W stulecie Polskich Termopil oraz sojuszu Piłsudski – Petlura

W stulecie Polskich Termopil oraz sojuszu Piłsudski – Petlura

V Międzynarodowa Konferencja Naukowa (Iwano-Frankiwsk 11–12 września 2020)

Naukowo o historycznym przymierzu z 1920 roku zawartym na podstawie bilateralnej umowy, która połączyła politycznych przywódców antysowieckiej kampanii, obrońców autonomii państwowej – Rzeczpospolitą i Ukraińską Republikę Ludową – rozmawiano podczas V Międzynarodowej Konferencji Naukowej: „Stanisławów i Ziemia Stanisławowska jako obszar współpracy między narodami w 100-lecie sojuszu Piłsudski – Petlura”. Ze względu na sytuację epidemiologiczną dwudniowe sesje 11 i 12 września w Iwano-Frankiwsku (Stanisławowie) odbywały się w tym roku wyjątkowo w trybie online.

Stanisławów – Iwano-Frankiwsk sto lat później
Naukowy panel o Stanisławowie, jak co roku we wrześniu, zorganizowały współpracujące ze sobą instytucje: Centrum Kultury Polskiej i Dialogu Europejskiego w Iwano-Frankiwsku, Przykarpacki Uniwersytet Narodowy im. Wasyla Stefanyka w Iwano-Frankiwsku, Wojskowa Akademia Techniczna w Warszawie oraz Akademia Marynarki Wojennej w Gdyni. Tym razem ideą przewodnią było przypomnienie porozumienia, jakie przed stu laty zawarły elity polityczne obydwu państw wybierające jedność, kompromis i braterstwo broni. W tamtych warunkach poszukiwanie tego, co łączyło i budowało, było dla Polski i Ukrainy strategicznym wyborem wolności, który okazał się moralnym atutem i zwrotnym momentem w historii obu narodów.

Projekt jest współfinansowany ze środków Konsulatu Generalnego Rzeczypospolitej Polskiej we Lwowie. W rocznicę wydarzeń towarzyszących Bitwie Warszawskiej spotkanie przyciągnęło 35 stałych i nowych uczestników reprezentujących różne instytucje Polski i Ukrainy (w większości związanych z wyższymi uczelniami), którzy nietypowo jak na tradycję sympozjum, na platformie Cisco Webex Meetings, mogli się zdalnie połączyć przed swoimi monitorami w domach i biurach – od Kijowa po Gdynię. Wykłady i dyskusje prowadzone były w językach ukraińskim i polskim.

Z uwagi na to, że cykliczna już konferencja przypomina akademię tworzącą wspólnotę myśli, ale ma zarazem towarzyski charakter, zawiązują się tu przyjaźnie. Tym, co łączy sympatyków i badaczy-pasjonatów Stanisławowa, są bowiem nie tylko burzliwe dzieje sławnego miasta i tragiczny los jego przedwojennych mieszkańców, lecz również przywiązanie i miłość do tego szczególnego miejsca oraz wartości, które miasto nadal symbolizuje.

Doroczna międzynarodowa konferencja pielęgnuje zarówno przedwojenny, jak i dzisiejszy genius loci grodu Stanisława „Rewery”. Tym razem miasto szczęśliwie zainaugurowało swoją obecność w refleksji naukowej w globalnej sieci. Wypowiedzi referujących oraz pytania publiczności po raz pierwszy pojawiły się w jakże oddalonym od fizycznego Stanisławowa wirtualnym entourage’u, co wykreowało szczególną przestrzeń dialogu. W przeciwieństwie do poprzednich wizyt studyjnych nie było inspirujących kuluarowych rozmów, wspólnych spacerów po tutejszym parku Szewczenki – zarówno prelegentom, jak i słuchaczom musiało wystarczyć wideo, stechnicyzowana komunikacja, reaktywowanie kontaktów na wzór satelitarnego telemostu.

A jednak udało się!
Telekonferencja zabezpieczona pod względem technicznym przez Centrum Kultury Polskiej i Dialogu Europejskiego (Andrzej Leusz) zachowywała dzięki sprawnej moderacji spójność formalną i format piętnastominutowych wystąpień, po których przewidziano czas na pytania oraz niezbędne coffee break. Chwilowe przerwy na łączach udawało się niwelować dość szybko i bezkonfliktowo, choć zdarzały się zakłócenia fonii także z uwagi na różnorodność sprzętu, którym dysponowali uczestnicy. Po raz kolejny dał się odczuć klimat spotkania, podczas którego powstaje więź mentalna i któremu towarzyszy przede wszystkim ciekawość badawcza oraz chęć dzielenia się wiedzą.

