We Lwowie jest wiele interesujących muzeów. Niektóre są znane, jak Kamienica Królewska czy Galeria Sztuki, inne – umieszczone są w prywatnych mieszkaniach artystów, jak muzeum Solomei Kruszelnickiej czy Ołeksandra Nowakiwskiego. Są też i takie, które znane są jedynie wąskiemu gronu specjalistów, jak zbiory Benedykta Dybowskiego na Uniwersytecie Lwowskim czy Muzeum Anatomii we Lwowskim Narodowym Uniwersytecie Medycznym im. Daniela Halickiego. Publikacji o tej ostatniej placówce postanowiłem poświęcić kilka słów.
Trafiła mi ostatnio do rąk interesująca publikacja, którą sami autorzy określają jako „publikacja popularno-naukowa” – „Muzeum anatomiczne Lwowskiego Narodowego Uniwersytetu Medycznego im. Daniela Halickiego”, przygotowana została przez grupę profesorów tej uczelni Borysa Zimenkowskiego, Łesię Mateszuk-Wacebę, Ulianę Pidwalną i Bohdana Kordysa. Książka wydana została w wydawnictwie „Medycyna switu” w 2020 r. i zawiera 135 bogato ilustrowanych stron. Wydana została w czterech językach: po ukraińsku, po angielsku, po niemiecku i po polsku – co jest rzadkością dla tego rodzaju publikacji.
Autorzy opisują 125 lat historii muzeum, liczącego 2000 unikatowych eksponatów, mieszczących się w 3 salach, poświęconych odrębnej klasie zbiorów. Do muzeum należą również autentyczna sala wykładowa – Teatr anatomiczny, biblioteka, zawierająca rzadkie wydania z XIX wieku oraz laboratorium rentgenowskie, założone przez prof. Józefa Markowskiego w latach 1923–1928. Ogólna powierzchnia tej interesującej naukowo-historycznej placówki – to 1750 m² pomieszczeń dydaktycznych, naukowych i badawczych. Wszystko to umieszczone w dawnych budynkach Wydziału medycznego Uniwersytetu Lwowskiego, „które przetrwały dwie wojny światowe, zmianę kilkunastu rządów i państw”
Autorzy przytaczają historię powstania samego Wydziału medycznego i samego muzeum. W 1773 roku rząd austriacki deleguje do Lwowa w celu założenia Collegium Medicum Andrzeja Krupińskiego, lekarza, dr medycyny. Rozpoczyna on wykłady anatomii i wkrótce wydaje 5-tomowy podręcznik z tego przedmiotu. Nie wspominają autorzy, że dyplomy doktorów medycyny we Lwowie wydawało kolegium jezuitów do chwili swej kasaty w 1773 r., które Jan Kazimierz podniósł do godności Uniwersytetu. Może to dlatego ten 1773 rok nieprzypadkowo zbiegł się z przyjazdem dr Krupińskiego do Lwowa.
Oficjalnie za dzień założenia Wydziału medycznego na Uniwersytecie Lwowskim uważany jest 16 listopada 1784 r., gdy kierownikiem katedry anatomii został absolwent Uniwersytetu Wiedeńskiego prof. Antoni Józef Marherr. Wówczas organizatorem i dyrektorem Museum Anatomicum zostaje prof. Peter Kraunecker. Wydział medyczny był bardzo popularny i liczba studentów stale się zwiększała. Należało zadbać o nowe locum dla tego wydziału. W 1891 roku cesarz Franciszek Józef I rozkazał wydzielić 5 morgów przy ul. Piekarskiej 52 i przeznaczył 30 tys. złotych na budowę nowych gmachów wydziału. Projekt wykonał architekt Józef Braunseis wspólnie z prof. Henrykiem Kadyjem i lwowskim architektem Iwanem Lewickim. Budowa gmachu trwała w latach 1891–1895.
Oto opis korpusu anatomii, zaczerpnięty przez autorów z prac Towarzystwa Naukowego Szewczenki z okazji 180. rocznicy urodzin Józefa Braunseisa”: „…korpus anatomii główną fasadą skierowany jest w stronę ulicy Piekarskiej. Jest to wysoka otynkowana budowla o wysokim piętrze cokołowym oraz dachem z dachówki. Wyodrębnia się centralny ryzalit z wejściem głównym ozdobiony na poziomie pierwszego piętra w pilastry z kapitelami jońskimi. Nad ryzalitem nadbudowano attykę oraz fronton z kartuszem. Wnęki okien pierwszego piętra na występie mają kształt łuków. W innych częściach okna mają prostokątne kształty. Wnętrze budowli zostało zaplanowane według układu korytarzowo-amfiladowego”.
