Epidemia COVID-19 wywołana przez koronawirusa SARS-CoV-2 została uznana w dniu 11 marca 2020 roku przez Światową Organizację Zdrowia za pandemię. Smutne liczby zachorowań skłaniają, aby ponownie przez pryzmat czasu docenić osiągnięcia wybitnego epidemiologa XX wieku, który samotnie walczył z jeszcze groźniejszą chorobą – tyfusem plamistym i odniósł w tej walce triumfalne zwycięstwo.
Doktor Henryk Mosing ukończył studia medyczne na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie i pracował pod kierownictwem światowej sławy naukowca – biologa, parazytologa, mikrobiologa, profesora Rudolfa Weigla. Studiował biologię czynników patogennych wywołujących tyfus (dur) plamisty i opracował metody diagnostyki laboratoryjnej tej choroby. Jego działalność powiązana z produkcją szczepionek, diagnostyką zakażeń riketsjami oraz ustaleniem wczesnego i prawidłowego rozpoznania, oprócz znaczenia epidemiologicznego, odegrała niezwykle ważną rolę w zachowaniu zdrowia pacjentów.
W dniu 15 maja 1937 roku na Uniwersytecie Lwowskim Henryk Mosing obronił pracę doktorską na temat „Badania epidemiologiczne і serologiczne nad durem plamistym”.
W rozprawie zostały podsumowane wyniki badań na podstawie ekspedycji naukowej do wsi Mikielewszczyzna powiatu grodzieńskiego, gdzie wiosną 1936 roku wystąpiła jedna z największych (158 przypadków na 1360 mieszkańców wsi) w ciągu ostatnich lat epidemia tyfusu plamistego. Badacz dokładnie przeanalizował wszystkie przypadki zachorowania. Każdy pacjent przeszedł badanie kliniczne oraz badania laboratoryjne (serologiczne) (odczyn Weyl-Feliksa, aglutynacje Weigla z Rickettsia Prowazekii lub odczyn wiązania dopełniacza z Rickettsia Prowazekii).
W przypadkach wątpliwości przeprowadzano zakażenie morskich świnek krwią pacjentów. Analiza otrzymanego materiału pozwoliła na ustalenie źródła i kryteriów rozpoznawania choroby, opis obrazu klinicznego oraz wskazanie możliwości zakażenia tyfusem w określonych okresach.
Wieloletnie badania epidemiologiczne, terenowe i laboratoryjne Henryk Mosing podsumował w obszernej monografii pod tytułem „Le typhus éxanthématique en Pologne” („Tyfus (dur) plamisty w Polsce”) napisanej we współautorstwie z Piotrem Radłem, współpracownikiem laboratorium profesora Weigla, kierownikiem grupy zwalczania tyfusu na terenie Karpat Wschodnich, która została opublikowana w czasopiśmie „Bulletin mensuel de l’Office International d’Hygiene publique” („Biuletyn miesięczny Międzynarodowego Zakładu Higieny Społecznej”).
Zgodnie z wynikami badań wymienionymi w monografii w 1937 r. w Polsce odnotowano 3477 przypadków tyfusu plamistego. Choroba ta występowała prawie wyłącznie w regionach wschodnich. Autorzy opierając się na własnych doświadczeniach sporządzili mapę, w której Polska została podzielona na trzy części: zachodnią – wolna od tyfusu; centralną, w której głównie występują pojedyncze, niezwykle rzadkie przypadki importowane jak dotąd ze Wschodu; wschodnią, w której każdego roku odnotowuje się większa lub mniejsza liczba wykrytych przypadków.
W tym okresie w Polsce tyfus plamisty był niewątpliwie chorobą miejscowości wiejskiej. Szczegółowe badania epidemiologiczne tyfusu na terytorium powiatu jaworowskiego woj. lwowskiego na powierzchni 10000 km2, z liczbą ludności 87 680 osób ujawniają około 200 przypadków rocznie. Obraz kliniczny zachorowania dokładnie opisany w każdym dniu, chociaż nie jest to kwestia znajdująca się w płaszczyźnie epidemiologicznej. Autorzy potwierdzają, że okres inkubacji (wylęgania) choroby trwa do 14 dni, ewolucja jest zmienna analogicznie do wszystkich chorób zakaźnych i zależy od dwóch czynników: człowieka i patogenu.
