Ludność rzymskokatolicka mieszkała we Lwowie od czasów założenia miasta.
Wtedy też powstały pierwsze katolickie kościoły, osiedliły się wspólnoty zakonne (dominikanów i franciszkanów), w roku 1375 powstało katolickie arcybiskupstwo halickie, lecz na początku XV w. siedzibę arcybiskupów przeniesiono do Lwowa. W ciągu siedmiuset pięćdziesięciu lat istnienia miasta na jego terenie zbudowano setki świątyń, które pełniły różne funkcje i reprezentowały różne style architektoniczne.
Budowle sakralne oraz ich funkcje i znaczenie
Według hierarchii kościelnej rozróżnia się: katedry, świątynie parafialne, filialne i kaplice publiczne. Niektóre kościoły mają status bazyliki, kolegiaty, fary. Pod względem przynależności i pełnionych funkcji mogą być kościoły: klasztorne, zamkowe, cmentarne, uniwersyteckie itp. Szczegóły zewnętrznego, a zwłaszcza wewnętrznego wystroju i zdobienia kościołów regulowane są przez odpowiednie artykuły kodeksu kościelnego (KPK – Kodeks Prawa Kanonicznego).
Katedrą nazywamy główna świątynię diecezji, kościół biskupi (wyraz „katedra” lub „kafedra” znaczy stolica). W niektórych diecezjach istnieje również konkatedra, czyli druga świątynia katedralna.
Przy biskupach diecezjalnych istnieje kapituła – „senat biskupi”.
Kościół parafialny – to główna świątynia wspólnoty kościelnej albo parafii pod jurysdykcją księdza parafialnego – proboszcza.
Kościół filialny znajduje się na terytorium tejże parafii, co parafialny, ale jest od niego zależny i jest obsługiwany przez duchowieństwo parafialne. W kościele filialnym może znajdować się Najświętszy Sakrament i mogą być udzielane wszystkie sakramenty.
Od roku 1983 zgodnie z nowym KPK Kościoła katolickiego kaplice publiczne w swoich funkcjach w niczym się nie różnią od kościołów filialnych, ale są mniejszych rozmiarów i mają uproszczoną strukturę architektoniczno-funkcjonalną (w kaplicach z reguły jest ołtarz, nawa i wejście).
Bazylika – to kościół, który otrzymał specjalne przywileje papieskie (rozróżniamy basilicae maiores z tzw. ołtarzem papieskim i basilicae minores).
Kolegiata – to kościół, przy którym istnieje kapituła (kolegia) kanoników. Po katedrze kolegiaty zajmują drugie miejsce w hierarchii świątyń diecezjalnych.
Kościół farny (fara) – to w średniowieczu główny kościół miasta, który przebywał pod opieką bractw cechowych lub magistratu.
Kościoły klasztorne, zbudowane przy klasztorach, w niektórych wypadkach mogą pełnić funkcje parafialnych. Ten zwyczaj był rozpowszechniony w średniowieczu na terytoriach nowoutworzonych diecezji i jest rozpowszechniony również we współczesnym Kościele katolickim.
Zgodnie z tradycją, kościoły orientowano na osi wschód-zachód, przy czym część ołtarzowa zawsze była zwrócona na wschód. Każdy kościół składa się z dwóch najważniejszych części: prezbiterium, przeznaczonego w zasadzie dla kleru oraz nawy lub kilku naw, przeznaczonych dla wiernych. W prezbiterium znajduje się wielki ołtarz, tron biskupi, stalle kanoników.
W chórze muzycznym – organy, w nawie – ambona, ławki dla wiernych, konfesjonały. W nawie również znajduje się czternaście stacji Drogi Krzyżowej. Najświętszy Sakrament może być przechowywany w ołtarzu głównym lub w jednym z bocznych.
Kościoły św. Jana Chrzciciela i Matki Boskiej Śnieżnej
Według tradycji pierwszym kościołem we Lwowie był kościół św. Jana Chrzciciela zbudowany na przełomie XII-XIII w. Według innych danych – w 1234 roku lub 1247. Ten kościół był klasztorny i przebywał pod opieką oo. dominikanów, później mnichów ormiańskich – unitów, zwanych bazylianami. Grubość murów sięgała 0,9 m, fundamentów – 1,5 m.
