Pesach lub Pascha – to najstarsze ze świąt izraelskich. Związane jest z najważniejszym wydarzeniem w żydowskiej historii – Wyjściem z niewoli egipskiej około 3300 lat wstecz w 2448 roku według kalendarza żydowskiego. Święto upamiętnia kilka wydarzeń po których Żydzi stali się narodem – niewolę, Wyjście i tułaczkę do ziemi obiecanej.
Izraelici przyszli do Egiptu jako jedna rodzina – ród Jakuba liczący 70 osób, a wyszli jako naród liczący 600 tys. osób. Początkowo ród Jakuba był serdecznie przyjęty w ziemi Goszen (jednej z prowincji Egiptu), ale gdy ród rozrósł się „za bardzo”, zaczęto ich szykanować.
Wszyscy mieszkańcy Egiptu mieli obowiązek pracy. Ale szczególnie ciężkie prace przydzielano właśnie Żydom. Ich domy były pod stałą obserwacją: podsłuchiwano je i rewidowano. Pierworodnych mordowano (faraonowi przepowiedziano liczne plagi za sprawą izraelskiego noworodka). Mojżesz (Mosze) był tym pierworodnym, któremu przeznaczone było przeżyć i uratować swój naród. Tę historię znają wszyscy. Szczęśliwy zbieg okoliczności uratował chłopca od śmierci i doprowadził do tego, że wychował się w pałacu faraona, ale zawsze czuł się synem swego narodu. Za zabójstwo Egipcjanina, który pobił Żyda, został skazany na śmierć. Jednak udało mu się uciec i przez wiele lat żył w krajach Afryki i Środkowego Wschodu. Pewnego razy, gdy przepędzał owce przez Półwysep Synajski zobaczył gorejący krzak: krzew płonął, ale nie spalał się. Z ognia usłyszał głos Boga, który nakazał mu wrócić do Egiptu i wyprowadzić Żydów z niewoli.
Nazwę Pesach niektórzy tłumaczą jako „przejście”, wyjście z ziemi egipskiej, inni wiążą ją z historią święta. Kiedy faraon nie chciał wypuścić Żydów, Bóg nasłał na Egipt 10 plag: przemianę wody w Nilu i całej wody w Egipcie w krew, pojawienie się ogromnej ilości żab, plagę komarów, plagę much, pomór bydła, wrzody, grad, szarańczę, ciemność i śmierć pierworodnych. Bóg ukarał pierworodnych Egipcjan, ale ochronił (pesach – żyd.) niemowlęta żydowskie. Słowo Pesach można podzielić na „pe” oraz „sach”, co oznacza „usta mówią”. Taki jest główny przekaz święta – mówienie o historii Wyjścia.
Pesach jest też świętem wiosny, symbolizuje przebudzenie się przyrody, odrodzenie świata i uwolnienie człowieka. To święto odzyskania wolności i godności. Istnieje przekaz, że przed Wyjściem Żydzi nie zdążyli zakwasić ciasta i dlatego napiekli przaśne placki. Są świadectwa, że ludy pasterskie obchodziły to święto jeszcze przed Mojżeszem. Ale do tej pory maca, którą trzeba jeść w święto, przypomina chleb jedzony przez Żydów, gdy opuszczali Egipt. Pośpiech okazał się zbawienny. Egipskie wojsko pod wodzą faraona starało się dogonić uciekinierów. Lecz na siódmy dzień Wyjścia Czerwone Morze rozstąpiło się przed Żydami, a później zamknęło się nad głowami Egipcjan.
Święto trwa siedem dni – od 15 po 21 dzień wiosennego miesiąca nisan według kalendarza żydowskiego. Uroczystości zaczynają się w wigilię 14 dnia miesiąca nisan, gdy cała rodzina i goście zbierają się przy stole i czytają Hagadę na Pesach – historię Wyjścia Żydów z Egiptu. Ta wieczerza nazywa się seder (porządek – żyd.) i jest najważniejszą częścią święta. Seder odbywa się według dokładnie ustalonego porządku, gdzie każda czynność ma swoje określone miejsce i czas. Pesach inaczej nazywane jest świętem „przaśnego chleba”, bo w samo święto Żydzi nie jedzą chleba, jedynie macę (מצה). Wyjście z Egiptu odbywało się w pośpiechu, dlatego Żydzi wypiekli chleb z ciasta bez użycia zakwasu. Na pamiątkę tego dnia spożywa się tylko macę z ciasta pszennego. Użycie a nawet przechowywanie zakwasu podczas Paschy jest zabronione przez żydowskie prawo religijne.
„W każdym pokoleniu człowiek powinien postrzegać siebie, jak gdyby to on sam wyszedł z Egiptu” – głosi Hagada na Pesach. Świąteczna wieczerza we wszystkich żydowskich rodzinach, we wszystkich zakątkach świata odbywa się według rytuału, który nie zmienia się od wieków. Święto i jego symbolika pomaga zrozumieć w jaki sposób naród żydowski zachował swą odrębność przez wieki w warunkach rozproszenia. W dniu, który następuje po paschalnym sederze, zakazane są jakiekolwiek prace – jest to pierwszy dzień święta. Spędzany jest w gronie rodziny i bliskich przyjaciół. Dalej następują tzw. półświęta.
Na koniec wieczerzy, w pierwszą noc święta, składa się życzenia: „Na przyszły rok w Jerozolimie!”. Jest to nawiązanie do tego, że Pesach jest świętem pielgrzymim – w starożytności wędrowano do Jerozolimy.
W tym roku święto Paschy rozpocznie się 26 marca, będzie trwało do 2 kwietnia, według kalendarza gregoriańskiego, pierwszy seder – wigilia – przypada na 25 marca.
Leonid Golberg
Tekst ukazał się w nr 6 (178) 26 marca – 15 kwietnia 2013
