Zmiany polityczne po 1991 roku w archidiecezji lwowskiej. Część 9 Dawideny 1.09.1991. Odpust ku czci św. Róży

Zmiany polityczne po 1991 roku w archidiecezji lwowskiej. Część 9

Reorganizacja terytorialna archidiecezji lwowskiej.

Wraz ze wskrzeszeniem struktur metropolii lwowskiej papież Jan Paweł II 16 stycznia 1991 roku wyznaczył biskupa Mariana Jaworskiego, dotychczasowego administratora apostolskiego archidiecezji lwowskiej z siedzibą w Lubaczowie, na arcybiskupa metropolitę archidiecezji lwowskiej obrządku łacińskiego we Lwowie, wraz ze wszelkimi przywilejami i obowiązkami do tego stanowiska przywiązanymi. Ponadto dla pomocy w podstawowym zadaniu odbudowywania struktur kościelnych na terenie archidiecezji Ojciec Święty wyznaczył dwóch biskupów pomocniczych – o. Rafała Kiernickiego OFM Conv, proboszcza lwowskiej katedry oraz ks. Marcjana Trofimiaka, proboszcza w Krzemieńcu.

29.02.1992. Lwów, katedra – arcybiskup Marian Jaworski z rąk arcybiskupa Fr. Colasuonno otrzymuje paliusz metropolity

Nowy arcybiskup wkroczył na tereny niemal całkowicie wyniszczone przez działalność komunistyczną. Ponure wrażenie sprawiały opuszczone i zdewastowane świątynie, pozbawione krzyży i sprzętu ruchomego zniszczonego w minionych latach. Zabytkowe kościoły w minionych latach zamieniano na magazyny zboża i chemii, warsztaty, biura, a nawet stajnie. Nie lepsza sytuacja była w miastach. Pod wpływem lat zabytkom architektury religijnej zadano nieodwracalne szkody.

Największe jednak spustoszenie dotknęło ludzi, którzy na nowo odkrywali swoją przynależność religijną. Zatem podjęcie się tak nietypowego zadania, jak bycie biskupem na tych terenach, wymagało od metropolity wielkiej odwagi, heroizmu oraz zaufania Bożej Opatrzności. Natchnieniem do działania był każdy odnowiony i przywrócony do funkcji sakralnych kościół oraz radość w oczach wiernych, którzy te świątynie z ruin podnosili i z głęboką radością gromadzili się w nich na modlitwę.

Przeżycia arcybiskupa Mariana Jaworskiego, nawiedzającego poszczególne wspólnoty parafialne, oddaje po części wywiad pt. „Nie ma nic gorszego niż Kościół na służbie nacjonalizmu. Z Ks. Arcybiskupem Marianem Jaworskim, metropolitą lwowskim obrządku łacińskiego, rozmawia Cezary Gawryś”, udzielony w 1993 roku dla „Więzi”, gdzie arcybiskup odważnie wyznawał, że nie było to łatwe zadanie: gdyż po prawie pół wieku dewastacji „to, co zostało na terenie archidiecezji lwowskiej, to były resztki Izraela albo ruina domu Dawidowego. Kościoły były zniszczone, zdewastowane, pozamieniane na magazyny, niektóre zaś służyły jako muzea ateizmu. Wnętrza pozbawione były jakiegokolwiek wyposażenia. Tynki poodpadane, ołtarze zrujnowane, posadzki zniszczone, a wiele świątyń było przebudowanych wewnątrz, na przykład nawy podzielone były na piętra. Na ogół najlepiej zachowały się te kościoły, które służyły jako muzea ateizmu. Czasami zachowały się w nich nawet jakieś obrazy święte. Sprzęty liturgiczne zostały na ogół wywiezione jeszcze przez księży wyjeżdżających do Polski. Nade wszystko jednak brak było kapłanów. Tylko kilku, w sędziwym wieku, którzy ostali się na tych terenach przez czterdzieści pięć lat władzy komunistycznej, i kilku wyświęconych w ciągu ostatnich 20 lat w seminarium w Rydze”.

