Lwowskie zabytkowe dzwony kościelne. Część 4 Kościół ojców Zmartwychwstańców

Lwowskie zabytkowe dzwony kościelne. Część 4

Przy ulicy Piekarskiej obok zabudowań Akademii Medycznej w latach 1888–1889 został zbudowany kościół ojców zmartwychwstańców. Fasada główna usytuowana wzdłuż malowniczego podwórka wewnętrznego, zaś od ulicy Piekarskiej do korpusu świątyni przybudowano trzykondygnacyjną wieżę – dzwonnicę. W 1889 roku zakupiono trzy dzwony, odlane w firmie Petera Hilzera w austriackim Wiener-Neustadt. Niestety informacja o ich wadze i rozmiarach jest w różnych źródłach niezgodna. Uważamy, że najbardziej wiarygodnymi są archiwalne notatki dra Karola Badeckiego, zrobione w 1916 roku, podczas rekwizycji dzwonów. Według niego, największy dzwon o średnicy 0,7 metra, miał wagę 200 kg. Czapkę dzwonu zdobił bogaty neobarokowy fryz. Po jednej stronie płaszcza dzwonu znajdował się owalny stempel fabryczny z napisem: „Peter Hilzer. K. K. Hof Glocken Giesser in WR Neustadt 1889” i z austriackim orłem cesarskim. Po drugiej stronie płaszcza dzwonu umieszczona była płaskorzeźbiona postać Matki Boskiej. Dzwon został zarekwirowany 18 grudnia 1916 roku przez austriackie władze wojskowe na potrzeby wojenne.

Dzwon drugi o wadze 123 kg, o średnicy 0,61 metra, był ozdobiony jak i pierwszy, większy od niego, takim samym ornamentem i owalnym stemplem. Na płaszczu znajdował się wizerunek św. Michała Archanioła. Ten dzwon został zarekwirowany 14 sierpnia 1916 roku.

Trzeci dzwon, najmniejszy, o wadze 48 kg, o średnicy 0,47 metra, zdobiła płaskorzeźba przedstawiająca Ukrzyżowanie. Dzwon ten był najpierw zostawiony, zaś później, 19 lipca 1917 roku, zabrany podczas trzeciej rekwizycji austriackiej. W lutym 1917 roku zarekwirowano czwarty dzwon, zawieszony na dzwonnicy kościelnej, o wadze 60 kg. W zamian zabranych dzwonów władze wojskowe przekazały ojcom zmartwychwstańcom stary, o wadze 47 kg, dzwon z katedry ormiańskiej.

kościół Sakramentek

Przy sąsiednim placu Sakramentek znajduje się XVIII-wieczny kościół i klasztor pp. sakramentek. Wieże dzwonnicy dobudowano do korpusu świątyni dopiero w latach 1884–1887. Wtedy też zawieszono na niej cztery zabytkowe XVIII-wieczne dzwony. Podczas I wojny światowej tylko jeden z nich, odlany w 1728 roku, został zwolniony od rekwizycji. Dzwon ten o średnicy 0,6 metra, wysokości prawie 1 metr, z cyrylicznym napisem „Roku Bożego 1728”, na pewno trafił do kościoła sakramentek z jednej cerkwi greckokatolickiej po józefińskiej akcji kasacyjnej. Według K. Badeckiego, na płaszczu dzwonu znajdowały się „pięknie modelowane archaiczne dwa wizerunki: Matka Boska z Dzieciątkiem w owalnej mandorli płomienistej i św. Anna. Drugi dzwon o wadze 83,5 kg został zarekwirowany 18 grudnia 1916 roku. Był to dzwon z łacińskim napisem, którego czas powstania K. Badecki ocenił na początek XVIII wieku. W 1917 roku dzwon został zabrany przez władze wojskowe. 27 stycznia 1917 roku zabrano również trzeci dzwon o wadze 36 kg, z cyrylicznym napisem „Roku Bożego 1730”. Najmniejszy dzwon o wadze 32 kg pochodził również z XVIII wieku i został zabrany 18 grudnia 1916 roku.