Legenda głosi, że żona księcia Lwa, królewna węgierska Konstancja została pochowana w krypcie tego kościoła. W 1650 roku przeprowadzono kolejną przebudowę świątyni. Pod koniec XVII wieku zbudowano sygnaturkę. Po pożarze w 1799 roku kościół przez 37 lat stał ruiną. Odbudowę rozpoczęto dopiero w 1836. Wtedy powstała nowa aranżacja architektoniczna i nowe wyposażenie wnętrz. Zbudowano ołtarz główny i dwa boczne „skromne, drewniane, zielono pomalowane, zdobiło je nieco złoconej snycerskiej płaskorzeźby, po parę aniołków i kwiaty robione” (F. Łobeski). W ołtarzach i przy ścianach ustawiono i zawieszono kilkadziesiąt obrazów, wszystkie niewysokiej wartości artystycznej i dwa XVIII-wieczne portrety dostojników kościelnych. W latach 1855 i 1860 pod kierownictwem miejskiego konserwatora dr. S. Kunasiewicza przeprowadzono kolejne remonty świątyni. W 1856 zmontowano nowe organy. Pomimo przeprowadzonego remontu, kościół stał zamknięty i tylko raz do roku na św. Jana Chrzciciela był otwierany dla publicznego nabożeństwa. Stan techniczny murów był katastrofalny.
W 1869 roku na nowo przebudowano ściany południową i północną na zachód od okien i ścianę zachodnią wraz ze szczytem. Jednak wszystko to tylko chwilowo uratowało kościół przed zawaleniem. W 1887 roku prof. Julian Zachariewicz sporządził plan przebudowy i rekonstrukcji świątyni. Prace powierzono firmie Jana Lewińskiego, nadzór techniczny sprawował architekt Tadeusz Munnich. Zasadniczą rekonstrukcję kościoła przeprowadzono od strony frontowej. Dobudowano nowy stylowy przedsionek, od frontu wysoki szczyt, na którym umieszczono monumentalny krzyż kamienny. W murze frontowym zaprojektowano okazałą rozetę o średnicy trzech metrów, obejmującą krzyż wykładany kaflami. Wysoki dach pokryto dachówką wpustową, sprowadzoną z fabryki w Wienerberg pod Wiedniem. Trójkątne szczyty muru frontowego i przedsionka ozdobiono fryzem arkadowym licowanym czerwoną cegłą. Po II wojnie światowej kościół zamknięto, wyposażenie i ołtarze zniszczono. Część obrazów przekazano do muzeów.
Kościołem parafialnym Lwowa książęcego był kościół Matki Boskiej Śnieżnej, zbudowany w XIII w. przez niemieckich kupców i rzemieślników, którzy osiedlili się w mieście. XIII-wieczna świątynia została zaplanowana na planie prostokąta, z centralną wystającą na zewnątrz absydą od strony wschodniej i wejściem od strony zachodniej.
Przy kościele działało bractwo, prawo patronatu było w rękach rady miejskiej. Kościół był farny, aż do przeniesienia parafii w 1415 do Katedry Lwowskiej. W 1763 roku arcybiskup Wacław Sierakowski podzielił Lwów na sześć parafii i jednym z kościołów parafialnych stał się kościół Matki Boskiej Śnieżnej. W 1772 tenże arcybiskup nadał kościołowi prawa kolegiaty. To była trzecia kolegiata w archidiecezji lwowskiej. Przy kolegiacie działała kapituła, która składała się z trzech prałatów i trzech kanoników. W 1785 r. władze austriackie zlikwidowały status kolegiacki kościoła, który pozostawał parafialnym aż do roku 1951. W tym roku został zamknięty, zgodnie z zarządzeniem nowej władzy sowieckiej miasta.
{gallery}gallery/2008/smirnow_koscioly{/gallery}
Kościół dominikanów
We Lwowie książęcym aktywnie działały dwa zgromadzenia katolickie: dominikanów i franciszkanów. Miały one szerokie pełnomocnictwa w działalności misyjnej, otrzymane od papieży (często działały niezależnie od miejscowej władzy biskupiej).