Turka 7.05.1996. Arcybiskup Marian Jaworski nawiedza parafię i jej proboszcza ks. Kazimierza Bubę

Odnowiona archidiecezja w pierwszej kolejności musiała otrzymać osobowość prawną przez zarejestrowanie odpowiedniego statutu w Radzie do spraw religii przy Gabinecie Ministrów Ukrainy. Odpowiednią rejestrację Kościół, po złożeniu podania w dniu 8 października 1991 roku w Kijowie, otrzymał 30 października 1991 roku. W tym celu dla potwierdzenia rejestracji archidiecezja lwowska otrzymała świadectwo rejestracji pod numerem 122. Było to o tyle ważne, iż dawało możliwość państwowej rejestracji wspólnot religijnych na terenie archidiecezji. Każda zatem wspólnota religijna i zakonna była zobowiązana do zarejestrowania odpowiedniego statutu, nadającego jej osobowość prawną. Od tego momentu to archidiecezja i jej każdorazowy biskup był organem zwierzchnim w parafiach, a nie specjalnie uformowana „dwudziestka”, jak to miało miejsce w okresie komunistycznym. Choć sama dwudziestka pozostała organem założycielskim poszczególnych parafii.

W 2003 roku na Ukrainie weszła w życie nowa ustawa: „O wolności religijnej i religijnych organizacji”. Na tej podstawie w 2004 roku do statutu zostały wprowadzone zmiany i archidiecezja lwowska kolejny raz została przerejestrowana. Proces ten musiały powtórzyć wszystkie parafie.

Zarejestrowany pierwszy z 1991 roku statut składał się z 41 punktów, gdzie zostały określone cele, zadania i podstawowe formy działalności archidiecezji. Statut określał, że teren archidiecezji rozciąga się na obwody: lwowski, iwano-frankiwski (stanisławowski), tarnopolski, czerniowiecki, a także tymczasowo wołyński i rówieński, które zostały wyznaczone przez Stolicę Apostolską jako przynależne do archidiecezji lwowskiej do czasu mianowania tam własnego biskupa w ramach historycznej diecezji łuckiej.

Zgodnie z prawem Kościół był oddzielony od państwa, jednak w sprawach, które odnosiły się do sfery państwowej, korygowała je Konstytucja Ukrainy, Uchwała o wolności religijnej oraz religijnych organizacji i statut. Kościół otrzymał w tym dokumencie prawo do swobodnego sprawowania liturgii, rejestrowania i zakładania parafii, klasztorów, uczelni duchownych, rozpowszechniania swojej nauki bezpośrednio oraz przez środki przekazu (radio, telewizja, gazety, czasopisma), działalności misyjnej, charytatywnej, realizacji religijnego wykształcenia, przygotowania do kapłaństwa, nauki i wychowania grup w różnym wieku, w tym także poza granicami. Dla realizacji tych celów archidiecezja mogła zapraszać specjalistów duchownych i świeckich oraz duchowieństwo także spoza granicy.

Odnośnie porządku powoływania struktury i kierowania archidiecezją jej granice ustanawiała i określała Stolica Apostolska. Kierował nią wyznaczony przez papieża arcybiskup, który posiadał zwyczajną i bezpośrednią władzę z tytułu urzędu dla wykonywania pasterskiej funkcji. Do podstawowych obowiązków biskupa należało: zwoływanie synodu archidiecezjalnego, zakładanie parafii, klasztorów, uczelni, rozporządzanie środkami materialnymi archidiecezji, rozwiązywanie wszelkich spraw powiązanych z życiem archidiecezji, reprezentowania Kościoła przed państwem. Odpowiednią pomoc w działalności arcybiskupa mieli sprawować każdorazowi biskupi pomocniczy, ponadto odpowiednią pomoc kierowniczą świadczyła kuria, powołania przez arcybiskupa.

Na zakończenie statut zawierał gwarancje i sposób wprowadzania dodatkowych zmian, możliwości korzystania z funduszu emerytalnego oraz wyznaczony adres służbowy we Lwowie. Dnia 9 marca 1998 roku, celem scentralizowania wszystkich przedsiębiorstw, firm i organizacji archidiecezję podłączono do jedynego państwowego rejestru przedsiębiorstw i organizacji Ukrainy, przyznając jej kod identyfikacyjny – 25545829, który posiadał informacyjny charakter w odniesieniu do państwa. Podobne kody identyfikacyjne musiały uzyskać wszystkie parafie.

