Kościół św. Elżbiety. Cz. III

Gmach kościoła jest typu bazylikalnego, składa się z trzynawowego korpusu, transeptu (nawy poprzecznej) i prezbiterium, zamkniętego półkolistą w planie absydą. Do prezbiterium przybudowano pomieszczenia kaplic i zakrystii. Fasada świątyni jest oflankowana dwiema wieżami i zakończona wysokimi hełmami ostrosłupowymi zwieńczonymi gałkami i krzyżami.

Trzecią, najwyższą wieżę (wysokość około 80 m) zbudowano nad przęsłem lewej nawy, przylegającym do transeptu. Jeszcze dwie mniejsze wieżyczki zbudowano od tyłu kościoła nad kruchtami zakrystii. Korpus kościoła o długości 60, 5 m i szerokości 22 m, składa się z trzech naw o jednakowej wysokości. Taką samą wysokość mają również transept i prezbiterium. Korpus świątyni podparto przyporami, ozdobionymi pinaklami. Ozdobienie fasady głównej i fasad bocznych, a również absydy ołtarzowej i wież uzupełniają liczne malowniczo rozmieszczone elementy dekoracyjne i architektoniczne, jak to: portale, gzymsy, obramienia okien, kolumny, fryzy, pinakle etc. Fasada główna jest znacznie wysunięta poza linię wież, rozmieszczonych po jej bokach, oflankowana przyporami z pinaklami. Pinakle z krabbami ozdabiają również trójkątny fronton, w którego polu umieszczono monumentalną grupę rzeźbiarską „Ukrzyżowanie” dłuta P. Wójtowicza. Postać Ukrzyżowanego Chrystusa znajduje się na tle okna, postacie Marii Panny i św. Jana Ewangelisty umieszczono na mistrzowsko rzeźbionych wspornikach. Nad nimi – baldachimy neogotyckie z fialami. Wejście główne zbudowano na osi fasady, ozdobiono perspektywicznym portalem, oflankowane trzema parami kolumn. Nad portalem znajduje się olbrzymie okno ostrołukowe, nieco zagłębione w murze, ozdobione maswerkami kamiennymi i rozetą w części górnej. Okno obramiono kolumnami i archiwoltami z bogatym ornamentem roślinnym.

Przy wejściu do kościoła znajduje się kruchta, oddzielona od korpusu trzema ostrołukowymi arkadami, opartymi o filary, które w części dolnej składają się z czterech zgrupowanych kolumn z kapitelami ze stylizowanego liścia. Wśród kolumn wmontowano marmurowe kropielnice.

Nad kruchtą zbudowano chór muzyczny z balustradą i trzema ostrołukowymi arkadami z wysmukłymi kolumnami z marmuru różowego.

Dwie wieże boczne są w planie kwadratowe i mają cztery kondygnacje każda. Na kondygnacji dolnej znajdują się kruchty (kaplice), w całości oddzielone od naw bocznych. Do krucht z kościoła zbudowano małe drzwi. Od elewacji bocznych kruchty mają również osobne wejścia na zewnątrz.

Druga kondygnacja wież swoją wysokością dorównuje wysokości naw bocznych i jest otwarta w stronę korpusu kościoła, tworząc czy to przedłużenie chóru muzycznego, czy to oddzielne balkony (empory). Na zewnątrz kościoła na owych kondygnacjach znajdują się duże okna ostrołukowe z rozetami w części górnej. Na górnej kondygnacji wież są balkoniki z balustradami, w których narożnikach ustawiono po cztery kapliczki, oparte na wysmukłych kolumnach i zakończone baldachimami neogotyckimi z pinaklami.

Wygląd naw
Czteroprzęsłowa nawa główna posiada sklepienie gwiaździste, oparte na pięciu parach monumentalnych filarów, umieszczonych na wysokich cokołach. Ostrołukowe arkady między filarami ozdobione są bogato profilowanymi archiwoltami. Po lewej stronie nawy głównej, przy drugim od prezbiterium filarze, umieszczono ambonę.

