Inwentaryzację kościołów archidiecezji lwowskiej zakończono

Inwentaryzację kościołów archidiecezji lwowskiej zakończono

Niemal ćwierć wieku trwała inwentaryzacja zabytków sztuki sakralnej w kościołach rzymskokatolickich archidiecezji lwowskiej.

Gigantyczną pracę prowadził zespół krakowskich naukowców i studentów pod kierownictwem profesora Jana K. Ostrowskiego, dyrektora Zamku Królewskiego na Wawelu. Pokłosiem tych prac – corocznych inwentaryzacyjnych wyjazdów w teren, w najdalsze zakątki dawnych Kresów jest wydanie „Materiałów do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach Wschodnich dawnej Rzeczypospolitej”. Pod koniec roku 2015 okazał się ostatni 23 tom, który zamknął tę unikatową serię.

Pierwszy tom wydano w dalekim 1993 roku. Prace badawcze i publikacja wszystkich tomów były finansowane w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki” oraz przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego i Fundację Lanckorońskich. W realizacji projektu w różnych latach udział wzięło 34 autorów, opublikowano 536 opracowań zabytków sakralnych. We wstępie do ostatniego tomu prof. Jan K. Ostrowski pisze, że początki realizacji programu „sięgają zaprzeszłej z dzisiejszej perspektywy epoki: roku rozpadu ZSRR, czasów wczesnego etapu polskiej transformacji, czasu kiedy nie było jeszcze internetu, telefonów komórkowych ani fotografii cyfrowej. Realizacja projektu opierała się na nieformalnej, ale nadzwyczaj skutecznej współpracy pomiędzy trzema instytucjami krakowskimi: Instytutem Historii Sztuki UJ, Międzynarodowego Centrum Kultury i Zamkiem Królewskim na Wawelu. Każda z nich wniosła istotne elementy. Instytut stanowił źródło pełnych entuzjazmu i co raz bardziej kompetentnych uczestników programu oraz dysponował bezcenną historyczną fototeką. Centrum okazało się idealnym i pełnym zrozumienia wydawcą, a właściwie czymś o wiele więcej – przyjaznym środowiskiem, umożliwiającym uczestnikom prac pełną koncentrację na sprawach merytorycznych. Zamek wreszcie wniósł grupę autorów opracowań, ale przede wszystkim prestiż i kontakty, otwierające wiele drzwi w Polsce i na Ukrainie…”.

Rezultat pracy jest naprawdę imponujący. Żadna diecezja w Polsce i na Ukrainie nie ma takiego opracowania. Ale akcja inwentaryzacji zabytków na Kresach ma swoją kontynuację. Już rozpoczęto badania w innych diecezjach kresowych, mianowicie na terenach dawnych województw nowogrodzkiego, wileńskiego, trockiego, brzeskolitewskiego. Podjęto także inwentaryzację województwa bełskiego pod kierunkiem dra hab. Andrzeja Betleja i Inflant pod kierunkiem dra Wojciecha Walczaka.

Od samego początku w realizacji programu brała udział młodzież studencka Uniwersytetu Jagiellońskiego, zrzeszona w kole naukowym Studentów Historii Sztuki. Praktyki studenckie na terenach archidiecezji lwowskiej owocowały wykształceniem całego nowego pokolenia krakowskich historyków sztuki. Wielu z nich skończyli studia, niektórzy obronili doktoraty.

W trakcie prac we Lwowie i w innych miejscowościach Ukrainy zespół polskich naukowców spotkał się z życzliwością wielu Ukraińców, historyków sztuki, muzealników, bibliotekarzy, krajoznawców, ludzi zainteresowanych historią i ratowaniem unikatowych zabytków. Taka współpraca owocowała wieloma sukcesami i była bardzo pomocna polskim badaczom.

Podczas wieloletnich prac nastąpiło wiele cennych odkryć. Można śmiało powiedzieć, że teraz patrzymy innymi oczami na historię naszej archidiecezji i poszczególnych świątyń. W rezultacie badań, ruszyły prace remontowe i konserwatorskie wielu zabytków. Również wspólne polsko-ukraińskie. Wśród nich wieloletnie prace konserwatorskie w historycznym kościele farnym w Żółkwi, w katedrze rzymskokatolickiej we Lwowie, kościele oo. Jezuitów, czy też w kościele w Łopatynie. Staraniem polskich konserwatorów odnowiono dwa ogromne batalistyczne obrazy z kościoła w Żółkwi: „Bitwa pod Wiedniem” i „Bitwa pod Parkanami”. Ta lista jest znacznie obszerniejsza.

Dwadzieścia trzy tomy „Materiałów” są nie tylko rejestrem poszczególnych zabytków, ale też monograficznym opracowaniem, w którym jest niezliczona liczba wielkich i mniejszych odkryć, unikatowych opisów, rekonstrukcji wnętrz dawno zniszczonych i już nieistniejących, takich jak na przykład, dokładny opis architektury i wyposażenia kościoła parafialnego w Tarnopolu, który nie istnieje od 1954 roku.

Do opisów włączono tysięcy zabytkowych obiektów rozrzuconych w zbiorach różnych instytucji, muzeach, klasztorach na terenach Ukrainy i Polski. Dla każdego podano dokładny opis. Poddano badaniom naukowym całe zespoły rzeźb, obrazów, ołtarzy, ustalono nieznane lub mało znane badaczom nazwiska rzeźbiarzy, malarzy, organistów, architektów. Dzięki temu, kresowa kultura i sztuka zostały wielokrotnie wzbogacone. W trakcie prac podjęto specjalne badania naukowe nad twórczością poszczególnych twórców, które trwają nadal.

Taką monograficzną serię „Materiałów” można śmiało uważać za dzieło całego życia niejednego z jej autorów. Pozostawili żyjącym i potomnym ogromny zbiór faktów historycznych, często uchwyconych już w ostatnim momencie. Z drugiej zaś strony, odkryto, systematyzowano i opisano ogrom zniszczeń dzieł sztuki, historii i kultury na ziemiach kresowych w latach po II wojnie światowej. Jest to wątek przykry, ale prawdziwy. I o tym też trzeba mówić.

Wyrażając szczery podziw naukowemu bohaterstwu autorów, składamy również szczere gratulacje.

Jurij Smirnow
Tekst ukazał się w nr 3 (247) 16-29 lutego 2016

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

X