Tradycja twierdzi, że kościół klasztorny oo. dominikanów założył św. Jacek Odrowąż w 1234 r. To była niewielka drewniana świątynia. W 1378 roku książę Władysław Opolczyk ufundował kościół murowany, zbudowany w stylu gotyckim. Obok dominikanie wznieśli klasztor. Możliwe, że autorem projektu i budowniczym był Mikołaj Niczko z Krakowa. Po pożarze w 1407 roku kościół był przebudowany z fundacji Mikołaja Benka i jego żony Anny z Żabokruków. Pożary w latach 1511 i 1527 miały katastrofalne następstwa dla kościoła. Świątynię i klasztor odbudowano wielkim wysiłkiem ojców i przy pomocy finansowej abpa Bernarda Wilczka. W końcu XVI w. – na początku XVII przeor klasztoru Jan Baszczyk dobudował do klasztoru nowe skrzydło w stylu manieryzmu. W tym czasie w klasztorze znajdowało się ponad 100 mnichów. Zabudowania klasztorne zajmowały znaczny obszar i miały dwa dziedzińce wewnętrzne. Od roku 1612 Lwów był również stolicą nowoutworzonej „ruskiej prowincji” zakonu dominikańskiego. OO. dominikanie tradycyjnie kierowali działalnością trybunału inkwizycyjnego, a jego decyzje ogłaszano z jednego z balkonów klasztornych.
Dominikański kościół gotycki był świątynią o trzech nawach jednakowej wysokości. Sklepienie krzyżowe podtrzymywały cztery masywne filary. Prezbiterium było znacznie wydłużone w kierunku wschodnim, zakończone absydą, w której zbudowano ołtarz główny. Od strony zachodniej kościoła na osi głównej nawy znajdowała się kwadratowa wieża-dzwonnica, wejście główne do której zdobił portal gotycki, ozdobiony pinaklami z kwiatonami. Do kościoła przybudowano kilka kaplic z ołtarzami świętych Piotra, Michała, Dominika, Anny oraz Matki Boskiej. W XVI w. do nawy południowej dobudowano kaplicę św. Zofii, a w 1606 podkomorzy lwowski Jan Swoszowski ufundował symetryczną kaplicę od strony północnej. Oprócz ołtarza wnętrze zdobiły liczne nagrobki i tablice pamiątkowe. Wśród nich pochodzące z XVII w. alabastrowe posągi rycerzy zakutych w zbroję – nagrobki J. Swoszowskiego, S. Włodka, W. Dzieduszyckiego, Chodorowskiego. W ołtarzu głównym znajdował się obraz Matki Boskiej Zwycięskiej (XIV w.) i alabastrowa figurka Matki Boskiej Jackowej. W 1742 r. mury i fundament kościoła znajdowały się w stanie krytycznym, pojawiły się pęknięcia na sklepieniu, dlatego fasada groziła zawaleniem. W 1745 r. stary kościół gotycki został rozebrany i na jego miejscu w latach 1745-1764 zbudowano nowy, w stylu baroku według projektu architekta kapitana artylerii koronnej Jana de Witte.
Kościół franciszkanów
Prawie jednocześnie z dominikanami swoją świątynię i klasztor zaczęli budować oo. franciszkanie. Fundatorem ich klasztoru pw. św. Krzyża w 1363 r. był król Kazimierz Wielki. Dziesięć lat później Władysław Opolczyk nadał oo. franciszkanom nowe przywileje i dom obok Niskiego Zamku. Budownictwo świątyni gotyckiej zakończono na początku XV w. Znajdowała się ona przy samym murze obronnym w zachodniej części miasta, niedaleko Wieży Kramarzy. Kształty zewnętrzne kościoła były monumentalne i jednocześnie uproszczone, bez upiększeń i ozdobienia rzeźbiarskiego. Przy kościele nie było nawet wieży-dzwonnicy.
Część ołtarzowa znajdowała się od strony ul. Grodzkiej (dzisiejsza ul. Teatralna), a fasada i główne wejście – od strony muru obronnego. Wydłużona część prezbiterialna dorównywała długości naw, których było trzy. Do naw bocznych dobudowano kilka kaplic. W podziemiach kościoła był pochowany arcybiskup halicki Jakub Strzemię (1391-1409), „ojciec i opiekun lwowskiej diecezji”. W 1790 r. papież Pius VI zaliczył go do grona błogosławionych. Przy kościele dla przechowywania relikwii bł. J. Strzemię zbudowano osobną kaplicę, w której umieszczono alabastrowy nagrobek arcybiskupa. W 1785 r. jego relikwie przeniesiono do nowego kościoła, który oo. franciszkanie otrzymali przy ul. Kurkowej.