Pierwszy Schematyzm archidiecezji lwowskiej 1994

Wraz z uprawomocnieniem struktur archidiecezji lwowskiej, do wydziału do spraw religii w Kijowie skierowano również pismo o zarejestrowanie struktur metropolii lwowskiej obrządku łacińskiego. Powyższy statut obowiązywał od 30 października 1998 roku, zatwierdzając tym samym lwowską metropolię jako jednostkę posiadającą status prawny na Ukrainie.

Zatwierdzony statut informował, że metropolia lwowska jest organem kierowniczym, który łączy wszystkie religijne organizacje Kościoła rzymskokatolickiego na Ukrainie i bezpośrednio podlega Stolicy Apostolskiej. Metropolia jest prowincją Kościoła powszechnego, którego głową jest biskup Rzymu. W dalszej kolejności podano historyczny zarys struktur metropolitalnych sięgających 1375 roku oraz diecezje, które wschodzą w skład wspomnianej metropolii. Podstawowym zadaniem, postawionym wobec istniejącej metropolii była „harmonizacja życia i działalności Kościoła dla pełnego duchowego zabezpieczenia duchowych potrzeb wiernych w Ukrainie”.

Niniejszy dokument określał także prawa i obowiązki metropolity, do których należało: reprezentowanie metropolii wobec władz cywilnych, dbanie o zabezpieczenia kościelnej dyscypliny, wizytacje parafialne, wyznaczanie odpowiedniego administratora w wakujących stolicach biskupich, zwoływanie Synodu, erygowanie prowincji i kustodii zakonnych, w porozumieniu ze Stolicą Apostolską zakładanie wyższych i średnich katolickich uczelni, zarząd finansami, a także wszystkie obowiązki, które na metropolitę nakłada Kodeks Prawa Kanonicznego.

Stosunki Kościół – państwo

Pomimo oddzielenia Kościoła od państwa nieodzownym aspektem współdziałania powinna być wzajemna harmonia. W tym też aspekcie należało ustalić ważniejsze kwestie, czy też sprawy sporne na najwyższym szczeblu prezydent-metropolita. Tutaj należy zauważyć, że przyjęcie nowego metropolity we Lwowie przez wiernych archidiecezji po nominacji było bardzo radosne, gdy tymczasem władze miejskie i wojewódzkie przyjęły stanowisko negatywne.

Arcybiskup Marian Jaworski, chcąc przedłożyć program działania Kościoła, a także trudności, jakie się nagromadziły, zabiegał od początku o spotkanie z głową państwa. Dodatkowo miejscowe władze wszelkimi sposobami próbowały zniechęcić arcybiskupa do pracy we Lwowie. Metody w pierwszych latach były różne: „od ignorowania wszelkich próśb i petycji po nieprzyjmowanie arcybiskupa na rozmowy z przedstawicielami władz. Między innymi tłumaczono, że jako obywatel obcego kraju nie ma prawa żądać zwrotu majątku Kościoła w obcym kraju”. Nie miało znaczenia, że nowy metropolita był z pochodzenia lwowianinem.

Publikacja Zenona Błądka o archidiecezji lwowskiej

Profesor Zenon Błądek w publikacji pt. „Metropolia lwowska obrządku łacińskiego. Marian Kardynał Jaworski metropolita lwowski 1991-2008. Dzieje odnowienia metropolii” jeszcze dogłębniej rozwinął ten temat na podstawie wywiadów ze świadkami ówczesnych wydarzeń: „W latach misjonarskiej działalności władze starały się zniechęcić nowego arcybiskupa Kościoła rzymskokatolickiego do pracy i utrudnić mu odtworzenie sieci historycznych parafii, zakonów a przede wszystkim wznowienie działalności dydaktyczno-formacyjnej. Poprzednia bezwzględna dyktatura sowiecka, jak i nowa, która nie w pełni wyzbyła się ideologicznych przesłanek, wiedziała, że brak kapłanów jest doskonałym powodem, by życie parafialne stopniowo zamierało. Odciąć dopływ nowo konsekrowanych osób poprzez likwidację ośrodków edukacyjno-formacyjnych”.

