Reorganizacja terytorialna archidiecezji lwowskiej
Pod koniec 1991 roku liczba czynnych kościołów w czterech obwodach archidiecezji lwowskiej wzrosła do 123 z największą liczbą poświęconych w tym roku świątyń w obwodzie tarnopolskim. Dane statystyczne sporządzone przez ks. Mariana Buczka na 16 października 1991 wymieniały 117 czynnych kościołów, łącznie z terenem diecezji łuckiej. Różnice te wynikały stąd, że autor nie włączył danych statystycznych nieprzerwanie czynnych kaplic na terenie Bukowiny, podając jedynie parafię w Czerniowcach. W tym też czasie czyniono starania o odzyskanie kolejnych 15 świątyń.
Stan personalny duchowieństwa w 1990 wynosił 27 kapłanów, z czego 17 było inkardynowanych do archidiecezji lwowskiej, a 10 przybyło do pracy duszpasterskiej z Polski. W 1991 roku liczba ta wzrosła do 55 kapłanów. Miejscowych kapłanów było 19 i 36 przybyłych z Polski.
Pojawiły się pierwsze zakony i zgromadzenia zakonne zarówno męskie jak i żeńskie. Pierwszych 17 zakonników należało do następujących zakonów i zgromadzeń: dominikanie, bernardyni, franciszkanie konwentualni, karmelici bosi, michalici, misjonarze, redemptoryści, zmartwychwstańcy i sercanie. Pracowało też osiem sióstr zakonnych ze zgromadzeń: Franciszkanki Służebnice Krzyża, Niepokalanki, Franciszkanki Rodziny Maryi i serafitki. W następnym roku liczba duchowieństwa diecezjalnego i zakonnego na terenie archidiecezji lwowskiej wzrosła do 74 kapłanów, a w 1993 działało tu 94 kapłanów w 191 parafiach, jednak liczba duchowieństwa mimo znaczącego wzrostu od 1990 roku, wciąż była niewystarczająca, gdyż były przypadki, kiedy jeden kapłan obsługiwał kilka świątyń, równocześnie prowadząc we wszystkich prace remontowe i duszpasterskie.
W pierwszym ze wspomnianych schematyzmów informowano, że pod koniec 1994 roku na terenie archidiecezji lwowskiej i późniejszej łuckiej funkcjonowały 202 parafie i kaplice. Pracowało 42 kapłanów miejscowych, łącznie z tymi, którzy przebywali poza jej granicami i emerytami. Ponadto działało tam 85 księży z innych diecezji i zakonnych. Funkcje duszpasterskie pełniło 14 zakonów i zgromadzeń zakonnych męskich oraz 16 zgromadzeń zakonnych żeńskich.
Schematyzm z 1995 roku informował o 47 kapłanach diecezjalnych inkardynowanych do archidiecezji lwowskiej, 83 kapłanach diecezjalnych z innych diecezji oraz zakonnych rozlokowanych w 250 parafiach, kaplicach i ośrodkach duszpasterskich. Zwiększyła się także liczba zakonów i zgromadzeń zakonnych męskich oraz żeńskich. W tym roku zakonnicy wywodzili się z 15 wspólnot zakonnych męskich oraz 18 zakonów i zgromadzeń żeńskich.
W schematyzmie archidiecezji lwowskiej z 1997 roku podawano, że do archidiecezji lwowskiej było inkardynowanych 44 kapłanów. Najstarszym był ks. Tadeusz Fedorowicz, wyświęcony w 1936 roku we Lwowie i pracujący po wojnie w zakładzie w Laskach koło Warszawy. Łącznie poza archidiecezją lwowską znajdowało się 14 kapłanów. Również w duszpasterstwie było zaangażowanych 71 kapłanów przyjezdnych i zakonnych. Struktury archidiecezjalne podzielono na 8 dekanatów, w których łącznie było 67 parafii stałych i 159 kościołów i kaplic filialnych. Największy terytorialnie był dekanat lwowski, liczący 15 parafii stałych i 30 kościołów i kaplic dojazdowych. Najmniejszy wówczas był dekanat stryjski z zaledwie 5 kościołami parafialnymi i 9 punktami dojazdowymi.