Świątynia franciszkanów nie została zniszczona podczas pożaru w 1527 r., ale spłonęła w 1565 r. Odbudowana została w końcu XVI w., a już w XVII liczyła 15 nowych ołtarzy. W 1784 r. kościół i klasztor zostały zamknięte przez władze austriackie. Jeden z ostatnich zabytków Lwowa gotyckiego został przekazany na potrzeby teatru niemieckiego. Artyści występowali na jego scenie do roku 1842. Obok zbudowano sale redutowe, w których odbywały się bale i lwowskie kontrakty. Podczas obstrzału Lwowa przez artylerię austriacką 2.11.1848 r. dawny kościół i wszystkie budynki obok zostały zniszczone i spłonęły. Ruiny kościoła rozebrano i na jego miejscu później zbudowano szkołę im. A. Mickiewicza.
Kościół św. Katarzyny
Do kościołów gotyckich Lwowa również należał kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej. Został zbudowany w XIV w. Był dobudowany od strony południowej zachodniego skrzydła Niskiego Zamku i pełnił funkcję kościoła zamkowego. Badacze uważają, że był zbudowany razem z zamkiem, rezydencją królów polskich we Lwowie, w 1362 r., jeszcze za czasów Kazimierza Wielkiego. Sklepienie dwunawowej podstawy kościoła opierało się o jeden masywny filar centralny. Prezbiterium składało się z dwóch przęseł i było zamknięte absydą, wychodziło na dziedziniec zamkowy. Wysokie ostrołukowe okna gotyckie przepruwały ściany prezbiterium i nawy. Wysoki dach z obu stron był ozdobiony gotyckim szczytem schodkowym. Ściany podpierały filary przyporowe. W środkowej części dachu zbudowano niewielką sygnaturę.
W 1570 r. kościół uległ uszkodzeniu podczas pożaru. W 1485 r. król Kazimierz IV przeznaczył dla obsługiwania kościoła prepozyta i pięciu mansionarzy, a od roku 1515 jeden z nich miał wygłaszać kazania w języku niemieckim. W 1548 roku król Zygmunt August zniósł to zarządzenie, „ponieważ w Niemczech bardzo szybko szerzy się uczenie Lutra”. 17.02.1785 r. abp Ferdynand Kicki kazał opisać majątek kościoła św. Katarzyny i przekazać wszystkie dobra innym świątyniom. Ostatecznie kościół został zamknięty przez władze austriackie w 1792 roku. Ruiny kościoła rozebrano razem z Niskim Zamkiem w 1802.
Katedra Lwowska
Znaczącym zabytkiem lwowskiej architektury i historii miasta jest lwowski kościół katedralny pw. Wniebowzięcia NMP. W 1344 r., na mocy edyktu króla Kazimierza Wielkiego, w centrum miasta rozpoczęto budownictwo kościoła parafialnego Trójcy Przenajświętszej. Ta drewniana świątynia uległa zniszczeniu podczas pożaru w 1350 r. Nowy murowany kościół gotycki zaczęto budować między rokiem 1356 a 1363. Kronikarz lwowski Bartłomiej Zimorowicz podaje rok 1370 jako rok położenia kamienia węgielnego pod budowę katedry. W 1414 r. abp Jan Rzeszowski przeniósł stolicę archidiecezji z Halicza do Lwowa, a od roku 1415 kościół stał się katedralny i jednocześnie parafialny dla lwowskiej wspólnoty rzymskokatolickiej. Rozbudowa i przebudowa katedry trwała na przestrzeni lat jej długiej historii.
W 1776 r. ogłoszono ją Sanktuarium Matki Boskiej Łaskawej, a od roku 1948 również Sanktuarium Miłosierdzia Bożego. 21.07.1910 r. Katedra Lwowska na podstawie dekretu papieża została podniesiona do rangi Bazyliki Metropolitalnej Mniejszej (basilicae minores).