Organizatorów i uczestników powitała konsul generalny Rzeczypospolitej Polskiej we Lwowie Eliza Dzwonkiewicz, a Konferencję otworzyła dyrektor Centrum Maria Osidacz oraz reprezentujący Przykarpacki Uniwersytet Narodowy Petro Hawryłyszyn, ze strony polskiej – Mariusz Kardas z Akademii Marynarki Wojennej w Gdyni oraz Adam Ostanek z Wojskowej Akademii Technicznej w Warszawie. Specjalne przesłanie do uczestników skierował w sieciach społecznościowych mer Iwano-Frankiwska Rusłan Marcinkiw. W wypowiedziach wybrzmiały istotne założenia tegorocznych spotkań i sesji naukowych – powrót do korzeni autentycznego partnerstwa; pamięć o jednomyślności i zjednoczeniu w imię wspólnej sprawy, co służyło umocnieniu obydwu stron; badanie historii po to, aby zyskać dobre doświadczenia poprzednich pokoleń i unikać błędów przeszłości.

Pierwszy wykład (dr M. Kardas, Akademia Marynarki Wojennej w Gdyni) „Petlura – Piłsudski – próba biografii równoległych” stanowił propozycję zderzenia obydwu postaci w dyskursie naukowym, z kolei historiograficzne ujęcia działalności Petlury w latach dwudziestych przedstawili badacze z Przykarpackiego Uniwersytetu Narodowego im. Wasyla Stefanyka oraz Oddziału Narodowego Muzeum Wojskowości Ukrainy – Muzeum Bohaterów Dniepru (odrębne wystąpienia: historycy doc. P. Hawryłyszyn i R. Czorneńkyj, politolog B. Maksymiec).

Wśród referatów pojawiło się mnóstwo szczegółowych analiz. Różnorodność afiliacji ich autorów i duży rozrzut tematyczny oraz skala badań, w których historia regionu została sprawdzona niejako pod mikroskopem, pokazują, jak wnikliwym ocenom poddali ten okres dziejów w regionie stanisławowskim badacze z tak wielu ośrodków.

Stanisławowskie tematy – nauka, kultura, sztuka i polityka
Interesującą syntezę na temat wojskowo-politycznej karykatury lat dwudziestych XX wieku w Stanisławowie, do której nawiązywały późniejsze pytania i spostrzeżenia uczestników, sporządziła historyk sztuki, doc. I. Dundiak (Przykarpacki Uniwersytet Narodowy). Na militarne aspekty wskazywał referat o kozakach dońskich pod dowództwem Petlury (historyk doc. W. Steciuk, Narodowy Uniwersytet w Kamieńcu Podolskim im. Iwana Ohijenka). Spore wrażenie zrobiła na słuchaczach historyczna opowieść o założycielu i budowniczym Stanisławowa Andrzeju Potockim (prof. zw. dr hab. M. Franz, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu).

W stulecie bitwy pod Dytiatynem (16 września 1920) o drugich (po Zadwórzu) „Polskich Termopilach” opowiadała mgr A. Kotowicz (Uniwersytet Gdański). Symbol polsko-ukraińskiego braterstwa broni na przykładzie generała Marko Bezruczko został ukazany w opracowaniu, które sygnował prof. nadzw. dr hab. A. Ostanek (Wojskowa Akademia Techniczna w Warszawie) oraz prof. nadzw. dr hab. inż. J. Hickiewicz, P. Sadłowski i P. Rataj (Politechnika Opolska). Uniwersytet im. Adama Mickiewicza z Poznania reprezentowały referaty B. Konieczki i J. Szwajcy (pierwszy z referatów o działalności Henryka Józewskiego na rzecz polsko-ukraińskiego porozumienia, drugi – o gospodarczych kontekstach życia Polaków i Ukraińców w województwie stanisławowskim w świetle dokumentów policyjnych 1921 – 1939). O przymierzu międzynarodowym Polski i Ukrainy 1920 roku w świetle prac przedstawicieli ukraińskiej wojskowej emigracji dwudziestolecia międzywojennego traktowała prezentacja A. Sydorenki (Kijowski Uniwersytet Narodowy im. Tarasa Szewczenki), natomiast J. Łyzeń zgłosił wystąpienie poświęcone pojednaniu polsko-ukraińskiemu podczas walk o Lwów 1 – 22 listopada 1918 roku (Przykarpacki Uniwersytet Narodowy), a badaczka historii L. Fedunyszyn zajęła się tematem kwestii wschodniogalicyjskiej na arenie międzynarodowej (Bursztyńskie Kolegium Energetyki Iwano-Frankiwskiego Technicznego Uniwersytetu Nafty i Gazu).