W schematyzmie archidiecezji lwowskiej 2003 roku podawano, że na terenie archidiecezji lwowskiej funkcjonowało 270 kościołów parafialnych i kaplic dojazdowych, czyli od 1997 roku w archidiecezji lwowskiej przybyło 44 kościoły. W duszpasterstwo było zaangażowanych 76 kapłanów inkardynowanych do archidiecezji lwowskiej oraz 84 przyjezdnych. W duszpasterstwie pracowało również 14 męskich zakonów i zgromadzeń zakonnych oraz 22 żeńskie zgromadzenia zakonne.
Wreszcie ostatni schematyzm z 2006 roku ukazywał, że na terenie archidiecezji lwowskiej znajdowało się 90 samodzielnych parafii, w których na stale rezydowali kapłani oraz 180 kaplic i ośrodków duszpasterskich, gdzie nabożeństwa były sprawowane raz w tygodniu. W duszpasterstwie pracowało 81 kapłanów inkardynowanych do archidiecezji lwowskiej (wraz z księżmi przebywającymi za granicą) oraz 81 kapłanów przyjezdnych.
Do powyższego należy dodać, że w latach 2007–2008 przybyły dwie nowe placówki duszpasterskie oraz dokonano kilku konsekracji budujących się świątyń. Wszystkie te wyżej wymienione dane pokazują widoczny rozwój sieci parafialnych oraz ośrodków parafialnych, które mogły być zrealizowane jedynie dzięki ogromnej determinacji ówczesnego duchowieństwa oraz jej rządcy – arcybiskupa, a następnie kardynała Mariana Jaworskiego.
Struktura dekanalna
Wraz z rozwojem sieci parafialnej zmieniał się układ dekanalny. Pierwszy podział na dekanaty został dokonany 12 października 1991 roku. Wówczas to utworzono siedem rejonowych dekanatów w większości obejmujących teren poszczególnych obwodów: czerniowiecki, stanisławowski, tarnopolski, rówieńsko-wołyński, mościski, stryjski oraz lwowski. W 1993 roku nastąpił podział dekanatu na terenie przyszłej diecezji łuckiej na dwa odrębne: rówieński i łucki. Kolejna reorganizacja miała miejsce 17 stycznia 1994 roku, kiedy to odrębnym dekretem abpa Mariana Jaworskiego z dekanatu tarnopolskiego został wydzielony czortkowski, a z dekanatu mościskiego – samborski.
Następne reformy dotyczyły podziału rozległego dekanatu lwowskiego i stanisławowskiego, kiedy to arcybiskup Jaworski w 1998 roku przywrócił do istnienia dekanat złoczowski i żółkiewski, a w 2000 roku – halicki. Ten ustalony 1 marca 2000 roku podział dekanalny pozostał niezmienny do końca rządów metropolity kardynała Mariana Jaworskiego. Do każdego z dekanatów należało 8–10 samodzielnych parafii. Najmniej ich było w dekanacie czerniowieckim (5) oraz halickim (6), zaś najwięcej w czortkowskim (13). Należy dodać, że do każdej parafii należało kilka kościołów dojazdowych.
Kościół rzymsko-katolicki w statystykach państwowych
Kościół katolicki obrządku łacińskiego na przestrzeni całej posługi arcybiskupa i kardynała Mariana Jaworskiego znajdował się pod względem liczebności przeważnie na 5–7 miejscu spośród innych wyznań chrześcijańskich i niechrześcijańskich, które zostały zarejestrowane na Ukrainie.