Kościół Świętego Ducha
Z XIV w. pochodził również niewielki kościół Świętego Ducha, zbudowany na placu o tejże nazwie (obecnie plac Iwana Pidkowy). W 1377 r. książę Władysław Opolczyk ufundował szpital, a w 1430 r. (wg B. Zimorowicza) zbudowano kościół, pozwolenie na budownictwo którego nadał papież Marcin V jeszcze w1417 r. Był to kościół jednonawowy, bez absydy, z wysokim dachem gotyckim i sygnaturką.
Do kościoła dobudowano szpital, z fasadą od ul. Grodzkiej (obecnie ul. Teatralna). Od roku 1382 obok istniała szkoła miejska (D. Zubrzycki natomiast wskazuje 1444 r. jako rok założenia szkoły). Podczas pożaru w 1567 r. świątynia uległa uszkodzeniu. Na początku XVII w. dzięki staraniom mieszczan kościół był starannie odnowiony i po przebudowie w 1649 r. powtórnie poświęcony. W końcu XVIII w. budynki na placu Św. Ducha znajdowały się w stanie katastrofalnym. Inżynier austriacki P.D. Gibaut, obejrzawszy kościół i szpital odnalazł w murach szerokie szczeliny. Sklepienie w całości oddzieliło się od ścian bocznych i groziło zawaleniem. Północna ściana kościoła nachyliła się i była podparta drewnianymi kłodami. Gibaut stwierdził, że świątynię odbudować się nie da i w 1789 r. władze austriackie wydały rozkaz o rozbiórce kościoła i szpitala.
{gallery}gallery/2008/smirnow_2koscioly{/gallery}
Świątynie klasztorne
W XV-XVIII w. na śródmieściu, a zwłaszcza na przedmieściach zbudowano kilkadziesiąt nowych kościołów. Z nich znaczną część stanowiły świątynie klasztorne. W opisie miasta za czasów abp. Wacława Sierakowskiego (1760-1780) historyk Maurycy Dzieduszycki naliczył „28 kaplic i kościołów należących we Lwowie do klasztorów, 12 świeckich kościołów obrządku łacińskiego, oprócz czterech ormiańskich i 13 ruskich cerkwi”. Wśród kościołów M. Dzieduszycki wspomina katedrę, kościół Świętego Ducha, św. Katarzyny na Niskim Zamku, na przedmieściach: kościoły Matki Boskiej Śnieżnej, św. Jana Chrzciciela, św. Stanisława, św. Wojciecha, Podwyższenia Krzyża Świętego, św. Łazarza, św. Marka i św. Zofii. Oprócz tego pod opieką kleru katolickiego albo bractw kościelnych znajdowało się pięć szpitali: św. Elżbiety, św. Stanisława, św. Łazarza, św. Ducha i wojskowy szpital przy klasztorze oo. bonifratrów.
Kościoły klasztorne znajdowały się przy klasztorach oo. jezuitów (kościół św. Piotra i Pawła, zbudowany w latach 1610-1630), misjonarzy (od roku 1747 w dawnym kościele ormiańskim św. Krzyża na przedmieściu Krakowskim), paulinów (kościół św. Piotra i Pawła, zbudowany w latach 1776-1782 przy ul. Łyczakowskiej), trynitarzy przy ul. Krakowskiej (kościół pw. Trójcy Przenajświętszej, zbudowany w latach 1689-1731, konsekrowany w 1731 r. przez abpa Jana Skarbka). Trynitarze zbudowali na przedmieściu jeszcze jeden kościół św. Mikołaja. Drewniana świątynia została konsekrowana w 1694 roku. Z cegły kościół zbudowano w latach 1739-1745. Ojcowie augustianie osiedlili się na przedmieściu Krakowskim przy kościele św. Anny, który był zbudowany w 1505 roku. Owa drewniana świątynia spłonęła w 1509, była odbudowana z cegły, a w 1673 roku przebudowana w stylu barokowym.
Bonifratrzy zbudowali kościół św. Wawrzyńca i klasztor przy ul. Łyczakowskiej wg projektu inżyniera Karola Benoit i kapitana Adolfa Boja z Gdańska. Fundatorem budowy był król Jan III Sobieski. W 1696 roku kościół konsekrowano. Był to jedyny całkiem nowy kościół, zbudowany we Lwowie za czasów króla Jana III Sobieskiego.
Kościół pw. św. Michała Archanioła został zbudowany przez karmelitów bosych w latach 1634-1642 i odbudowany po pożarze 1648 r.