Nawy boczne są dwa razy węższe od głównej. Prawa nawa ma cztery duże okna, lewa – trzy. Sklepienie w nawach bocznych jest krzyżowo – żebrowe. W narożniku między lewą nawą i transeptem zbudowano trzechkondygnacyjną wieżę boczną, nieco wysuniętą poza linię murów korpusu, w planie kwadratową w dwóch kondygnacjach dolnych. Kondygnację górną zbudowano na rzucie ośmioboku. W części dolnej wieży umieszczono wejście boczne do kościoła. Drugą kondygnację wieży zbudowano w kształcie kwadratowej galerii (empory), otwartej w stronę nawy głównej i bocznej. Owa empora nosiła nazwę „loża królewska”. Wyżej nad lożą królewską w wieży zbudowano cztery duże jednakowe okna, zakończone arkadami ostrołukowymi, w górnej części wypełnione maswerkami. Na jednym poziomie z górnymi oknami w narożniku wieży ustawiono na niedużej kolumnie postać św. Elżbiety, nad nią baldachim neogotycki zdobiony pinaklami.

Górna część wieży jest w planie ośmioboczna, ma balkonik z ażurową balustradą, w narożnikach balkoniku zbudowano kapliczki, których kształty są podobne do kształtów kapliczek wież fasadowych. Na tej kondygnacji również umieszczono cztery duże okna, a w środku wieży umieszczono dzwony i mechanizm zegarowy. Cztery wielkie tarczy zegarowe znajdują się nad oknami między neogotyckimi baldachimami kapliczek. Wieżę zakończono wysokim hełmem ostrosłupowym z gałką.

Transept kościoła swoją wysokością i szerokością dorównuje nawie głównej i przęsło na skrzyżowaniu z nią zbudowano na rzucie kwadratu. Długość transeptu wynosi 30 m z tego, więc, powodu jego elewacje boczne nieco wysunięte są poza linię murów kościoła. Sklepienie bocznych stron transeptu podzielono na dwa nierówne przęsła od każdej strony. W przęsłach centralnym i bocznych sklepienia są gwiaździste. Fasady boczne transeptu z wysokimi szczypcami, są oflankowane przyporami i ozdobione pinaklami z fialami i krabbami. Znaczną część fasad bocznych zajmują duże okna, zamknięte ostrołukowo i w górnej części wypełnione kamiennymi maswerkami w kształcie rozety.

Wewnątrz kościoła do transeptu przylegają dwie kaplice. Po prawej stronie na osi nawy bocznej znajduje się kaplica św. Huberta, po lewej stronie – Najświętszego Serca Pana Jezusa. Wejścia do kaplicy zamknięte ostrołukowo i oflankowane kolumnami z kapitelami w kształcie stylizowanego liścia. Sklepienie w kaplicach krzyżowe. Nieduże okna mają ostrołukowe zakończenie z maswerkami. Kaplicę św. Huberta ozdobiono wg projektu K. Sichulskiego; kaplicę Najświętszego Serca Pana Jezusa – wg projektu W. Rawskiego juniora. W ołtarzu tej kaplicy znajdowała się trzymetrowa alabastrowa figura Najświętszego Serca Pana Jezusa, autorstwa Jadwigi Horodyskiej.

Wygląd prezbiterium
Prezbiterium swoją wysokością dorównuje nawie głównej i jest podzielone na dwie części. Pierwsza od strony nawy ma podwyższenie o trzy stopnie i oddzielona od nawy niewysoką balustradą alabastrową. Druga część nieco węższa podwyższona jeszcze o trzy stopnie i zakończona monumentalną półkolistą absydą. W absydzie umieszczono ołtarz wielki. Absyda za ołtarzem ma galerię, wejścia, na którą znajdują się w zakrystiach po prawej i lewej stronie prezbiterium. Sklepienie absydy opiera się o 12 wysmukłych kolumn, między nimi w części dolnej znajduje się 12 jednakowych niewysokich ostrołukowych okien. Do wysokości okien absydę wyłożono płytami alabastrowymi. W górnej części absydy znajduje się siedem okien, w których wstawiono witraże. Po dwu stronach prezbiterium znajdują się zakrystie. Nad nimi na drugiej kondygnacji – skarbce. Na zewnątrz część prezbiterialna i absyda ozdobione są przyporami, pinaklami, fialami etc. Okna absydy wypełnione kamiennymi maswerkami. Po stronach do absydy przybudowano dwie kruchty, a nad nimi zbudowano nieduże wieże trzechkondygnacyjne. Dolna kondygnacja wież jest w planie kwadratowa, dwie górne są ośmioboczne. Wieże zakończono hełmami ostrosłupowymi z kulami, ale bez krzyży.

