Projekt artystyczny pod taką nazwą trwa w Iwano-Frankiwsku. Na wystawie przedstawiono tyfloadaptacje dla ludzi z wadami wzroku czy niewidomych. Przedstawiono 5 ikon, 17 grafik Albrechta Durera, Rafaela, Michała Anioła i innych słynnych malarzy europejskich z audio opisem, 10 instalacji artystki Iryny Czmełyk i 4 fotogramy z albumu „Skarby sztuki europejskiej”. Wszystko to można dotknąć rękoma i posłuchać opisu.
Tyfloadaptację zapoczątkowała w Iwano-Frankiwsku Iryna Babij, docent katedry designe i teorii sztuki Uniwersytetu Przykarpackiego. Naukowiec i artystka z pomocą polskich kolegów dowiedziała się jak wiele można zrobić dla ludzi z wadami wzroku lub niewidomych.
– Pod koniec 2021 r. uczestniczyłam w projekcie „Niewidzialna spuścizna: wymiana i wdrożenie nowoczesnych doświadczeń dostępności do kultury dla osób z naruszeniem wzroku – opowiada Nadija. – Przyjechał do nas Bogusław Marek, prof. Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Z wykształcenia jest profesorem języka angielskiego.
Fot. z archiwum Nadii Babij
Opowiedział, że zainteresował się problemami ludzi niewidomych, gdy przypadkiem zobaczył wielki baner na którym niewidząca dziewczynka trzymała w ręku krzyż. Pod nim był napis: „Niestety nigdy tego nie zobaczę”. Wzruszył się tak, że postanowił pomóc takim ludziom. Prof. Marek opracował specjalną metodę nauki języka angielskiego dla dzieci. Gdy opracowywał materiał i szukał zrozumiałej podstawy do nauki języka, znajdował różne rysunki, robił z nich kolaże. W ten sposób zainteresował się tyflografią – teorią budowy wypukłych rysunków, których używają ludzie z wadami wzroku.
Opowiedział o tym we Frankiwsku podczas realizacji projektu. – W ramach tego projektu miałam odczyt o sztuce dla ludzi niewidomych – kontynuuje Nadija. –Profesor poprosił mnie, abym przyniosła coś ze swych prac. Wzięłam drewniane, gipsowe i ceramiczne przedmioty. Słuchacze z chęcią je rozpoznawali i uczyli się ich.
Potem było kilka szkoleń i występy ukraińskiej ekipy w Lublinie. Nadija Babij przedstawiła odczyt „Miasto, którego nie ma”, w którym połączyła pojęcie fizycznej ślepoty z percepcją filozoficzną.
– Na co dzień wszyscy jesteśmy trochę niewidomi, gdyż czasem nie zauważamy pięknych rzeczy: dawnej architektury, dzieł sztuki, bo linia naszego horyzontu jest na poziomie witryn sklepowych – wyjaśnia Nadija.
Fot. z archiwum Nadii Babij
W Polsce odwiedzała wykłady profesorów Uniwersytetu Marii Skłodowskiej-Curie i zajęcia z ludźmi niewidomymi. Odwiedziła tyflograficzną pracownię KUL-u, obejrzała tam urządzenie i specjalny papier. W ramach projektu tyflograf otrzymał Uniwersytet Przykarpacki. Z okazji Międzynarodowego dnia pisma Brailla w 2021 r. Nadija Babij wraz ze studentem Wołodymyrem Jacyszynem przygotowała pierwszą tyflografikę.
– Problem tyflografii polega na tym, że nie można oprowadzić kontury obrazu i przenieść go na relief– wyjaśnia Nadija. – Należy uprościć wizerunek, zaś fragmenty, które się na siebie nakładają – przenieść na inne płaszczyzny. Niektóre fragmenty należy powiększyć, inne zmniejszyć.
Udało się wykonać tyflografię. Nawet więcej: z inicjatywy Nadii przeprowadzono wycieczkę dla osób niewidomych z Iwano-Frankiwska. Nigdy wcześniej nie dotykali takich obrazów. Byli bardzo zainteresowani. Z czasem ten temat stał się dla Wołodymyra Jacyszyna podstawą pracy na tytuł bakałarza. Nadija Babij zwróciła się do kierownika oddziału restauracji muzeum krajoznawczego Walerego Twerdochliba, by pomógł z wyborem dzieł sakralnych do tyflozacji. Wołodymyr Jacyszyn odszukali wraz z nią polskie i angielskie publikacje o tyflografii i o muzeach, gdzie już są takie obrazy. Gdy wszystko było gotowe Walery Twerdochlib zaproponował organizację wystawy.
Nadija włączyła rozdział o tyflografii do swego programu nauczania, dzięki temu przyszli artyści nauczą się adaptować swe dzieła dla niewidomych. Studenci zaczęli robić audio opisy obrazów.
– Odgrywa to wielka rolę – mówi Babij. – Pomogło mi, że swego czasu byłam pracownikiem naukowym muzeum krajoznawczego. Tworzyłam wówczas tzw. „naukowe kartki”, opisując obrazy. Umiem to robić i teraz wyjaśniam studentom, jak zrobić audio opis.
A jeszcze na katedrze Nadiji Babij powstało centrum badania strategii uniwersalnego designe. Nadija została jego społecznym kierownikiem. Powstają tu książki o sztuce dla osób z wadami wzroku.
– Sztuka jest dla nas bardo ważna. Bardzo ważne, że można takim ludziom pokazać piękno. Dołączyliśmy do tworzenia tyflografiki. Dołączyliśmy do tego również podpisy pismem Brailla – podkreślił na otwarciu wystawy Anatolij Kuczmil, prezes Iwano-frankiwskiego Towarzystwa niewidomych.
Nadija planuje opracować tyflografie 24 ikon ze zbiorów muzeum.
Sabina Różycka
Tekst ukazał się w nr 2 (438), 30 stycznia – 15 lutego 2024