Mapa wyznaniowa na Ukrainie, zgodnie z prawem, które zezwalało na rejestrację wspólnoty na podstawie podpisów 10 wyznawców, wyszczególniała kilka podstawowych grup. Największą z nich było prawosławie, które nie było jednolite, lecz podzielone na co najmniej trzy wielkie jurysdykcje: Ukraiński Kościół Prawosławny Moskiewskiego Patriarchatu, Ukraiński Kościół Prawosławny Kijowskiego Patriarchatu oraz Ukraiński Prawosławny Kościół Autokefaliczny. Były także inne mniejsze odłamy prawosławne. Katolicką gałąź reprezentowali grekokatolicy, rzymskokatolicy i ormianokatolicy z zarejestrowaną 1 wspólnotą we Lwowie. Wspólnoty protestanckie reprezentowały Kościoły luterańskie i ewangelickie. Znaczącą grupę stanowiły również prądy eschatologiczne takie jak: Adwentyści 7 dnia, Adwentyści-Reformaci, Świadkowie Jehowy czy inne niezależne wspólnoty. Sporadycznie na terenie Ukrainy spotykano także prądy neochrześcijańskie. Inne religie reprezentowały kolejno wspólnoty islamu, judaizmu i buddyzmu.
Kościół rzymskokatolicki na terenie Ukrainy zgodnie z danymi Państwowego Komitetu ds. Religii na dzień 1 stycznia 1991 roku posiadał 315 zarejestrowanych wspólnot religijnych. Ta liczba wzrosła do 481 na dzień 1 sierpnia 1992 roku oraz 606 na początku 1994 roku. Po dwóch latach ta liczba zwiększyła się do 649, a 1 stycznia 1997 roku Kościół rzymskokatolicki posiadał na Ukrainie 712 parafii, w których pracowało 333 kapłanów, w tym 238 obcokrajowców. Budowle nowych świątyń prowadzono w 77 miejscowościach.
W 1999 roku Państwowy Komitet ds. Religii na Ukrainie informował w specjalnym sprawozdaniu, że rozwój Kościoła łacińskiego rozszerzył się do 751 wspólnot religijnych, które obsługiwało 401 kapłanów, w tym 274 obcokrajowców.
Rok Milenijny spotykano w 770 wspólnotach łacińskich, a po wizycie apostolskiej na Ukrainie papieża Jana Pawła II liczba wspólnot wzrosła do 818, z 450 kapłanami. W ostatnim roku posługiwania na Ukrainie metropolity lwowskiego kardynała Mariana Jaworskiego na terenie Ukrainy działało 895 wspólnot religijnych, w których regularnie sprawowało nabożeństwa 541 kapłanów. Powyższe dane statystyczne ukazują niewątpliwy rozwój struktur Kościoła rzymskokatolickiego na terenie metropolii lwowskiej, których wzrost nastąpił o 580 wspólnot w stosunku do 1991 roku, co również było wyraźną zasługą kardynała Mariana Jaworskiego, który zachęcał biskupów i kapłanów do cierpliwości i zaufania Bożej Opatrzności w opiece nad swoim ludem. On też przyczynił się do przymnożenia liczby diecezji rzymskokatolickich na terenie Ukrainy.
Wizyty ad limina w 1999 i 2007 roku
Widocznym znakiem rozwoju każdej diecezji są regularnie wizyty ad limina apostolorum czyli wizyta do progów apostołów w Rzymie. Arcybiskup i kardynał Marian Jaworski jako rządca archidiecezji lwowskiej i przewodniczący Episkopatu Ukrainy miał okazję dwukrotnie udawać się z tą wizytą do Rzymu. Pierwsza odbyła się w 1999 roku, czyli niejako tuż przed wizytą apostolską Jana Pawła II na Ukrainę, a druga pod koniec rządów arcybiskupich – 2007 roku.
Wizyty te są regulowane przez obowiązujące prawo kościelne, które nakazuje regularne wizyty poszczególnych episkopatów w Rzymie. Obowiązujący Kodeks Prawa Kanonicznego Jana Pawła II z roku 1983 wskazuje na dwa podstawowe cele wizyty ad limina, którą biskupi powinni odbywać co pięć lat: „Biskup diecezjalny powinien udać się do Rzymu dla uczczenia grobów świętych Apostołów Piotra i Pawła oraz spotkania się z Biskupem Rzymu”. Na temat wizyty ad limina mówią również Konstytucja apostolska Jana Pawła II „Pastor Bonus” z 28 czerwca 1988 roku oraz „Dyrektorium” o wizycie ad limina z 29 czerwca 1998.