To wnętrze kryje owalną salę, nazywaną „Teatrem anatomicznym”. W części centralnej znajduje się arena, służąca do demonstracji preparatów, a wokół amfiladowo rozmieszczono miejsca dla 150 studentów.
Autorzy wspominają i podają dokładną biografię Henryka Kadyjego (1851–1912), którego śmiało można uznać za współautora gmachu anatomii. Henryk Karol Kadyi urodził się w Przemyślu, studia medyczne odbywał na Uniwersytetach Jagiellońskim i Wiedeńskim. Tu zdobył tytuł doktora medycyny. Po studiach zetknął się z najwybitniejszymi naukowcami tego czasu Karolem Langerem we Wiedniu czy Ludwikiem Teichmannem w Krakowie. Podczas pobytu w Pradze i Lipsku interesował się budową gmachów wydziałów medycznych tamtejszych uczelni, najlepsze zaś wzorce wcielił we Lwowie. Jego dorobek to około 40 prac z takich dziedzin medycyny, jak gruczoły wydzielania wewnętrznego, anatomia układu sercowo-naczyniowego, anatomia porównawcza czy unaczynienie rdzenia kręgowego. Będąc we Lwowie Henryk Kadyi sprowadza na uczelnię histologa prof. Władysława Szymonowicza oraz fizjologa prof. Adolfa Abrahama Becka.
Prof. Kadyi zmarł tragicznie w 1912 r na sepsę, którą zaraził się podczas balsamowania ciała hrabiego Stanisława Badeniego, marszałka Sejmu Galicyjskiego. Został pochowany opodal dzieła swego życia, gmachu anatomii Wydziału medycznego – na cmentarzu Łyczakowskim.
W dalszej części publikacji autorzy opisują poszczególne sale Muzeum.
Sala 1 poświęcona jest osteologii, biologii stawonogów i anatomii porównawczej szkieletu. Zobaczyć tu można preparaty kości i stawów, szkielety płodów w różnych okresach rozwoju, przedstawione są szkielety z wrodzonymi wadami, deformacjami i przekroje kości z tkankami wewnętrznymi.
Sala 2 poświęcona jest tzw. „preparatom mokrym” narządów głowy, szyi, klatki piersiowej i jamy brzusznej. Przedstawione są narządy układu oddechowego, przekroje innych narządów wewnętrznych, sporo miejsca poświęcono anatomii serca i jego patologiom. Intersujący jest sposób konserwacji serca – w celu zachowania kształtu zalewano je ołowiem. Stąd nawet małe serca dzieci są ciężkie. Niektóre preparaty z okresu międzywojennego noszą podpisy ich twórców. Zbiór preparatów „mokrych” stale jest uzupełniany przez pracowników Katedry anatomii opisowej.
Sala 3 mieści najstarsze preparaty muzeum, zakupione przez Henryka Kadyjego. Wszystkie preparaty umieszczone są w autentycznych szafach z lat 1772–1914, a waga każdej – to około 500 kg. Szafy są zamykane na specjalne zamki.
Przedstawione są tu preparaty układu sercowo-naczyniowego, zmumifikowane preparaty kończyn z ukazaniem topografii pęczków naczyniowo-nerwowych, a także wielki zbiór przebiegu aorty i tętnic. Są tu szkielety i zarodki płodów w różnych stadiach rozwoju.
Przedstawiona publikacja w ogólnych zarysach przedstawia bogactwo zbiorów Muzeum anatomii Lwowskiego Narodowego Uniwersytetu Medycznego im. Daniela Halickiego, a przytoczone ilustracje nie tyle je ukazują, co wzbudzają zainteresowanie i chęć odwiedzenia tej unikatowej placówki. Dzięki autorom publikacji odkryty został jeszcze jeden element bogactwa, które tai się w naszym mieście.
Ilustracje pochodzą z „Muzeum anatomiczne Lwowskiego Narodowego Uniwersytetu Medycznego im. Daniela Halickiego”, Zimenkowskij B., Mateszuk-Waceba L., Pidwalna U., Kordys B, Medycyna świtu, 2020 r.
Krzysztof Szymański
Tekst ukazał się w nr 2 (414), 31 stycznia – 13 lutego 2023