W 1637 r. karmelici trzewiczkowi zbudowali swój kościół pw. św. Marcina Biskupa na dalekiej wówczas okolicy Lwowa, na przedmieściu Żółkiewskim. W 1700 roku kościół spłonął. Nowy murowany kościół i klasztor zbudowano w latach 1736-1753. Karmelici trzewiczkowi mieli we Lwowie jeszcze jeden kościół pw. św. Leonarda, zbudowany przed bramą Halicką przy dzisiejszej ul. Kniazia Romana. Kamień węgielny pod budowę świątyni został położony w 1619 r. Zabudowa kościoła i klasztoru posiadała fortyfikacje, a właściwie wysoki mur i wał ziemny. Ale podczas oblężenia Lwowa w 1648 r. Kozacy wzięli klasztor szturmem i spalili go. Historyk Ignacy Chodynicki pisze, że „dziewięciu mnichów zabito, czterech wzięto do niewoli, 120 innych osób w różnym wieku i różnej płci (…) spalono, a 388 w samym klasztorze zamordowano”. W 1724 r. wzniesiono nowy kościół pw. Zwiastowania NMP. W 1769 r. został on znacznie uszkodzony przez konfederatów barskich. W 1784 r. klasztor zamknięto, a w 1876 r. rozebrano na budulec.
Ojcowie bernardyni zbudowali cały zespół klasztorny na przedmieściu Halickim na początku ul. Łyczakowskiej (Gliniańskiej) za miejskim murem. W 1460 r. bernardyni zbudowali drewnianą kaplicę. W 1509 r. wojsko hospodara mołdawskiego Bogdana III spaliło kościół i klasztor. Odbudowano kościół, klasztor znacznie rozbudowano. W 1600 r. podjęto decyzję o budowie nowego kościoła wg projektu Pawła Rzymianina. W 1609 r. kościół poświęcono św. Andrzejowi Apostołowi. W 1613 r. rozpoczęły się regularne nabożeństwa. Zdobienie kościoła trwało do 1630 r. W latach 1736-1745 zbudowano zespół 17 nowych ołtarzy barokowych, dzieło snycerzy Konrada Kotschenreitera i rzeźbiarza Tomasza Huettera, a wykonana w latach 1738-1740 polichromia była dziełem Benedykta Mazurkiewicza i jego uczniów.
Kapucyni zbudowali swój kościół Niepokalanego Poczęcia NMP i klasztor na przedmieściu Łyczakowskim. Fundatorką w 1708 r. była księżna Elżbieta z Lubomirskich Sieniawska. Surowe przepisy tego zakonu miały wpływ i na architekturę świątyni. To był jednonawowy kościół z wysokim frontonem i sygnaturką, bez wieży, fasadę zdobiły tylko okna i nisza w górnej części z figurą Matki Boskiej. Od strony południowej do kościoła dobudowano budynek klasztorny, zaś od strony północnej – dużą kaplicę. Ozdobą kościoła był obraz św. Rocha pędzla Marcina Altomontego, nadwornego malarza króla Jana III Sobieskiego.
Reformaci rozpoczęli budownictwo kościoła św. Kazimierza i klasztoru pod Wysokim Zamkiem w 1630 r. Ziemię pod zabudowę otrzymali w darze od Stanisława Daniłowicza, a koszty – od Stanisława Mniszka. Pierwszy kościół był drewniany i spłonął w 1648 r. Budownictwo murowanej świątyni rozpoczęto w roku 1656 z fundacji Mikołaja i Urszuli Bieganowskich. Poświęcił go w 1664 r. abp Jan Tarnowski. Kościół i klasztor ufortyfikowano. Kościół w planie był jednonawowy z prostokątną absydą, murowany z cegły i ciosów kamiennych. Fasada główna w stylu barokowym, zdobiona była wysokim frontonem z wazonami kamiennymi i niszami z posągami świętych; na dachu nad ołtarzem zbudowano sygnaturkę. Do wejścia głównego dobudowano przedsionek (kruchtę) z barokowym frontonem i wazonami kamiennymi.