Na rogu ulic Gródeckiej i Janowskiej (obecnie T. Szewczenki) w XVIII stuleciu został zbudowany murowany kościół pw. św. Anny. Drewniany kościółek poza murami miasta powstał w tym miejscu już w 1507 roku, zaś w latach 1670-1671 zbudowano murowaną świątynie razem z klasztorem ojców augustianów-eremitów. W latach 1853–1862 od frontu kościoła dobudowano wieżę, na której ustawiono zegar o trzech tarczach i zawieszono cztery dzwony. W 1871 roku Antoni Schneider, znany krajoznawca lwowski, tak opisał dzwony u św. Anny: „W wieży frontowej oprócz czterech małych dzwonów, ustawiono podczas ostatniej restauracji kosztem miejskim, także zegar wybijalny z ukazującymi na trzy strony tablicami (cyferblatami). Najdawniejszy oraz największy z dzwonów tutejszych około 112 funtów ważący, odlany w roku 1603, dwa inne mniejsze bez napisów i oznaczenia roku; trzeci najmniejszy przedziwnego dźwięku i kompozycji, lany w roku 1841 przez Jana Jaroszewskiego w Lubaczowie”.

kościół św. Anny

O działalności ludwisarza Jana Jaroszewskiego zachowały się dość skromne wiadomości. Na rynku galicyjskim aktywnie działał w latach 40–60. XIX wieku najpierw w Bóbrce koło Lwowa, później w Lubaczowie, gdzie zasłużył na wielki szacunek i autorytet, pełniąc funkcję przełożonego gminy. Według t. 23 „Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego” ( Kraków, 2015 r.), Jan Jaroszyński „…wykonał dzwony do kościołów: św. Anny we Lwowie (1841), Reformatów w Sądowej Wiszni (o wadze 40 kg, 1858 i o wadze 20 kg w 1859) i parafialnego w Tarnorudzie Polskiej… Przelał dzwony z kościołów Bernardynów we Lwowie („Św. Jan z Dukli”, 1842, wykonany w Bóbrce) oraz parafialnego w Komarnie (o wadze 10 cetnarów, 1865)”. W 1916 roku wspominał o nim lwowski krajoznawca Bogdan Janusz w jednym ze swoich artykułów poświęconych rekwizycji dzwonów: „Jan Jaroszewski pracował najprzód w Bóbrce, a następnie w Lubaczowie, a po nim Ludwik Jaroszewski… Jana Jaroszewskiego znajdujemy dzwon dość duży z 1852 roku; dzwon okazały, ulany na cześć cudownego obrazu Maryi Panny w Hodowicy w roku 1853 i drugi podobny z tegoż samego roku i kościoła. Ludwik Jaroszewski odlał dzwon dość wielki w roku 1855”. Dzwon Jana Jaroszewskiego z kościoła św. Anny ważył 65 kg i był o średnicy 0,55 metra. Na płaszczu dzwonu znajdował się napis łaciński: „Fusa per Joannem Jaroszewski, Anno Domini 1841”, również wykonany w płaskorzeźbie wizerunek św. Anny i fryz o motywach geometrycznych. Dzwon został zarekwirowany w grudniu 1916 roku przez austriackie władze wojskowe. Z rekwizycji został wyłączony tylko zabytkowy XVII-wieczny dzwon o średnicy 0,55 metra z napisem łacińskim: „Sonet Vox Mea in Arribus Tvis Domine 1663”. Natomiast podobny dzwon o wadze 53 kg i średnicy 0,5 metra został zarekwirowany 18 grudnia 1916 roku. Dr Karol Badecki uważał, że dzwon ten mógł być odlany również w 1663 roku w ludwisarni Andrzeja Franke, jak i dzwon o wadze 50 kg, który został przekazany do kościoła ojców reformatów przy ulicy Janowskiej jako kompensata za zabrane u nich cztery dzwony. W kościele św. Anny została też sygnaturka, zawieszona w latarni na dachu świątyni, odlana w 1871 roku w ludwisarni Zygmunta Mozera. Rekwirowano również dwa dzwony zegarowe, jeden do wybijania godzin o wadze 83 kg, drugi mniejszy o wadze 48 kg, do wybijania kwadransów. W 1925 roku parafia zebrała pieniądze na trzy nowe dzwony, które zamówiono w ludwisarni Rudolfa Matheisela. Zakład znajdował się niedaleko kościoła przy ulicy Króla Leszczyńskiego. Nowe dzwony zostały zawieszone na wieży-dzwonnicy przebudowanej według projektu Bronisława Wiktora i otrzymały nazwy „Św. Joachim” (265 kg), „Homo Bonus” (140 kg) i „Ave Maria” (70 kg). Rudolf Matheisel podarował do kościoła również sygnaturkę o wadze 25 kg. Niestety, wszystkie dzwony zaginęły podczas II wojny światowej.

