Polscy konserwatorzy pracują w katedrze ormiańskiej i jej najbliższym otoczeniu od 2006 roku. Przez wszystkie lata (również w 2022 roku) prace renowacji dzieł sztuki były finansowane ze środków polskiego Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego( MkiDN). Wiele lat w owe prace zaangażowany jest zespół konserwatorów pod kierownictwem Pawła Baranowskiego z Warszawy. Już obecnie rezultaty ich pracy robią silne wrażenie, którego doświadcza każdy odwiedzający tę wspaniałą zabytkową świątynię. Dotyczy to odnowienia całego zespołu malowideł ściennych wybitnego polskiego artysty malarza Jana Henryka Rosena w prezbiterium i nawie kościoła, również unikatowych mozaik autorstwa Józefa Mehoffera w części ołtarzowej, wykonanych w słynnych zakładach we włoskim Murano.
Paweł Baranowski reprezentuje Stowarzyszenie Absolwentów Akademii Dziedzictwa z Krakowa i Towarzystwo Inicjatyw Badawczych Konserwatorskich z Warszawy. Właśnie owe organizacje prowadzą prace konserwatorskie również na terenie Lwowa pod administrowaniem warszawskiego Narodowego Instytutu „Polonika”, który patronuje tym pracom również od strony merytorycznej. Polsko-ukraiński zespół pod kierownictwem Pawła Baranowskiego pracuje na terenie Lwowa nie tylko w katedrze ormiańskiej, lecz też na kilku innych obiektach, między innymi przy konserwacji bocznego XVIII-wiecznego ołtarza pw. Przemienienia Pańskiego w katedrze rzymskokatolickiej i przygotowuje program prac konserwatorskich w dawnym kościele sióstr klarysek, w którym obecnie znajduje się muzeum lwowskiej rzeźby barokowej, potocznie zwane Muzeum Jana Jerzego Pinsla.
W katedrze ormiańskiej konserwatorzy pracują na dwóch obiektach. Pierwszy – może nie tak twórczy, lecz niezwykle ważny, mianowicie remont i częściowa wymiana więźby dachowej oraz remont dachu nad całą świątynią. Program prac jest rozpisany na dwa lata i prace ruszyły już bardzo aktywnie. Drugi kierunek prac zespołu – to konserwacja malowideł ściennych imitujących mozaikę w kopule kaplicy – rotundy w zachodniej najnowszej części katedry. Kaplica została zbudowana w latach 1909–1910 według projektu znanego krakowskiego architekta profesora Franciszka Mączyńskiego. Jest to pomieszczenie centralne kopułowej konstrukcji, opartej na kwadracie i zakończone latarnią. Kopułę wsparto na trompach, a latarnię zakończono szklanym daszkiem ozdobionym witrażem. W czaszy kopuły umieszczono malowidło ścienne wykonane przez artystę malarza i witrażystę Antoniego Tucha z Krakowa. Malowany obraz jest stylizowany na starochrześcijańskie mozaiki, przedstawiające Chrystusa w otoczeniu aniołów i baranków – symbole dusz ludzkich podążające do Zbawiciela. Owe malowidła wyraźnie naśladują znane rawenneńskie mozaiki, dzieła VI-wiecznej sztuki bizantyjskiej. Według krakowskiej historyk sztuki Joanny Wolańskiej, „dekoracja w kopule jest więc od strony technicznej malowaną imitacją mozaiki, a z ikonograficznego punktu widzenia – kompozycją przedstawień zaczerpniętych z VI-wiecznych mozaik w absydach rawenneńskich kościołów San Vitale (Chrystus jako Kosmokrator siedzący na flankowanym przez aniołów grobie) oraz San Apollinare in Classe (pasące się na zielonej łące owieczki), ukazanych pod rozgwieżdżonym niebem, wzorowanym na mozaikach na sklepieniu Mauzoleum Galli Placydii”.
