Któż z nas go nie słyszał? Codziennie obecny w katedrze, choć nie wszystkim widoczny. Kolejne dziesięciolecie wytrwale pełni swoje obowiązki zza klawiatury wiekowych organów.
Bronisław Pacan urodził się 18 sierpnia 1943 roku w Mościskach, jako najmłodsze z dwanaściorga dzieci Karola i Władysławy z Zielskich. Dzieci wzrastały w poszanowaniu dla wartości chrześcijańskich, w szacunku dla tradycji narodowych. Z okresu dzieciństwa wyniósł również pierwsze wrażenia i doświadczenia muzyczne, bo żadna uroczystość rodzinna nie obywała się bez śpiewów, gry na harmonijce ustnej, akordeonie, fisharmonii, którą ojciec zakupił do nauki dla syna. Siostry i bracia byli muzykalni, obdarzeni ładnymi głosami. To z tamtych czasów pozostało w pamięci mnóstwo powszechnie śpiewanych polskich piosenek ludowych, narodowych, okolicznościowych, pastorałek. Edukację muzyczną (w zakresie gry na fortepianie) rozpoczął w Mościskach. Widząc talent i zaangażowanie 17-letniego młodzieńca ks. proboszcz Edward Saletnik skierował go na naukę gry na organach do Lwowa.
W grudniu 1960 roku Bronisław Pacan zaczął pobierać lekcje u Józefa Nowakowskiego, działającego jeszcze od czasów przedwojennych organisty katedry lwowskiej. Józef Nowakowski był także nośnikiem tradycji przedwojennego lwowskiego konserwatorium Polskiego Towarzystwa Muzycznego. Zanim został katedralnym organistą, pobierał tam edukację u Mieczysława Sołtysa, wieloletniego dyrektora konserwatorium, pianisty, organisty, kompozytora i dyrygenta. Tradycje te związane były z francuską szkołą gry organowej. Mieczysław Sołtys bowiem muzyczną edukację pobierał także w Paryżu u znanego kompozytora Camille Saint-Saënsa i wybitnego organisty Eugène Gigout – znanego jako odnowiciela tradycji francuskiej muzyki organowej. Z umiejętnościami zdobytymi u takich mistrzów powrócił Sołtys do Lwowa, kształcąc w grze na organach Józefa Nowakowskiego. Z drugiej strony tradycje lwowskiego konserwatorium wiążą się z osobą Karola Mikulego – ucznia Fryderyka Chopina. Sołtys dzięki odebraniu edukacji muzycznej u Mikulego stał się nośnikiem tradycji chopinowskich, przekazanych dalej kolejnym pokoleniom jego uczniów. Z tak bogatymi tradycjami zapoznał się w 1960 r. Bronisław Pacan rozpoczynając edukację muzyczną u Józefa Nowakowskiego, który był jednocześnie wymagającym pedagogiem. Nauka przynosiła wymierne efekty.
Już po krótkim czasie Józef Nowakowski zaczął powierzać obowiązki organistowskie zdolnemu wychowankowi, przekazując jednocześnie w ten sposób bogate lokalne tradycje katedry lwowskiej. W ten sposób przy zabytkowym XIX-wiecznym instrumencie pochodzącym z lwowskiej wytwórni organów Jana Śliwińskiego zasiadać zaczął godny kontynuator swoich poprzedników. W tym czasie sporadycznie Bronisław Pacan grał także w rodzinnej parafii w Mościskach, w Samborze, w kościele Marii Magdaleny we Lwowie, gdzie pomagał Andrzejowi Taraskowi. W roku 1962 podjęte tak liczne działania musiały zostać zaniechane. Bronisław Pacan zmuszony był do przerwania nauki gry na organach ze względu na obowiązkową służbę wojskową, trwającą aż 3 lata, do której został powołany 21 listopada. Skierowano go do odległej miejscowości Stepanakert (ówczesna Azerbejdżańska SSR). Opanowawszy grę na waltorni, grał na tym instrumencie w orkiestrze wojskowej.