Po stronie człowieka oddziałują konstytucja, wiek i współistniejąca patologia. Dla niektórych osób choroba występuje z poważnymi objawami, dla innych osób obraz kliniczny jest nieistotny. U dzieci przebieg choroby zwykle jest łatwy, czasami prawie niezauważalny, natomiast u osób starszych objawy choroby są bardzo poważne. Objawy choroby u ludności wiejskiej są łagodniejsze niż u mieszkańców miasta. Możliwie, ludność wiejska zawdzięcza tę przewagę oporowi zdobywanemu przez pokolenia. Choroba jest szczególnie dotkliwa w środowisku intelektualistów (prawdopodobnie w konsekwencji bardziej wycieńczonego układu nerwowego) a szczególnie ciężki przebieg choroby obserwuje się u lekarzy. W miesiącach zimowych obraz kliniczny zwykle bardziej ciężki niż pod koniec epidemii w kwietniu lub w maju.
Jeżeli chodzi o patogen, ewolucja choroby w mniejszym stopniu zależy od ilości patogenu pobudzającego (zarazka), który dostanie się do organizmu w momencie zakażenia, niż od jego wirulencji (zjadliwości). Obserwujemy okresy i epidemie, w których tyfus występuje w postaci łagodnej i nieskomplikowanej, z niską śmiertelnością nieprzekraczającą 2%. W innych okresach, w których przebieg kliniczny ciężki i skomplikowany, śmiertelność przekracza 20%. Niejednorodność objawów klinicznych w porównywalnych warunkach higienicznych można wyjaśnić wyłącznie niejednorodną wirulencją (zjadliwością) patogenu w toku różnych epidemii. Osoby zaszczepione przebywają chorobę w łagodnej postaci.
Na podstawie uzyskanych danych opracowano szereg środków zapobiegawczych, a mianowicie takich, które są obecnie stosowane w celu zwalczania i zaprzestania rozprzestrzeniania się epidemii.
W dniu 23 września 1938 roku Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Ignacy Mościcki odznaczył Henryka Mosinga za wybitne osiągnięcia naukowe i medyczne Złotym Krzyżem Zasługi.
To fragment drugiej książki o działalności naukowca, lekarza, księdza Henryka Mosinga (syna Stanisława). Pierwsza książka pod tytułem „Henryk Mosing – wybitny epidemiolog XX wieku. Stronice życia naukowego” (Kuzminow B. P., Sahajdakowski M. M., Smolnycka W. L.) ukazała się nakładem Wydawnictwa „Koło” w Drohobyczu w styczniu 2020 roku, a wydanie poprawione opublikowano w lipcu.
Napisanie książki zostało inspirowane badaniem dokumentów historycznych powstałych w różnych okresach życia naukowca i jego spuścizny naukowej. Nowa książka zawiera dwa rozdziały poświęcone profesorowi Rudolfowi Weiglowi i współpracownikom jego Laboratorium.
Weigl był twórcą pierwszej na świecie skutecznej szczepionki przeciw tyfusowi plamistemu oraz zgromadził zespół utalentowanych młodych naukowców (Zbigniew Stuchly, Jan Starzyk i Henryk Mosing), którzy z ryzykiem zagrożenia życia pracowali w pomieszczeniach przystosowanych z tak niepopularnymi gatunkami owadów nielatających, jak wszy. Szczepionka stanowiła podstawę kształtującą zespół naukowców laboratorium tytułowanego później „Instytut Weigla”. Książka obala mity dotyczące pracy Rudolfa Weigla w Instytucie Adolfa Beringa. Tak nazywał się zakład znajdujący się podczas okupacji Lwowa w latach 1941–1944 przy ulicy Zielonej 12.
Obecnie w ścianach Naukowo-Badawczego Instytutu Epidemiologii i Higieny Lwowskiego Narodowego Uniwersytetu Medycznego im. Danyły Halickiego powstało Muzeum zawierające ponad 90 eksponatów, w tym oryginalne naukowe artykuły i dokumenty, streszczenie i rozprawa doktorska (stopień naukowy doktora nauk medycznych); prace opublikowane przed i po zakończeniu drugiej wojny światowej.
W Muzeum odtworzono gabinet naukowca, w którym został zachowany jego stół laboratoryjny, krzesło, szafa, a także instrumenty i sprzęt medyczny, urządzenia laboratoryjne.
Autorzy wyrażają wdzięczność konsulowi generalnemu Rzeczypospolitej Polskiej we Lwowie Pani Elizie Dzwonkiewicz za udzielenie pomocy doradczej przy ponownym wydaniu książki „Henryk Mosing – wybitny epidemiolog XX wieku. Stronice życia naukowego”.
Borys Kuzminow
Walentyna Smolnycka
Tekst ukazał się w nr 16 (356), 1 – 14 września 2020