Biorąc pod uwagę wszystkie wspomniane wyżej dokumenty, można wskazać, że wizyta ad limina ma trzy zasadnicze cele:
– Pielgrzymkę i uczczenie grobów Świętych Apostołów Piotra i Pawła, pasterzy i kolumny Kościoła w Rzymie;
– Spotkanie biskupa z papieżem;
– Wizytę biskupa w różnych dykasteriach Kurii rzymskiej.
Przygotowania do pierwszej wizyty zaczęły się jeszcze w 1998 roku. W tym celu do każdego kapłana pracującego na terenie archidiecezji lwowskiej rozesłano ankietę na temat życia religijnego w poszczególnych parafiach. Dane te posłużyły do sporządzenia relacji oraz wypełnienia blankietów dotyczących życia religijnego w archidiecezji lwowskiej, wysłanych ze Stolicy Apostolskiej do Nuncjatury Apostolskiej w Kijowie. W instrukcji o przygotowaniu relacji tak pouczono poszczególnych biskupów: „Relacja pięcioletnia jest środkiem służącym ułatwieniu związków wspólnotowych między Kościołami partykularnymi a Biskupem Rzymu z okazji wizyty ad limina. Relacja ta zatem winna być przesłana we właściwym czasie, to jest około sześciu miesięcy przed wizytą w tym celu, by Najwyższy Pasterz mógł skutecznie nawiązać osobistą i pasterską rozmowę z poszczególnymi biskupami, i aby Dykasteria, które są tym zainteresowane, właściwie poinformowane, mogły prowadzić owocny dialog z pasterzami diecezjalnymi”.
Arcybiskup Marian Jaworski obok relacji z życia archidiecezji lwowskiej przygotowywał relację z życia diecezji łuckiej od 1991 roku do 31 grudnia 1997, której od 18 maja 1996 roku był administratorem apostolskim.
Po ostatecznym zredagowaniu 30 maja 1998 roku relacji do Stolicy Apostolskiej spotkał się 15 lutego 1999 z biskupami Konferencji Episkopatu Ukrainy przygotowującymi wizytę ad limina, a 16 marca 1999 roku z lotniska w Krakowie abp Marian Jaworski odleciał do Rzymu na pierwszą wizytę Episkopatu do progów apostołów w Rzymie odrodzonej po 1991 roku archidiecezji lwowskiej.
Wizyta ad limina rozpoczęła się 22 marca 1999 roku od audiencji generalnej pod przewodnictwem Ojca Świętego Jana Pawła II. W tym dniu arcybiskup Marian Jaworski w osobistym kalendarzu czynności zrobił lakoniczny zapis: „U Ojca Świętego”. W następnych dniach wraz z innymi biskupami Ukrainy odwiedzał poszczególne urzędy Watykanu.
Centralnym wydarzeniem każdego dnia była msza święta. 23 marca 1999 roku abp Marian Jaworski wraz z Episkopatem przewodniczył eucharystii w Bazylice Santa Maria Maggiore, a 24 marca mszę św.odprawił w podziemiach Bazyliki św. Piotra, przy grobie św. Piotra.
W ostatnim dniu wizyty ad limina wraz z biskupami uczestniczył z rana we mszy św. w papieskiej kaplicy. W przemówieniu do Ojca Świętego abp Marian Jaworski powiedział: „Stają przed Tobą biskupi Kościołów naznaczonych znamieniem wielkiego udręczenia, biskupi diecezji, które rozwijały się przez stulecia i liczyły miliony wiernych, a dziś muszą się dźwigać na nowo i leczyć zadane im rany, ponieważ chciano je usunąć z organizmu Kościoła, a należących do nich wiernych odciąć od jedności ze Stolicą Apostolską. Oto nieszczęsna w skutkach rewolucja październikowa pociągnęła za sobą likwidację diecezji kamieniecko-podolskiej i żytomierskiej, natomiast po II wojnie światowej została zniszczona struktura archidiecezji lwowskiej, diecezji łuckiej i administracji Zakarpacia”.