Franciszkanie mieli we Lwowie dwa kościoły: jeden św. Krzyża, niedaleko Niskiego Zamku, drugi św. Antoniego na przedmieściu Łyczakowskim. Murowany kościół zbudowano w latach 1718-1720 z fundacji księcia Janusza Antoniego Wiśniowieckiego na miejscu drewnianej świątyni. 21.06.1739 r. kościół poświęcił bp Samuel Głowiński. Pomieszczenia klasztorne dobudowano od strony wschodniej. Szczyt dachu wieńczyła barokowa sygnaturka. W latach 1902-1904 do gmachu po obu stronach przybudowano dwie symetryczne kaplice. Dość skromne ozdobienie barokowe fasady niektóre badacze przypisują autorstwu Fabiana Fesingera.
Dominikanie mieli we Lwowie trzy klasztory. Oprócz kościoła Bożego Ciała i klasztoru w mieście, zbudowano jeszcze dwa kościoły na przedmieściach: św. Marii Magdaleny przy ul. Sykstuskiej i św. Urszuli przy ul. Zielonej. Kościół Marii Magdaleny był zbudowany w latach 1609-1630. W drugiej połowie XVII w. dobudowano część nawy centralnej. W 1704 r. Szwedzi obrabowali i spalili świątynię. W latach 1753-1758 budowniczy Marcin Urbanik kierował odbudową i przebudową kościoła. 20.09.1758 r. powtórnego poświęcenia dokonał bp Samuel Głowiński.
Fundatorem kościoła św. Urszuli w 1678 r. był hetman wielki koronny Stanisław Jabłonowski. Prace budowlane trwały do 1685 r. Świątynia miała dwie wieże, oryginalną wklęsłą fasadę o „chłodnym ozdobieniu” architektonicznym, charakterystycznym dla budowli mnichów-obserwantów, odłamu zakonu dominikanów. Wnętrze ozdobiono freskami Józefa Marra, nadwornego artysty Jabłonowskich.
Klasztory żeńskie we Lwowie
Żeńskich klasztorów we Lwowie było osiem.
Bernardynki (klaryski) miały swój klasztor i kościół pw. Niepokalanego Poczęcia NMP na początku ul. Gliniańskiej (obecnie ul. Łyczakowska) tuż przed murem obronnym klasztoru bernardynów. Na tym miejscu w 1584 r. dla sióstr zbudowano kaplicę św. Anny. Denys Zubrzycki pisze, że w 1607 r. „zakończono i poświęcono kościół bernardynek przy ul. Gliniańskiej”. Autorem projektu był architekt Paweł Rzymianin. W świątyni było 11 ołtarzy, a w głównym znajdował się cudowny obraz Matki Boskiej Bolesnej, który siostry otrzymały w darze od św. Jana Kapistrana w Krakowie. Kościół zbudowany na przedmieściu uległ uszkodzeniu podczas oblężeń Lwowa w latach 1648, 1656, 1672. Najbardziej ucierpiała wieża-dzwonnica, w oknach której w 1672 roku Turcy ustawili swoje działa. W 1749 roku kościół rozbudowano, umocniono fundament i wieżę. W 1760 wnętrze ozdobiono freskami pędzla Stanisława Stroińskiego. Klaryski były pierwszym żeńskim zakonem katolickim, który osiedlił się we Lwowie.
Następne były benedyktynki, które w latach 1597-1616 zbudowały swój klasztor i kościół pw. Wszystkich Świętych na przedmieściu Krakowskim. Projekt tej świątyni również wykonał Paweł Rzymianin. Szczególną uwagę warto zwrócić na renesansową obronną wieżę-dzwonnicę z attyką. Zespół klasztorny już w 1610 r. został ufortyfikowany. W 1623 r. podczas pożaru kościół został bardzo uszkodzony i jego odbudową miał się zająć architekt Jan Pokorowicz. W tym samym czasie dobudowano nowe murowane pomieszczenia klasztorne. Król Jan III Sobieski kilka razy odwiedził ten klasztor, wspierał sióstr materialnie, przekazał im w darze kilka wsi, sprzyjał organizacji przez benedyktynki w 1676 r. własnej jurydyki na podstawie prawa magdeburskiego, przeciwko czemu opowiadał się magistrat lwowski. W 1712 r. budynki benedyktynek uszkodził groźny pożar. Odbudową kierował Marcin Urbanik. Od roku 1784 przy klasztorze działała szkoła dla dziewczynek.
Jurij Smirnow
Tekst ukazał się w nr 1 (53) 15 stycznia 2008