Na zakończenie pierwszego dnia Konferencji M. Rędziniak z Instytutu Pamięci Narodowej w Rzeszowie przedstawił pomoc dydaktyczną w postaci atrakcyjnej broszury edukacyjnej dla młodszego odbiorcy (10–13 lat) zatytułowanej „Wojna polsko-bolszewicka 1920 roku. Ciekawostki i łamigłówki dla dzieci”. Pisemko w ciekawej szacie graficznej opracowane z pomysłem i zgodnie z potrzebami i oczekiwaniami młodego czytelnika ma szansę trafić do szkół.

Końcowym akordem pierwszego dnia stał się fotoreportaż „Projekt 1920. Miejsca wspólnych walk Polaków i Ukraińców w województwie stanisławowskim, walczących przeciw bolszewikom” – jest to wspólna praca dziennikarskiego duetu ukraińsko-polskiego D. Antoniuka i P. Bobołowicza. Łącząc się ze stolicy Ukrainy, red. D. Antoniuk wirtualnie oprowadzał uczestników po najsłynniejszych miejscach pamięci, polach bitew, po zapomnianych nieraz cmentarzach, do których obaj autorzy pielgrzymowali na szlaku od Kijowa do Sokala, na każdym z tych miejsc zapalając znicze w barwach obydwu narodów – odwiedzili około czterdzieści z sześćdziesięciu takich punktów na mapie, m.in. w obwodzie iwanofrankiwskim: Dytiatyn, Halicz, Niżniów, Kołomyja (Kosaczów), Bursztyn. Jeszcze w tym roku ma się ukazać w języku polskim i ukraińskim folder z tej szczególnej peregrynacji pamięci.

Drugi dzień rozpoczął się blokiem poświęconym kulturze. Jako pierwsi zabrali głos historycy sztuki: o Ukraińcach i Polakach Galicji w przestrzeni muzycznej współpracy mówił prof. M. Czerepanin; o sztuce teatralnej Stanisławowa jako przestrzeni interakcji międzyetnicznej opowiadała doc. Ł. Romaniuk; temat sztuki chóralnej jako czynnika polityki kulturalnej Semena Petlury omawiała prof. H. Karaś (badacze reprezentujący Przykarpacki Uniwersytet Narodowy w Iwano-Frankiwsku). Krytyk literacki N. Tkaczyk zwróciła uwagę na Galicję Wschodnią i Pokucie we wspomnieniach niemieckojęzycznych autorów żydowskich.

W drugiej odsłonie Konferencji prof. J. Hickiewicz przedstawił wykład interdyscyplinarny (inżyniersko-historyczny) opracowany przy współudziale Politechniki Opolskiej – prof. nadzw. dr hab. J. Hickiewicz i jego doktorant P. Rataj – oraz Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu – historyk J. Krasnodębski. Rzecz dotyczyła początków elektryfikacji w Stanisławowie, pionierskich projektów w Rzeczypospolitej i losów nowoczesnej elektrowni w tym mieście. Prezentacja niebanalnej historii została przedstawiona dla wygody uczestników w obydwu językach (translacja w języku ukraińskim – doc. P. Hawryłyszyn).

Konteksty religijno-kulturowe ukazała pedagog L. Henyk w wystąpieniu poświęconym roli Cerkwi i Kościoła w kształtowaniu państwowości Ukrainy i Polski w latach 1900–1939 (Przykarpacki Uniwersytet Narodowy w Iwano-Frankiwsku).

Z prac posiadających afiliację Przykarpackiego Uniwersytetu Narodowego w Iwano-Frankiwsku trzeba wymienić jeszcze dwie: autorstwa prof. W. Dutczak, specjalistki w dziedzinie historii sztuki, która szczególną uwagę zwróciła na stanisławowskie korzenie jednej z form muzycznych – „Bandurysta Wasyl Jemec w Stanisławowie: działalność koncertowa i zmiana paradygmatu wykonawczego w sztuce bandury” – oraz drugiej autorki, doc. N. Babij, której referat łączył aspekty polityki i kultury Iwano-Frankiwska w okresie upadku totalitaryzmu i powstania państwa narodowego.