Reklama firmy Petera Hilzera

We wspomnianym wyżej kościele ojców reformatów, zbudowanym w latach 1896–1899 przy ulicy Janowskiej 58, cztery dzwony umieszczono w arkadach murowanej dwukondygnacyjnej dzwonnicy, wbudowanej w mur otaczający świątynię. Wszystkie dzwony zostały sprowadzone z fabryki Petera Hilzera z Wiener- Neustadt. Dwa z nich zakupiono w roku 1897, zaś dwa inne w 1899. Poświęcono je pod imionami „Św. Franciszek”, „Św. Antoni”, „Św. Ludwik” i „Św. Elżbieta”. Dr Karol Badecki uważał, że dzwony Hilzera „…nie przedstawiały wyższej wartości artystycznej; wszystkie z szablonowym ornamentem barokowym. Poza identycznym stemplem ludwisarskim nie posiadały żadnych inskrypcji. Dzwon „Św. Antoni” o wadze 282 kg i średnicy 0,78 metra, miał wysokość 1,35 metra. Był ozdobiony reliefami św. Antoniego, św. Michała Archanioła, medalionami czterech Ewangelistów i szerokim fryzem złożonym z rozet. Drugi dzwon o wadze 150 kg i średnicy 0,65 metra, wysokości 1,14 metra, był ozdobiony płaskorzeźbą  Matki Boskiej z Dzieciątkiem Jezus i sceną „Objawienia Dzieciątka Jezus zakonnikom”. Dzwon trzeci „Św. Ludwik” miał wagę 68 kg i średnicę 0,49 metra. Zdobił go wizerunek „Matki Boskiej w koronie, siedzącej na obłokach z Dzieciątkiem Jezus na lewej i berłem w prawej ręce”. Czwarty dzwon „Św. Elżbieta” był najmniejszy, ważył tylko 58 kg i miał średnicę 0;47 metra. Został zawieszony w górnej arkadzie dzwonnicy. W latarni na szczypcu dachu kościoła znajdowała się mała sygnaturka. W 1916 roku wszystkie dzwony zostały zarekwirowane przez władze austriackie, jako pochodzące z najnowszych czasów. W miejsce zabranych dzwonów władze wojskowe przekazały do kościoła ojców reformatów XVII-wieczny dzwon o wadze 50 kg z kościoła św. Anny. Po drugiej wojnie światowej władze radzieckie przebudowały kościół na klub robotniczy. Dzwonnica została zburzona, podobnie jak wieżyczka na sygnaturkę i zwieńczenie fasady. W 1990 roku dawny kościół został przekazany na cerkiew prawosławną. Nowi gospodarze dobudowali kopuły, przeprowadzili remont, zbudowali nową wolnostojącą dzwonnicę i zawiesili trzy nowe dzwony.

Jurij Smirnow

Pochodzi z bardzo mieszanej rodziny o wielu narodowościach, lecz polska krew okazała się być dominująca, stąd w gronie rodziny zachowuje tradycje i posługuje się wyłącznie językiem polskim. Urodzona we Lwowie. Po ukończeniu studiów w Ukraińskiej Akademii Drukarstwa pracowała w dziale bibliotecznym w Państwowym Archiwum Obwodu Lwowskiego, od 1995 roku przez 16 lat – jako redaktor i realizator w regionalnej telewizji państwowej. Od 2001 roku zaczęła oprowadzać grupy turystyczne, jako przewodnik opiekowała się wycieczkami do najdalszych zakątków dosłownie całej Ukrainy. Od 2013 roku jest związana z Kurierem Galicyjskim. Jeszcze w latach studenckich zainteresowała się sztuką przekładu. Na swoim koncie ma przełożone z kilku języków na język polski różnego rodzaju teksty, w tym literackie. Zainteresowania: historia, stosunki społeczne, geopolityka, geografia. Za najlepszy odpoczynek uważa kardynalną zmianę działalności – uwielbia piesze wycieczki na długie dystanse oraz... dziewiarstwo.

X