Po emigracji w 1946 roku części rodzin do wojwodińskich miejscowości Gospodinci, Żabalj, Nowego Sadu; innych do Słowenii, a pozostałych do Polski, Austrii, Włoch, Niemiec i Szwajcarii, w Czelinowacu zostały tylko 142 osoby. Liczba ta zmniejszyła się do 78 osób w roku 1972, ponieważ wiele osób wyjechało w poszukiwaniu pracy.
Z informacji Dušana Drljačy wynika, że w 2002 roku w liczącym 10 tysięcy ludzi Czelinowacu mieszka od kilkunastu do kilkudziesięciu górali bukowińskich. W Czurugu po wyjazdach do krajów zamorskich i rozproszeniach oraz w różnych innych miastach Wojwodiny mieszka od kilku do kilkudziesięciu osób z rodzin góralskich.
W 1906 roku Karol Jaros i Stanisław Bores jako pierwsi przeprowadzili się do Stanów Zjednoczonych. Zajmowali się oni tam karczowaniem lasów, pracą na farmach lub utrzymywaniem torów kolejowych. W latach dwudziestych XX wieku przybywali tam i inni z rodzin góralskich, ściągani przez swoich pobratymców. Ci, którzy osiedli w Ameryce, przygotowywali miejsca i zaproszenia dla pozostałych członków rodzin, przyjaciół…
W sumie w latach 1923 – 1924 około trzech tysięcy osób wyemigrowało do USA i Brazylii.
Niemcy, którzy w latach 1887 – 1895 zaczęli dość tłumnie opuszczać Pojanę Mikuli, kierowali się do okolic Rio Negro w Brazylii, gdzie do dziś (miasto Mafra) tworzą liczną kolonię. W latach 1888 – 1900 podążyli za nimi nasi górale z Pojany. Założyli oni razem z osadnikami niemieckimi z Pojany i kolonistami włoskimi miasto w stanie Św. Katarzyna o nazwie Lucerna* leżące około 200 km od Kurytyby w stanie Parana. W 1906 roku żyło w nim już około pięćdziesiąt polskich rodzin z Bukowiny.
O tych, którzy wyjechali po 1923 roku do Brazylii, nie wiemy prawie nic. Ta część wędrówek góralskich czeka na uzupełnienie i wyjaśnienie.
W stutysięcznym mieście Duluth (Minnesota, USA) mieszkają rodziny polskie, około stu osób, wywodzące się z bukowińskich miejscowości. Szlaki ich wędrówek prowadziły z Bukowiny przez Bośnię. Mieszkali najpierw w Czelinowacu, potem w Czurugu. W 1980 roku z Duluth wyemigrowało kilka rodzin do Portland (Oregon, USA) i do Kanady. W Kanadzie mieszkają cztery rodziny góralskie w miejscowościach: Ontario (blisko Toronto), Kitchener i Pribila.
Jednym z najaktywniejszych działaczy spośród górali bukowińskich w Duluth jest Michael Jaros, urodzony w 1944 roku w Niemczech. Jego rodzina, tak jak większość emigrantów do USA, najpierw przebywała w Czelinowacu, potem w Czurugu, gdzie Michael ukończył szkołę. Już w 1960 roku wyjechał z całą rodziną do Duluth. W dalszym ciągu bardzo dobrze posługuje się gwarą górali bukowińskich przywiezioną z rodzinnego domu i przekazywaną w rodzinie pomimo długich wędrówek, których szlak rozpoczyna się od Pojany Mikuli.
Po zakończeniu drugiej wojny światowej górale mieszkający na podzielonej Bukowinie dążyli do powrotu do kraju. We wrześniu 1944 roku została zawarta umowa z Ukraińską Republiką Radziecką dotycząca repatriacji Polaków. Na mocy tej umowy ludność polska zamieszkująca tereny zajęte przez Związek Radziecki po II wojnie światowej, do której należeli również górale, otrzymała możliwość przesiedlenia na ziemie państwa polskiego. Pierwszy transport górali – repatriantów z okolicy Baniłowa – wyjechał w połowie 1945 roku. Drugi transport górali z Bukowiny wyjechał w październiku 1945 roku, trzeci w lutym 1946 roku, a czwarty w kwietniu 1946 roku. Osiedleni zostali w Polsce na Ziemiach Zachodnich.
Repatriacja objęła również rumuńską część Bukowiny. Pierwszy transport repatriantów z Bukowiny południowej wyruszył do Polski już w roku 1946. Dalsza repatriacja odbywała się w oparciu o wymianę not pomiędzy Ambasadą RP w Bukareszcie a rządem rumuńskim. Pierwszy transport Polaków, w tym górali, z miejscowości leżących na Bukowinie południowej do Polski wyruszył jesienią 1946 roku, drugi w marcu 1947 roku, następny w czerwcu 1947 roku.
Wojciech Krysiński
Tekst ukazał się w nr 14 (66) 31 lipca 2008
