Ostatnia Wielka Migracja Europejska (cz. 2)

Ostatnia Wielka Migracja Europejska (cz. 2)

Tak powstał Nowy Sołoniec. Przyrost naturalny był wciąż wysoki i w ciągu dwóch pokoleń zaczęło być zbyt ciasno. Dlatego w latach 1888 – 1889 wyemigrowało stamtąd kilkanaście rodzin do Brazylii, w latach 1895 – 1910 dalszych 49rodzin do Bośni, a w latach 1910 – 1920 do innych wsi bukowińskich: Piotrowiec Dolnych (przysiółek Arszyca), Panki, Laurenki, Dunawca i innych miejscowości koło Baniłowa, gdzie znajdowali się Polacy. Druga osada, Plesza, powstała w sąsiedztwie pierwszej (Nowego Sołońca) na zboczu góry w 1836 roku. Założyli ją górale z Tereblecza, Kaliczanki i Starej Huty.

Osadnicy otrzymali po 30 fălci gruntu, w tym po 16 fălci puszczy do wytrzebienia, i zwolniono ich od podatku na 10 lat. Pozostałe warunki podobne były do sołonieckich. Pleszanie z czasem się zagospodarowali, jednak ze względu na wysoki przyrost naturalny część z nich wyemigrowała do Bośni i do wsi bukowińskich: Piotrowiec Dolnych, Laurenki, Paltynosy i Dumbrawy.

Trzecia osada, Pojana Mikuli, powstała w 1842 roku w dolinie potoku Humor. Z wnioskiem o przydział ziemi wystąpili górale z Tereblecza i Starej Huty Krasnej w grudniu 1822 roku. Ponownie uczynili to w 1836 roku. W 1838 roku komisja złożona z niemieckich urzędników i w obecności kolonistów, Niemców sudeckich, dokonała lustracji terenów przeznaczonych na kolonizację. Nie uczestniczyli w niej z niewyjaśnionych przyczyn polscy górale. Skutek był taki, że ta część doliny Humoru, która była przeznaczona w całości dla 40 rodzin ze Starej Huty i 38 rodzin z Tereblecza, została rozdzielona między osadników w dwóch częściach: w górnej dla 40 rodzin niemieckich i w dolnej dla 40 rodzin polskich. Dla Terebleczan zabrakło miejsca.

Inne przysiółki górali powstałe później to Laurenka i Dunawiec, oba założone w 1875 roku – obecnie już osobno nieistniejące, a będące przysiółkami Baniłowa Podgуrnego; Dawideny-Zrąb (1880), później Panka-Zrąb, Paltynosa, Dumbrawa koło Cornu Luncii i Arszyca – przysiółek Piotrowiec Dolnych (1910).

Liczbę polskich górali na Bukowinie w roku 1911 Tadeusz Zubrzycki w artykule „Bukowińscy górale polscy” drukowanym w czerniowieckiej „Gazecie Polskiej” (z dnia 10 sierpnia 1911 roku, nr 64) szacuje na około 14.000 osуb.

Do dzisiaj na Bukowinie w zwartych grupach górale zamieszkują w sześciu miejscowościach: Starej Hucie, przysiółku Arszyca wsi Piotrowce Dolne, Terebleczu na Bukowinie północnej; Pojanie Mikuli, Nowym Sołońcu i Pleszy na Bukowinie południowej.

Wraz z przejściem Bośni pod władzę austriacką w 1878 roku rozpoczęła się migracja ludności z c. k. monarchii na jej teren. Przybywali tam Ukraińcy, Niemcy, Polacy, a wśród nich również górale z wiosek bukowińskich.