Jednak jak stwierdził Zenon Błądek, „Abp Marian Jaworski okazał się odporny na szykany i piętrzące się utrudnienia. Znając lokalne uwarunkowania, historycznie utrwaloną mentalność oraz nacjonalistyczne nastawienie miejscowych dysydentów przyjął zasadę drogi cierpienia, łagodności, perswazji oraz przestrzegania prawa wyznaniowego Ukrainy. Ksiądz abp Marian Jaworski był niezaprzeczalnym wzorem skromności i podporą dla tych, którzy również w nieludzkim trudzie odbudowywali nie tylko materialną bazę kościelną, ale i duchową. Głęboka wiara w Opatrzność i Bożą pomoc pozwoliła abpowi Marianowi na stopniowe bezkonfliktowe wdrażanie planu wtórnej ewangelizacji na tej niegdyś tak bardzo urodzajnej ziemi”.

Pierwsze spotkanie na najwyższym szczeblu pomiędzy przedstawicielami Kościoła rzymskokatolickiego na czele z arcybiskupem Marianem Jaworskim i przedstawicielami państwowymi na czele z prezydentem Ukrainy Leonidem Krawczukiem odbyło się w Kijowie dopiero 12 maja 1993 roku. W czasie spotkania arcybiskup Marian Jaworski na pierwszy plan wysunął sprawę notorycznego naruszania przez władze lokalne prawa wolności religijnej w przekazywaniu dawnej własności kościelnej.

Kolejne spotkanie lwowskiego metropolity odbywały się niemal każdego roku z racji różnych okoliczności. Wszystkie one miały na celu normalizację życia religijnego w archidiecezji, a otrzymywane w późniejszych latach odznaczenia i nagrody kardynał Marian Jaworski przyjmował jako docenienie przez władze działalności Kościoła rzymskokatolickiego na tych ziemiach oraz dziękczynienie Opatrzności za wszystko, co udało się osiągnąć dla głoszenia Słowa Bożego.

Odbudowa struktur diecezji łuckiej

Obok odnowienia struktur archidiecezji lwowskiej, metropolita lwowski arcybiskup Marian Jaworski zajął się również odnowieniem dawnej diecezji łuckiej. Toteż po erygowaniu struktur kościelnych, a także po reorganizacji struktur parafialnych i ośrodków duszpasterskich na terenie dawnej diecezji łuckiej, dnia 18 maja 1996 roku papież Jan Paweł II odnowił działalność tej diecezji, a jej pierwszego administratora mianował w osobie arcybiskupa Mariana Jaworskiego metropolity lwowskiego obrządku łacińskiego we Lwowie. W niespełna dwa lata później papież podjął kolejną historyczną decyzję mianując 25 marca 1998 roku pierwszego ordynariusza dla Łucka biskupa Marcjana Trofimiaka, dotychczasowego biskupa pomocniczego archidiecezji lwowskiej oraz od 1 lipca 1996 wikariusza generalnego diecezji łuckiej. Uroczysty ingres do katedry św. Piotra i Pawła bpa Marcjana Trofimiaka odbył się 16 maja 1998 roku. Był to pierwszy od ponad 70 lat ingres biskupi.

Z dawnej diecezji łuckiej do 1991 roku zachowała się zaledwie jedna parafia w Krzemieńcu, która ostatecznie została włączona do archidiecezji lwowskiej wraz ze wszystkimi kościołami województwa tarnopolskiego, w którym znalazła się ta parafia.

W latach 1989-1990 na terenie obecnej diecezji łuckiej udało się odzyskać pięć kościołów. W roku następnym do tej liczby dołączono kolejne trzy kościoły. Przełomowym był rok 1992, gdyż tylko w tym roku zwrócono 12 kościołów. Ostatecznie do 1996 roku w dwóch dekanatach, łuckim i rówieńskim, funkcjonowało już 40 kościołów i kaplic, w 14 stałych parafiach, gdzie na stałe rezydowali kapłani diecezjalni i zakonni. Należy dodać, że w tym czasie również wzniesiono dwa nowe kościoły. Były to świątynie w Torczynie i Dubyszczach.

Schematyzm archidiecezji lwowskiej 2006

Archidiecezja lwowska w poszczególnych schematyzmach i statystykach państwowych

Rozwój reorganizacyjny Kościoła katolickiego obrządku łacińskiego na terenie archidiecezji lwowskiej w interesującym nas okresie, oddają w miarę systematycznie ukazujące się schematyzmy. Pierwszy od zakończenia II wojny światowej Schematyzm Archidiecezji Lwowskiej, ukazujący odnowione i utworzone struktury kościelne ukazał się na początku 1995 roku, gdzie zawarto dane z 31 grudnia 1994 roku. Następnie światło dzienne ujrzało kolejnych pięć schematyzmów z danymi za lata: 1995, 1997, 2000 oraz 2001 roku. Pierwszy schematyzm dwujęzyczny został wydany na początku 2004 roku i zawierał dane na koniec 2003 roku. Najpełniejszy dwujęzyczny schematyzm przedstawiał dane na koniec 2006 roku, którego układ, a także zawarte dane informacyjne wykazują podobieństwo do schematyzmu z 1936 roku.

Drugi ze wspomnianych schematyzmów ukazał się na początku 1996 roku, tuż przed odnowieniem działalności łuckiej diecezji. Wydany zaś na początku 1998 roku schematyzm z danymi na temat parafii i kościołów archidiecezji zbiegł się z dniem ogłoszenia lwowskiego metropolity arcybiskupa Mariana Jaworskiego kardynałem „in pectore” przez papieża Jana Pawła II, a także z nominacją pierwszego od czasów II wojny światowej ordynariusza diecezji łuckiej w osobie biskupa Marcjana Trofimiaka. W roku jubileuszowym od 15 marca 2000 został wydany kolejny schematyzm.

Po zakończeniu roku jubileuszowego archidiecezja otrzymała kolejny informator diecezjalny, gdzie zawarto dane na koniec 2001 roku. Wszystkie schematyzmy zostały wydrukowane w języku polskim. Kolejne schematyzmy wydawano w dwóch językach: polskim i ukraińskim i ukazywały się kolejno w latach 2003, 2006 i 2011.

Schematyzmy z lat 1994–2006 były redagowane przez ks. Mariana Buczka, a ostatni przez ks. Władysława Grymskiego, kanclerza kurii metropolitalnej we Lwowie. Nieodzowną pomoc w poznaniu rozwoju struktur archidiecezji lwowskiej stanowi „Kurenda. Wiadomości urzędowe kurii archidiecezji we Lwowie 1991-2000” oraz sporządzane każdego roku statystyki kurialne dla Stolicy Apostolskiej.

Teren archidiecezji lwowskiej przez cały okres rządów arcybiskupa Mariana Jaworskiego pokrywał się nieprzerwanie z administracyjnymi terenami czterech województw: czerniowieckiego, iwanofrankiwskiego, lwowskiego i tarnopolskiego. Z dawnej diecezji łuckiej do 1998 roku w skład archidiecezji lwowskiej włączono województwa: rówieńskie i wołyńskie.

Zastawna 5.07.1992. Mszę św. z udziałem dzieci pierwszokomunijnych, sprawuje ks. Wiktor Antoniuk

W dniu odnowienia struktur archidiecezjalnych 16 stycznia 1991 roku w archidiecezji lwowskiej było czynnych 92 kościoły. Liczbę tę udało się ustalić na podstawie samodzielnego zestawienia kościołów nieprzerwanie czynnych i poświęconych po 1987 roku. Z racji oczywistych takich danych dotychczas nie prowadzono, więc pewne dane mogą wymagać uzupełnienia, gdyż dat poświęcenia 5 kościołów nie udało się ustalić. Z tej liczby 92 kościołów najwięcej odzyskano jeszcze w 1989 roku na terenie dawnej diecezji przemyskiej, co może być uzasadnione największą liczbą mieszkających tam Polaków i rzymokatolików, którzy samodzielnie podejmowali się organizowania w dwudziestki i zabiegali u miejscowych i wojewódzkich władz o swoje świątynie. Nieraz udawano się w tej sprawie do Moskwy.

Przykładem może tu być parafia w Strzałkowicach koło Sambora, gdzie wierni uporczywie zabiegali o odzyskanie kościoła, a po jego otrzymaniu pozostawiali własne prace zarobkowe, aby przez cały dzień pracować nad restauracją świątyni. Ofiarowali też własne oszczędności na potrzebne materiały oraz nawiązali kontakty z dawnymi mieszkańcami Strzałkowic, rozsianymi po całej Polsce. Na dzień poświęcenia 30 września 1989 roku świątynia była całkowicie odrestaurowana.

Marian Skowyra

Tekst ukazał się w nr 20 (408), 31 października – 14 listopada 2022

X