za 19 grudnia 2014 – 15 stycznia 2015
APEL
O pomoc w wykonaniu nowego sztandaru szkoły
Grono pedagogiczne, uczniowie wraz z rodzicami
Ogólnokształcącej Szkoły nr 10 im. św. Marii Magdaleny we Lwowie
oraz
Federacja Organizacji Polskich na Ukrainie
Zwraca się z gorącą prośbą do Absolwentów, byłych Uczniów, Sympatyków
Szkoły im. św. Marii Magdaleny
na Ukrainie, w Rzeczypospolitej Polskiej oraz na całym świecie
o finansowe wsparcie
przeznaczone na wykonanie nowego sztandaru szkoły
W 2016 roku szkoła będzie obchodzić 200-setną rocznicę istnienia jako jedna z najstarszych polskich szkół funkcjonujących poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej.
Z dokumentów archiwalnych wiemy, że szkoła posiadała sztandar. Niestety, zaginął w okresie II wojny światowej. Po ukończeniu wojny szkoła straciła swe imię – św. Marii Magdaleny. Po wielu latach starań dyrekcji szkoły oraz komitetu rodzicielskiego imię zostało odzyskane w lipcu 2013 roku na podstawie przyjętej przez Lwowską Radę Miasta Uchwały Nr 2449 z dn. 27.06.2013 r.
Będziemy wdzięczni za każdą pomoc finansową z Państwa strony, którą prosimy nadsyłać na konto:
Bank Gospodarki Żywnościowej S.A.
oddział w Przemyślu
84203000451110000002723420
Z dopiskiem:
Dla szkoły im. św. Marii Magdaleny we Lwowie
Aktualne wiadomości o szkole można znaleźć pod adresem: http://www.facebook.com/szkolanr 10
kontakt mailowy: szkola10.lviv@gmail.com
Dyrektor Szkoły nr 10 im. św. Marii Magdaleny Marta Markunina
Prezes FOPnU Emilia Chmielowa
Wiceprezes FOPnU absolwentka szkoły im. św. Marii Magdaleny Teresa Dutkiewicz