W listopadzie 1965 roku Bronisław Pacan powrócił do Lwowa, by pogłębiać swoje umiejętności w zakresie gry organowej. Jednocześnie podjął naukę dyrygentury chóralnej we Lwowskiej Państwowej Szkole Muzycznej, którą ukończył w 1970 roku. W tym okresie prowadził chór męski w katedrze i pełnił obowiązki pomocnika Józefa Nowakowskiego. W 1971 roku Bronisław Pacan założył w katedrze chór mieszany, który prowadzi do dnia dzisiejszego. W latach 60–80. funkcję organisty i dyrygenta w katedrze łączył z oficjalną pracą w swoim zawodzie. Prowadził chóry i zajmował się organizacją życia kulturalnego w miejskich i zakładowych ośrodkach kultury. Najdłużej związany był z ośrodkiem kultury Lwowskiej Fabryki Autobusów (ŁAZ), gdzie zajmował posadę wicedyrektora. W 1990 roku – po śmierci dotychczasowego organisty katedry i swego nauczyciela Józefa Nowakowskiego – Bronisław Pacan poświęcił się całkowicie pracy w katedrze jako organista i dyrygent. W latach 1996-2003 wykładał ponadto przedmioty muzyczne w Wyższym Seminarium Duchownym Archidiecezji Lwowskiej obrządku łacińskiego i prowadził chór alumnów seminarium.
Do obowiązków Bronisława Pacana jako organisty katedralnego należy codzienna oprawa muzyczna mszy św. i nabożeństw, podczas których szczególną pieczą otacza jakże cenne lokalne tradycje śpiewu lwowskiej katedry, zachowując autentyzm lwowskich melodii wielu pieśni kościelnych, gorzkich żali, litanii. Chór, którym dyryguje od momentu założenia, od chwili powstania regularnie, w każdą niedzielę i święta, śpiewa przede wszystkim w macierzystej świątyni – Bazylice Metropolitalnej p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Uświetnia również ważne wydarzenia, uroczyste nabożeństwa transmitowane przez telewizję lokalną i polską. I tak np. śpiewał podczas ingresu do Katedry Lwowskiej ks. Kardynała Mariana Jaworskiego i jego następcy ks. abpa Mieczysława Mokrzyckiego, występował w 350. rocznicę Ślubów Lwowskich Jana Kazimierza podczas mszy św. z udziałem śp. Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego. Co roku śpiewa w Dniu 1 listopada podczas uroczystego nabożeństwa na Cmentarzu Orląt Lwowskich. Prócz tego występował wielokrotnie w okolicznych miejscowościach i dalej położonych parafiach Archidiecezji Lwowskiej oraz poza jej granicami. Wyjeżdża również z koncertami do Polski. Śpiewał na Białorusi, Litwie, w Austrii, we Włoszech. Dwukrotnie chór wystąpił w obecności bł. Jana Pawła II, (październik 1996 r. – Watykan, czerwiec 2001 r. – podczas pielgrzymki papieża do Lwowa), którego w 2005 roku obrał sobie za patrona. Co roku chór w Katedrze organizuje Koncerty Papieskie, w którym biorą współudział wybitne osobistości lwowskiego świata muzycznego.
Bronisław Pacan opracował z chórem obszerny repertuar, obejmujący utwory ponad 60 kompozytorów, w tym 50 kompozytorów polskich. Na repertuar składają się części stałe (Kyrie, Gloria, Credo, Sanctus, Benedictus, Agnus Dei) łacińskiej Mszy świętokrzyskiej Jana Adama Maklakiewicza, msze gregoriańskie, pieśni narodowe i patriotyczne oraz pieśni na wszystkie okresy roku liturgicznego (adwentowe, kolędy i pastorałki, wielkopostne i pasyjne, wielkanocne oraz maryjne i eucharystyczne), a cappella bądź też z towarzyszeniem organów. W repertuarze chóru obecne są dzieła wielkich mistrzów (Haendla, Bacha, Martiniego, Durante, Mozarta, Beethovena, Brucknera, Mitterera, Francka, Gounoda). Przeważającą część wykonywanego repertuaru stanowią utwory kompozytorów polskich (Gomółki, Gorczyckiego, Koszewskiego, Krogulskiego, Kurpińskiego, Łuciuka, Maklakiewicza, Miśkiewicza, Moniuszki, Nowowiejskiego, Ogińskiego, Pękiela, Rączkowskiego). Chór propaguje również twórczość kompozytorów polskich związanych ze Lwowem (Jana Galla, Wojciecha Kilara, Jerzego Kołaczkowskiego, Stanisława Niewiadomskiego, Andrzeja Nikodemowicza, Waleriana Stysia, Stefana Surzyńskiego, Andrzeja Taraska, Michała Woźnego, Antoniego Uruskiego, Ottona Mieczysława i Jana Żukowskich). W latach 2011 i 2012 dzięki wsparciu Polskiego Radia w Rzeszowie i Konsulatu Generalnego RP we Lwowie Chór Katedry Lwowskiej nagrał dwie płyty. Znalazły się na nich utwory kompozytorów polskich i obcych oraz polskie kolędy i pastorałki w opracowaniu kompozytorów polskich związanych ze Lwowem.