Nawiązując do zmian, jakie zaszły na tych terenach, arcybiskup Jaworski tak podawał: „Po kilku dziesięcioleciach ciężkich doświadczeń Opatrzność Boża doprowadziła do zmian politycznych. Przez Twoją, Ojcze Święty, posługę w mądrości i łasce urzeczywistniła się prorocza zapowiedź Matki Bożej z Fatimy – w 1991 roku Kościoły te zaczęły się odradzać. Dokonało się to przede wszystkim poprzez nominacje pasterzy dla archidiecezji lwowskiej, diecezji kamieniecko-podolskiej i żytomierskiej, następnie mianowanie administratora dla Zakarpacia, Łucka, a wreszcie ordynariusza tejże diecezji.
W nowej sytuacji wszystko niemal trzeba było rozpoczynać od podstaw: organizowanie struktur kurialnych, wskrzeszenie wyższych seminariów duchownych, odbudowywanie kościołów zamienionych za czasów komunistycznych w magazyny, a nawet muzea ateizmu albo przeznaczonych na różne inne cele świeckie. Nade wszystko trzeba było jednak podjąć posługę sakramentalną, objąć duszpasterską troską rozproszonych i często pozostających w ukryciu wiernych, dzieciom i młodzieży zapewnić, w miarę możliwości, systematyczną katechezę, której przedtem były pozbawione. Wszystko to było bardzo trudne ze względu na brak kapłanów. Wiele z tych zadań nie mogłoby być wykonanych, gdyby nie ofiarna pomoc kapłanów i sióstr zakonnych z zagranicy”. Dalej metropolita podał etapy rozwoju życia kościelnego: funkcjonujące kurie, seminaria oraz docieranie do każdego potrzebującego człowieka. Ważnym elementem według mówcy był rozpoczęty Synod archidiecezji lwowskiej i diecezji łuckiej.
Wreszcie wspomniał także o relacjach międzywyznaniowych i między obrządkami. „Sytuacja, w jakiej żyjemy, przynagla nas – mówił abp Marian Jaworski – do nawiązywania w duchu ekumenizmu kontaktów z innymi wyznaniami chrześcijańskimi. Kościoły nasze na tym polu spotykają się jednak nierzadko z niezrozumieniem. Próbujemy je przełamać przez dialog miłości i postawę daleką od prozelityzmu. W relacjach z Kościołem greckokatolickim chcemy powiększyć pole wzajemnego otwarcia i zrozumienia, aby umocnić więzy prawdziwego braterstwa. Staramy się to czynić, zabiegając również o kontakty i spotkania na płaszczyźnie Episkopatów. Wreszcie swoją obecność i działanie wobec wszystkich chcemy uwiarygodniać przez żywe świadectwo, starając się realizować Twoje, Ojcze Święty, pouczenie, że człowiek jest drogą Kościoła”.
Na zakończenie arcybiskup wskazał, że istnieje potrzeba erygowania na terenie Ukrainy nowych diecezji oraz zapewnił, że „wierni z utęsknieniem oczekują Twojej pasterskiej wizyty u nas. Modlą się w tej intencji. My, ich pasterze, ponawiamy z serca płynące zaproszenie”.
W słowie skierowanym do biskupów przybyłych z Ukrainy w ramach pierwszej wizyty ad limina papież na wstępie zaznaczył: „U kresu stulecia, w którym wiele nieszczęść spadło na powierzone wam diecezje, Opatrzność zechciała wreszcie obdarzyć wasze wspólnoty radością odrodzenia. Niech będzie błogosławiony Bóg za to, że w swojej dobroci pozwolił wam jeszcze przed końcem tysiąclecia być świadkami powrotu na waszą umiłowaną ziemię wolności – fundamentalnej wartości, dzięki czemu możecie poświęcić wszystkie siły posłudze, która budzi nadzieję na obfite żniwo”.
Słowa podziękowania papież skierował w pierwszej kolejności do przewodniczącego Konferencji Episkopatu abpa Mariana Jaworskiego. Wyraził również wdzięczność tym wszystkim, którzy w trudnych latach komunizmu trwali na tych ziemiach w wyznawaniu wiary, a także tym, którzy z wielkim wysiłkiem podjęli dzieło odbudowy Kościoła po 1991 roku.
Marian Skowyra
Tekst ukazał się w nr 22 (410), 29 listopada – 15 grudnia 2022