Historyczne résumé zaprezentował D. Sztokaluk (Narodowy Uniwersytet Pedagogiczny im. Włodzimierza Hnatiuka w Tarnopolu): „Miejsce Polski w wojnie rosyjsko-ukraińskiej (2014–2015)”.

Z kolei działalność Ligi Pomocy Przemysłowej na ziemi stanisławowskiej była tematem referatu O. Kozakiewicz, autorki zajmującej się historią sztuki (Instytut Etnologii Narodowej Akademii Nauk Ukrainy we Lwowie), a historyk O. Drohobicka (Przykarpacki Uniwersytet Narodowy w Iwano-Frankiwsku) przygotowała pracę pt. „Zakładnicy losu: Bitwa Warszawska we wspomnieniach Mychajła Szaryka (1901–1979)”. Instytut Pamięci Narodowej w Warszawie poddał pod rozwagę temat „Wspólne czy różne obrazy okupacji? Ziemia stanisławowska w czasie II wojny światowej w ujęciu dotychczasowej polskiej i ukraińskiej historiografii” (dr P. Olechowski).

„Ziemia Stanisławowska jako ostatnie miejsce postoju władz II Rzeczypospolitej” stała się przedmiotem rozważań dr. P. Kościńskiego. Prezentację autor zakończył sugestią umieszczenia w miejscowości Kuty tablicy pamiątkowej na zachowanych budynkach będących świadkami tamtych „dni tragicznych i ważnych”. Stworzenie takiej przestrzeni pamięci (chociaż w formie minimalistycznej ekspozycji muzealnej) pozwoliłoby zdaniem autora kultywować i zwiedzać te istotne dla historii miejsca (Akademia Finansów i Biznesu „Vistula” w Warszawie).

Swoistym przerywnikiem poetyckim był pokaz impresyjnego nagrania w formie reportażu filmowego o losach artystki, której twórczość fotograficzna stanowiła szczególny rodzaj milczącej narracji o bolesnych, osobistych przeżyciach tejże autorki: „Stanisławów – raj utracony Zofii Rydet” (projekt realizowany w ramach grantu przedstawił dr Karol Jóźwiak, Uniwersytet Łódzki).

Na zakończenie pojawił się temat ściśle polityczny, który stał się konkluzją dnia – „Zagrożenie relacji polsko-ukraińskich w kontekście rosyjskiej wojny informacyjnej” O. Charuty.

W podsumowaniu nie zabrakło wspomnień o śp. redaktorze Mirosławie Rowickim, któremu osobną refleksję poświęcił prof. J. Hickiewicz.

Za rok o tej porze
Trzeba przyznać, że konferencje o Stanisławowie przyciągają nie tylko stricte badaczy, ale i sympatyków, a wśród pracowników naukowych, którzy zajmują się zagadnieniami miasta, są prawdziwi entuzjaści, ludzie z pasją, którzy umieją przekazywać następnemu pokoleniu więcej niż fakty. Takim inspirującym nestorem nauki dodającym młodym kolegom po fachu pozytywnej energii jest, jak zapewniają jego współpracownicy, profesor Jerzy Hickiewicz. Pod koniec Konferencji przyznał, że z żalem przenosi wzrok od monitora w stronę siedziby Centrum Kultury Polskiej i Dialogu Europejskiego, na którego budynek w Iwano-Frankiwsku mógł tym razem jedynie samotnie spoglądać z okien mieszkania.

Całości dopełniała znakomita atmosfera – życzliwość, poczucie humoru i wzajemności podczas wymiany uwag, co w czasach coraz częstszej polaryzacji światopoglądowej i animozji ideowych wydaje się niecodziennym przejawem dojrzałej publicznej dyskusji. Pod względem merytorycznym Konferencja postawiła przed uczestnikami raczej wysoką poprzeczkę, ale pozostawiła niedosyt. Różnorodność zagadnień korespondowała z dbałością o detale, a dygresje wskazały kierunek dalszych opracowań. Wszyscy żegnali się, życząc sobie spotkania za rok nie „w chmurze”, ale offline, na ziemi – w realnym Stanisławowie.

Zwieńczeniem Konferencji będzie publikacja zawierająca tematy referatów wygłoszonych przez uczestników.

Aneta M. Krawczyk
Tekst ukazał się w nr 18 (358), 29 września – 15 października 2020

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

X