Autorem polichromii był Antoni Tuch, na początku XX wieku ceniony i wzięty krakowski artysta malarz, autor licznych kompozycji malarskich i witraży w Krakowie i w wielu innych miasteczkach i miastach Galicji. Paweł Baranowski mówi, że „malowidło Tucha udaje mozaikę i jest właśnie tak malowane. Mam wrażenie, że autor specjalnie nakładał grubą farbę, żeby to malowidło imitowało mozaikę. Jest jednak bardzo zły stan farby – bardzo pudruje. Wszystko trzeba najpierw zabezpieczyć, żeby nie osypało się. Farba zlata jak pył”. Malowidło w kopule bardzo ucierpiało w czasach, kiedy świątynia ormiańska była zamknięta i wykorzystywana jako magazyn ikon Muzeum Sztuki Ukraińskiej. Przez wiele lat szklany daszek i witraż były wybite i niedbale załatane blachą żelazną. Na malowidło i ściany kaplicy przez wiele lat zaciekała woda. Dopiero w 2006 roku dach w kopule został wyremontowany i wstawiono rekonstruowany witraż, który wykonały Ewelina i Robert Kędzielewscy. Prawdopodobnie jednak dach nad kopułą nie był zabezpieczony w sposób należyty i zaciekanie wody nadal, oczywiście w znacznie mniejszym stopniu, ale jednak miało miejsce. W latach 2022–2023 zespół Pawła Baranowskiego planuje dwa niezbędne zadania – odnowić polichromię Antoniego Tucha i przeprowadzić gruntowny remont pokrycia dachu nie tylko nad kopułą, lecz nad całą świątynią. Po wykonaniu tych prac zostanie jeszcze oczyszczenie i konserwacja kamienia, z którego zbudowano kaplicę. Ślady wieloletnich zacieków na ścianach widoczne są nawet nieuzbrojonym okiem. Do prac konserwatorskich w kopule są zaangażowani profesor Joanna Czernichowska z Warszawy, Stanisław Nuckowski, lwowskie konserwatorzy Rusłana German, Lilia Nieczajewa i Andrij Poczekwa. Jest to wysoko wykwalifikowany, zgrany zespół fachowców, którzy już wiele lat pracują razem na obiektach wspólnego dziedzictwa kulturowego i uratowali wiele cennych dzieł sztuki.
W 2022 roku ten sam zespół równolegle z pracami w katedrze ormiańskiej kontynuuje renowacje ołtarza bocznego pw. Przemienienia Pańskiego we lwowskiej katedrze rzymskokatolickiej. Ołtarz pochodzi z lat 1773–1776 i był zbudowany na polecenie arcybiskupa Wacława Hieronima Sierakowskiego według projektu architekta Piotra Polejowskiego w trakcie barokowego przeistoczenia świątyni katedralnej. Struktura ołtarza jednokondygnacyjna ze zwieńczeniem i wysokim cokołem. Centralna część ołtarza flankowana dwoma kolumnami i dwoma czworobocznymi filarami. Obok kolumn na cokołach ustawiono wielkie rzeźbione w drewnie figury Apostołów św. Piotra i Jakuba, wykonane wkrótce po 1776 roku przez rzeźbiarza Jana Obrockiego. Retabulum ołtarza zdobi bogata złocona rokokowa dekoracja ornamentalna oraz figury aniołów puttów, wykonane przez artystę rzeźbiarza Macieja Polejowskiego. W polu środkowym znajduje się obraz olejny wykonany w 1775 roku przez Józefa Chojnickiego przedstawiający Przemienienie Pańskie oraz na zasuwie obraz „Chrystus na Górze Oliwnej”. Obydwa obrazy olejne zostały odnowione przez zespół konserwatorów Pawła Baranowskiego jeszcze kilka lat wcześniej. Pan Paweł powiedział:
– Dwa obrazy zostały zrobione. Mają godnie się prezentować. Teraz trzeba zrobić konserwację całego ołtarza. Nasza propozycja znalazła uznanie w Instytucie „Polonika”, również u księdza proboszcza Jana Nikla, z którym ułożyła się bardzo dobra współpraca. Prace przy tym ołtarzu planujemy na trzy lata. Trzeba będzie wzmocnić strukturę ołtarza. Rzeźby świętych, aniołów, puttów już zdjęte. Niestety znajdują się w fatalnym stanie. W 2022 roku planujemy wykonać konserwacje wszystkich rzeźb, które zostały demontowane ze swoich miejsc.
W tymże 2022 roku zespół konserwatorów planuje wykonać również renowację olejnego obrazu „Chrystus Ubiczowany” (Chrystus przy kolumnie) z ołtarza w kaplicy Kampianów. Jest to cenne dzieło XVIII-wiecznego malarstwa lwowskiego, wykonane w 1758 roku przez Fryderyka Niemerycza (?). Również będzie poddana konserwacji wielka barokowa złocona rama tego obrazu. Obraz i rama są już zdemontowane i znajdują się w pracowni konserwatorskiej.
Jurij Smirnow
Tekst ukazał się w nr 17 (405), 16 – 29 września 2022