Bukowińscy i galicyjscy Polacy już w 1892 roku pojawili się w parafii Windthorst (dzisiaj Nowa Topola koło Bosanskiej Gradiszki w Bośni), gdzie przyszli w ślad za bukowińskimi Niemcami. Dopiero w latach 1895 – 1896 rozpoczął się ożywiony ruch migracyjny Polaków do Bośni. Przybywali z różnych stron, między innymi z Galicji wschodniej, a przede wszystkim z Bukowiny południowej. Dookoła Nowej Topoli koloniści, a więc i górale z Bukowiny (między innymi rodziny Drozdków, Najdków, Juraszków, Buganików, Kuczaków, Sygutów), założyli wsie: Czelinowac (1895), Miljewicze (1896), Bakińcze (1896). Dwa największe polskie (galicyjskie) osiedla w Bośni to kolonie Rakowiec i Martyniec koło Prnjavoru, powstałe w 1899 i 1901 roku, które w wyniku repatriacji ich mieszkańców do Polski po drugiej wojnie światowej przestały istnieć.

Początkowo bośniaccy osadnicy otrzymywali za darmo działki z dóbr państwowych, czyli tzw. carewinę, oraz przez pierwsze 3 lata zwolnienie od jakichkolwiek świadczeń na rzecz skarbu państwa. Po dalszych 7 latach wnoszenia minimalnych opłat kolonista stawał się prawnym właścicielem majątku zagospodarowanego przez siebie. Tak dogodne warunki przyciągały ludność do 1905 roku, w którym rząd austriacki zakończył rozdzielanie bośniackiej ziemi.

Jako pierwsze zjawiły się rodziny Drozdków i Najdków, które następnego roku w księgach metrykalnych oznaczone zostały jako colonizatorum polonorum. Pojańczycy osiedlali się w położonej po sąsiedzku miejscowości Czelinowac stanowiącej właściwie przysiółek wsi Cerovljany, oddalonej 15 km na południowy zachód od Sawy i powiatowej Bosanskej Gradiški, gdzie już w 1898 roku mieszkały 22 bukowińskie rodziny. Ze sprawozdania misjonarza M. Czermińskiego wynika, że domy polskie w tej wsi stanęły na siedmiu pagórkach, wśród pól uprawnych powstałych po wykarczowaniu lasów dębowych i bukowych. Cztery lata później ten sam misjonarz zastał tam już 32 rodziny polskie, a w 1910 roku mieszkało w tej wsi 195 osуb, z czego 190 było katolikami.

Pierwsza fala nowosołonczan, która zjawiła się w tych stronach w sile około 40 rodzin zamieszkała w sąsiedniej wsi Usor.

W 1901 r. dołączyło jeszcze do nich dalszych 9 rodzin z Nowego Sołońca, które nabyły od jakiegoś Turka, opuszczającego bośniacką wieś Traszele koło Nowej Topoli w powiecie Bosanska Gradiška, 90 hektarów ziemi i podzieliły między sobą. Organizatorem tej grupy był Michał Zielonka z synem Józefem, miejscowym liderem i założycielem Ogniska Polskiego, gdzie Zielonkowie prowadzili kursy języka polskiego dla młodzieży i dla starszych.

Obecnie górale bukowińscy zamieszkują głównie w Czelinowacu, który znajduje się na terenie powiatu Bosanska Gradiszka. Miejscowość ta ma charakter górskiej osady. Domy, podobnie jak w wioskach polskich na terenie Rumunii, są rozrzucone na przestrzeni kilkunastu kilometrów. Etnograficzne badania w Czelinowacu zostały przeprowadzone w 1966 roku przez Dušana Drljačę. Stwierdza on, że wówczas znajdowały się tam dwadzieścia dwie polskie rodziny, trzy ukraińskie i dwie serbskie.

Część mieszkańców z Czelinowaca przeniosła się do Wojwodiny (dziś Serbia). W ten sposób powstał drugi w byłej Jugosławii ośrodek górali bukowińskich – Czurug. Obok Serbów zamieszkują tę wieś Chorwaci, Czarnogórcy, Macedończycy, Słoweńcy, Albańczycy i Rumuni. Górale stanowią izolowaną grupę, nieliczną w tej miejscowości. Do dzisiaj jednak zachowują tradycje i język przywiezione z Bukowiny.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

X