Nasza przedwojenna Ojczyzna w świetle danych statystycznych. Część 11
Przed wojną Polska w odróżnieniu np. od Niemiec była krajem rolniczym, o czym świadczą dane zebrane w ramach Spisu Powszechnego dotyczące ludności zawodowo czynnej oraz członków ich rodzin będących na ich utrzymaniu, a liczone w odsetkach ogółu ludności.
POLSKA (1931) NIEMCY (1933)
| Rolnictwo | 60,9 % | 20,9 % |
| Działy poza rolnictwem | 35,8% | 65,6% |
| Utrzymujący się bez pracy zarobkowej | 3,3% | 13,5% |
| Razem | 100,0% | 100,0% |
W roku 1931 skład ludności zawodowo czynnej był w następujący:
| Pracownicy umysłowi | 664 500 | 4,45% |
| Robotnicy | 4 217 000 | 28,30% |
| Samodzielni | 10 020 000 | 67,25% |
| Razem | 14 901 500 | 100,00% |
Jak widać w tabeli, ponad 2/3 Polaków zawodowo czynnych utrzymywało się z samodzielnej pracy. Ta samodzielność była cechą istotną, gdyż w kraju nieuprzemysłowionym bardzo skutecznie łagodziły się problemy bezrobocia, poprzez samozatrudnienie. Ilość pracowników zakwalifikowanych jako samodzielni, wykonujących poszczególne zawody w działach była następująca:
- Rolnictwo 8 557 100
- Handel towarowy 417 500
- Przemysł odzieżowy 312 800
- Przemysł spożywczy 112 100
- Domy czynszowe i zakłady gastronomiczne 107 800
- Budownictwo 95 700
- Przemysł metalowy 89 000
- Przemysł drzewny 85 600
- Transport i komunikacja 50 400
- Higieny osobistej 34 900
- Przemysł włókienniczy 20 900
- Przedszkola 17 800
- Przemysł skórzany 14 100
W zestawieniu podano szereg nazw „działów”, które dla przedwojennego czytelnika pewnie były zrozumiałe, ale dla współczesnego czytelnika wymagają objaśnienia.
Pod nazwą „Rolnictwo” kryła się ogromna ilość gospodarstw o powierzchni użytków rolnych do 15 ha i zajmujących 95% całej powierzchni użytków rolnych. Udział pracy właścicieli tych gospodarstw był dominujący, zaś gospodarstwa większe do 50 ha zajmowały tylko 4%, a jeszcze większe zajmowały 0,5% powierzchni użytków i musiały zatrudniać większą ilość stałych najemników,
Pod pojęciem „Handel towarowy” należy rozumieć, że obejmuje głównie obiekty kupieckie jak: sklepy, stragany, magazyny.
„Przemysł skórzany” obejmował wiele małych zakładów rzemieślniczych lub drobnej produkcji, stanowiących własność rzemieślników i drobnych producentów, zajmujących się garbarstwem, kuśnierstwem, kożusznictwem, produkcją waliz skórzanych, toreb i wielu podobnych przedmiotów.
„Przemysł spożywczy” to głównie gorzelnie, browary, cukrownie, ale i nieduże młyny, kaszarnie, olejarnie itp. których było po kilka w każdym miasteczku. Bliskość tych obiektów w stosunku do okolicznych producentów, ograniczała konieczność wożenia plonów na duże odległości.
„Higiena osobista” to przeważnie zwykłe zakłady fryzjerskie, ale i łaźnie, które były w każdym mieście, gdyż domostwa często nie miały instalacji wodociągowej i nie były wyposażone w dostateczną ilość wanien.
Także trzeba wyjaśnić, że przed wojną mieliśmy ogromną ilość małych, skromnych rzemieślniczych punktów napraw lub wytwórczości, niemal wszystkich przedmiotów użytku codziennego. Teraz wiele uszkodzonych przedmiotów wyrzuca się i kupuje nowe. Przed wojną ceny kupna nowych przedmiotów były zbyt wysokie dla ludności, która co dopiero wychodziła z obszaru biedy i dlatego z nawyku oszczędności, dokonywano naprawy przedmiotów aż do końca możliwości ich dalszego użytkowania. Dawało to zatrudnienie rękodzielnicze dla ogromnej rzeszy rzemieślników, równocześnie przyczyniając się do łagodzenia bezrobocia.
Liczba zarejestrowanych bezrobotnych poszukujących pracy w roku 1938 podano niżej. Są to liczby bezrobotnych w ostatnim miesiącu każdego kwartału.
| I kwartał | marzec | 490 000 |
| II kwartał | czerwiec | 259 000 |
| III kwartał | wrzesień | 212 300 |
| IV kwartał | grudzień | 456 300 |
Dla roku 1938 nie podano stanu ludności zawodowo czynnej, wobec czego przyjmując dane z 1931 roku, w wysokości 14 901 500, wynika że bezrobocie wynosiło 3,3%, co było stanem umiarkowanym i świadczyłoby, że Polska w tym czasie nie miała istotnych problemów w tym zakresie.
Warto dodać, że jak podano wyżej, w grudniu wśród bezrobotnych 86% stanowili mężczyźni, co związane jest z sezonowością ich zatrudniania. Ilość bezrobotnych malała na okres letni, co było skutkiem warunków klimatycznych. W pierwszej połowie XX wieku zimy były bardzo śnieżne i mroźne, uniemożliwiając pracę w rolnictwie, melioracjach i budownictwie przez około 100 dni, począwszy od połowy grudnia do końca marca, a zatem powodowało to wzrost bezrobocia.
W roku 1919 naczelnik Państwa Józef Piłsudski wydał dekret o zapewnieniu pracownikom opieki medycznej i utworzeniu Kas Chorych oraz o przymusowym członkostwie i przynależności do kasy. Ubezpieczenie obejmowało leczenie ubezpieczonego i członków jego rodziny, hospitalizacje, dostarczenie lekarstw, wypłacanie świadczeń chorobowych i zasiłku pogrzebowego. Rejestr składek członkowskich stanowiła karta ubezpieczonego lub książeczka. Składkę w części pokrywał ubezpieczony, a w części pracodawca. Zatrudnianie pracownika bez jego ubezpieczenia było niedozwolone i przez społeczeństwo uznawane za postępowanie niegodne i nie humanitarne. Od roku 1934 rolę wielu Kas Chorych stopniowo przejmował Zakład Ubezpieczeń Społecznych.
Bohdan Łyp
Tekst ukazał się w nr 21 (385), 16 – 29 listopada 2021