Chór Katedry Lwowskiej jest laureatem Nagrody im. Włodzimierza Pietrzaka za krzewienie kultury chrześcijańskiej i kultywowanie polskich tradycji (1998). Bronisław Pacan za swoje dokonania 12 października 2009 roku otrzymał przyznaną przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP odznakę honorową „Zasłużony dla Kultury Polskiej”. W roku 2011, roku jubileuszowym 40-lecia założenia chóru, został uhonorowany przez abp Mieczysława Mokrzyckiego Medalem bł. Jakuba Strzemię.
**
„Ten Chór wzrusza, jest ostoją polskości i miłości do Boga. Miłości do Ojczyzny, miłości do Lwowa…”
Konsul generalny RP we Lwowie Wiesław Osuchowski, 2006
„40 lat temu decyzja o powstaniu, założeniu chóru to była decyzja wielkiego rozumu i wielkiej odwagi. W Polsce bardziej widoczna jest – i słusznie, – bardziej postrzegana, ta nasza słynna odwaga związana z pogardą śmierci, z położeniem życia, rzuceniem życia na stos, na ołtarzu Ojczyzny. W związku z tym Samosierra, Zadwórze, tak bliskie sercu Lwowa, czy Monte Cassino jest znane, powszechne i uważane. Ale jest też ten inny polski rodzaj odwagi, który spokojną, organiczną pracą pokazuje przywiązanie do rzeczy wielkich, do Boga, do Ojczyzny, do polskości. 40 lat temu założenie chóru w Archikatedrze to była taka właśnie wielka i szlachetna odwaga. Wtedy – dzisiaj już nieco anegdotyczne pojęcie „pojechać na białe niedźwiedzie” – miało zupełnie inne znaczenie: znaczenie, które setki tysięcy Polaków przeżyło we własnym losie. I jeśli mówimy o tym dzisiaj z radością, o spotkaniach z Papieżem, o możliwościach działania w wolnej Polsce i wolnej Ukrainie, to trzeba pamiętać, że u tego początku legła ta wielka i szlachetna, odważna decyzja. I, Maestro Bronisławie, muszę powiedzieć i wszystkim, którzy tę decyzję wówczas podjęli, należy się wielki hołd i szacunek”.
Konsul generalny RP we Lwowie ambasador Jarosław Drozd, 2011
„Fakt, iż chór katedralny nie tylko trwał na posterunku w służbie Bogu i narodowi […], ale twórczo wpisał się w dzieje lokalnego Kościoła lwowskiego, trzeba z całą pewnością przypisać łasce Opatrzności. Wdzięczność należy się również ludziom, którzy swymi gorącymi sercami, żywą wiarą oraz umiłowaniem tradycji muzyki sakralnej przyczyniali się […] do uświetnienia liturgii, jak też kultywowania wielowiekowego dziedzictwa przodków”.
Ks. prof. dr hab. Józef Wołczański („Gość Niedzielny” 1997 nr 19)
Opr. Michał Piekarski
Tekst ukazał się w nr 16 (188) 30 sierpnia – 16 września 2013
Więcej szczegułów z życia chóru:
