Południowo-zachodnia część współczesnego parku Stryjskiego, to tak zwany Plac Powystawowy (w latach 30. Plac Targów Wschodnich), usytuowany na płaskim wzgórzu nad jarami zarośniętymi drzewami i krzakami. Od starej części parku prowadzą do niego liczne ścieżki i alejki, zaś Plac Powystawowy ma swoją główną aleję i bramę od ulicy Poniatowskiego (obecnie Samczuka). Nazwę swoją ta część parku otrzymała od słynnej Wystawy Krajowejw 1894 roku. Wystawa była wydarzeniem nie tylko dla Lwowa, i nie tylko dla Galicji. Było to wydarzenie wskali całego Imperium Austro-Węgierskiego, a nawet całej Europy.
5 czerwca 1894 roku Wystawa Krajowa została uroczyście otwarta, ale przygotowania do niej trwały kilka lat, od roku zaś1891 przystąpiono do konkretnych działań organizacyjnych. Wystawa została urządzona na terenie przylegającym do dzielnicy willowej, zwanej Zofiówką (od osiemnastowiecznego kościoła pw. św. Zofii).
Lokalizacja terenów wystawowych na wzniesieniu umożliwiła dobrą ekspozycję pawilonów wystawowych. Obszar Wystawy wynosił 45917 m2. Autorem niwelacji terenu wystawowego był profesor Seweryn Widt, autorem koncepcyjnego planu sytuacyjnego – hrabia Józef Lubieński przy udziale profesora Juliana Zachariewicza. Projekt założenia ogrodowego wykonał Arnold Röhring, kierownik wydziału zieleni w urzędzie miejskim.
Dawno już nie ma pawilonów wystawowych, zaś aleje i ronda, kwietniki i trawniki założone przez A. Röhringa istnieją po dzień dzisiejszy. Prezesem komitetu wystawowego wybrano księcia Adama Sapiehę, zaś większością prac budowlanych kierowali Julian Zachariewicz i architekt Franciszek Skowron. Cesarz Franciszek Józef I, który odwiedził Wystawę w dniach 7–10 września w 1894 roku i był jej protektorem, odznaczył wysokimi nagrodami organizatorów Wystawy za zasługi w jej powstaniu. Arnoldowi Röhringowi przyznano Złoty Krzyż zasługi z Koroną.
Główną oś kompozycyjną Wystawy stanowiła wielka aleja przebiegająca z północnego wschodu w kierunku południowego zachodu. Długość alei stanowiła 600 metrów, szerokość – 20 metrów. Centrum założenia były dwa owalne place (ronda), na których umieszczono baseny wypełnione wodą. Na jednym z nich pośrodku basenu zbudowano fontannę elektryczną, jeden z „cudów” współczesnej techniki. Główne wejście znajdowało się od ulicy Poniatowskiego. Na powitanie cesarza Franciszka Józefa zbudowano bramę triumfalną, ozdobioną rzeźbami Antoniego Popiela, Stanisława Lewandowskiego i Piotra Harasimowicza. Wyróżniało się popiersie cesarza w centralnej części bramy i herb miasta Lwowa nad nim. Dookoła alei centralnej zbudowano 129 pawilonów wystawowych, również mniejsze kioski, kawiarnie, restauracje.
Aby ułatwić dogodny dojazd na Wystawę, w mieście zbudowano linię tramwaju elektrycznego, pierwszego na terenie Polski. Tramwaj dowoził publiczność na teren Wystawy z dworca kolejowego i z centrum miasta. Na terenie Wystawy odwiedzający mogli się poruszać wąskotorową koleją szynową napędzaną naftą oraz kolejką linową, która okazała się bardzo popularną atrakcją. W ciągu czterech i pół miesiąca od 5 czerwca do 15 października 1894 roku Wystawę odwiedziło 1 milion 150 tysięcy osób, czyli dziesięć razy więcej niż liczba mieszkańców ówczesnego Lwowa.
Budowa licznych pawilonów była wielkim wyzwaniem dla lwowskich architektów i budowniczych, a przegląd wzniesionych wówczas budowli pozwala zaobserwować tendencje panujące we lwowskiej architekturze tego okresu. W rezultacie powstało romantyczne miasteczko, które po prostu czarowało lwowian i gości różnorodnością stylów i kierunków, również wytwornym ozdobieniem fasad i wnętrz malowidłami, witrażami, mozaikowymi kompozycjami, ornamentalną sztukaterią i stiukami.Większość pawilonów wzniesiono z drewna w konstrukcji szkieletowej i były owe elementy określone jako styl szwajcarski. Dla innych pawilonów inspiracją były fantastyczne i lekkie kształty francuskich budowli zamkowych, w tym słynnych zamków nad Loarą. Największym budynkiem wystawowym był pawilon przemysłowy.
Wielkie pawilony zbudowano dla Uniwersytetu i Politechniki, wyróżniał się też pawilon namiestnika Galicji Kazimierza hr. Badeniego. Wśród 70 pawilonów prywatnych zwracał uwagę pawilon hrabiego Andrzeja Potockiego z Krzeszowic (projekt Zygmunta Gorgolewskiego) i pawilon hrabiego Romana Potockiego z Łańcuta (projekt Juliana Cybulskiego). Kolejną „nietypową” budowlą był pawilon browaru Okocimskiego (browaru barona Jana Gotza).
Za najfantastyczniejszypawilon wystawowy uznano tzw. kawiarnię arabską, wzniesioną w stylu mauretańskim (projekt Jana Perosia). Pawilon Heleny Czyńskiej miał formę chińskiej pagody. Odwiedzający podziwiali pawilony Kopalni Soli w Wieliczce i tzw. Akwarium.
Wystawę kwiatów firmy ogrodniczej Wolińskiego i Kaczyńskiego organizowano w barokowo-rokokowej budowli nakrytej dużą kopułą. Pawilonik zwracał uwagę fantastycznością formy, niezwykłą konstrukcją i dekoracją. W wielkim pawilonie zwanym „mauzoleum Jana Matejki” urządzono wystawę dzieł zmarłego w 1893 roku mistrza. Na tę wystawę pośmiertną organizatorom udało się zebrać tak znaczną liczbę obrazów Matejki, że po dzień dzisiejszy żadna inna wystawa nie może jej dorównać.
Jednym z największych murowanych pawilonów był Pałac Sztuki (projekt Franciszka Skowrona). Pałac przetrwał do dziś, wprawdzie bez wielu zdobiących fasadę i wnętrza szczegółów. Wyróżniała się również wieża wodna wysokości 39 metrów, zbudowana według koncepcji Juliana Zachariewicza w stylu neogotyckim, która przypominała średniowieczne obronne bramy starego Lwowa. Wieża zachowała się do dziś, ale nieco przebudowana i przystosowana na restaurację.
Jurij Smirnow
Tekst ukazał się w nr 15 (403), 15 – 29 sierpnia 2022