Losy kościoła w okresie sowieckim
Przed II wojną światową ozdobienie kościoła i budowa ołtarzy bocznych nie zostały zakończone. Kościół został uszkodzony już podczas pierwszego bombardowania niemieckiego Lwowa dnia 1. 09. 1939 r. Podczas walk o Lwów w kościół trafiło kilka pocisków. Najbardziej została uszkodzona górna część najwyższej wieży. W maju 1946 r. odprawiono ostatnią rzymskokatolicką Mszę św. i kościół zamknięto zgodnie z zarządzeniem sowieckiej władzy miejskiej. Kościół przekazano na potrzeby firmy cukierniczej „Switocz”, która wykorzystywała jego pomieszczenie jako magazyn.

W tym okresie zostały zniszczone organy, ołtarze boczne, ozdobienie kaplic, witraże, wybito wszystkie okna. Na największej wieży zniszczono mechanizm zegarowy, zdjęto dzwony, usunięto krzyż. Również usunięto krzyż, który znajdował się po prawej stronie przed wejściem do kościoła. 3 maja 1989 r. odpadły nogi figury Chrystusa na fasadzie. Wtedy cały teren dookoła kościoła ogrodzono drewnianym parkanem.

Czasy najnowsze
W 1989 r. lwowscy Polacy mieli nadzieję, że kościół będzie przekazany katolikom rzymskim. „Energopol” zajął się odbudową hełmów wież, które znajdowały się w stanie krytycznym. W 1991 r. Lwowska Rada Miejska postanowiła przekazać świątynię Kościołowi greckokatolickiemu. Dnia 24. 07. 1991 r. odprawiono pierwszą Mszę św. w obrządku wschodnim i kościół powtórnie poświęcono św. Elżbiecie i Oldze. Remont do dnia dzisiejszego nie został zakończony, zwłaszcza na zewnątrz. We wnętrzach odrestaurowano ołtarz główny, ambonę, wyłożono nową posadzkę; w nawach i kaplicach – z kamienia sztucznego, w prezbiterium – z jasnego alabastru. Figurę św. Elżbiety, która znajdowała się w ołtarzu głównym, odrestaurowano i umieszczono w zakończeniu prawej nawy bocznej. W lewej nawie ustanowiono nową figurę drugiej patronki świątyni, św. Olgi. Z ołtarza głównego usunięto figury św. Stanisława i błogosławionego Jakuba Strzemię, i adorujących aniołów i przeniesiono na galerię absydy za ołtarzem. Natomiast alabastrową figurę Najświętszego Serca Pana Jezusa przeniesiono z kaplicy i umieszczono w ołtarzu głównym. Oprócz tej figury z ozdobienia kaplicy nic się nie zachowało, tak samo, jak i z ozdobienia kaplicy św. Huberta. Ołtarz św. Józefa też był w całości rozbity. Ściany prezbiterium za ołtarzem głównym wyłożono płytami alabastrowymi. W siedem górnych okien absydy wstawiono nowe witraże autorstwa lwowskiego malarza – witrażysty Walerego Szalenki (1996 – 1998). On również wykonał dwa witraże w okna kaplic bocznych. W niszach części ołtarzowej umieszczono nowe figury 12 apostołów, wykonane przez studentów koledżu im. I. Trusza. W kruchcie przy wejściu do świątyni ustanowiono tablicę pamiątkową dla uczczenia 400 – lecia Unii Brzeskiej (1596 – 1996) i odrestaurowano dwa krucyfiksy, autorstwa P. Wójtowicza. Na tablicy pamiątkowej przedstawiono bazylikę św. Piotra w Rzymie i świątynię św. Jura we Lwowie. Wyżej umieszczono tablicę pamiątkową ku czci pierwszego proboszcza greckokatolickiego cerkwi św. Elżbiety i Olgi, o. M. Fedoriwa (2002).