115. rocznica powołania Komisji Edukacji Narodowej była znaczącym wydarzeniem w połowie października 1923 r. Kurier poświęcił temu wydarzeniu oddzielny artykuł autorstwa Stanisława Petry.
Rocznica Komisji Edukacji Narodowej – 1773
Zrozumiano, że zła wyrządzonego Polsce przez rozkładcze działanie idei złotej wolności oraz fałszywego, w służbę wszystkich polskich grzechów głównych wprzęgniętego wychowania, nie można od razu odrobić. Rozumieli to ludzie wielkiego umysłu i dobrej woli i gorącego patriotyzmu, jak H. Kołłątaj, Ignacy Potocki, Andrzej Zamoyski, G. Piramowicz, Juljan Niemcewicz, Adam Czartoryski i inni, którzy w Komisji Edukacyjnej podjęli hasło Konarskiego: „Przez reformę wychowania do odrodzenia Ojczyzny!”.
Po proteście uczucia polskiego przyszedł czas na protest rozumu polskiego, którego najwyższą manifestacją Konstytucja 3 maja, a jednym, z najpiękniejszych przejawów renesans kultury polskiej czasów stanisławowskich oraz prace Komisji Edukacyjnej.
Komisji Edukacyjnej jednak nie byłoby gdyby nie pijar X. Stanisław Konarski, który pierwszy w latach ciemnoty i upadku miał odwagę być mądrym. Ten spokojny, prawie jowialny staruszek z niesłychaną energją i z uporem nie do wiary urzeczywistnia swój śmiały plan wychowawczy. Chciał służyć Polakom epoki saskiej, popsutym przez złą szkolę i fatalne doktryny polityczne, postawić na wzór nową Polskę, utkaną w promieniach oświaty zachodniej i zerowego rozumu politycznego. Chciał rodzicom ,,ciągnącym nieświadomie państwo nad brzeg przepaści, przeciwstawić dzieci, które miały odwagę poznać prawdę i walczyć o nią.
Nie był Konarski rewolucjonistą. Wiedza, że często umiarkowanie jest największą mądrością i z umiarkowaniem, cechującym wszystkich wielkich polskich mężów stanu i wszystkie dzieła polskiego rozumu politycznego dzieło swoje wcielał w czyn. Mając do czynienia z publicznym obskurantyzmem z jednej, a złą wolą i perfidną intrygą jezuitów z drugiej, musiał szukać dróg pośrednich. Stąd też reformy jego były tak bardzo oględne. W szczegółach reformy te opierały się na następujących zasadach: łacina pozostaje nadal językiem wykładowym; religja i teologia odgrywają w dalszym ciągu ważną rolę, podobnie jak Ustawy Komisji Edukacyjnej cechują: głęboka mądrość, duch humanitaryzmu i miłości bliźniego – to wszystko, co znalazło tak świetny wyraz w Unji Lubelskiej i Konstytucji 3 Maja. Na zasadach tych można budować gmach nowoczesnego wychowania polskiego i gmach kultury nowej odrodzonej Polski!
Niestety, rozważania o wychowaniu młodzież w kolejnych numerach przerwała tragiczna wiadomość o…
Wybuchu w prochowni w Warszawie
Około 500 rannych i 30 zabitych. Szkody idą w dziesiątki miliardów.
Cała uwaga stolicy zwrócona jest dzisiaj na wielką katastrofę, jaką spowodował wybuch prochowni w Cytadeli. Spowodowało to odwołanie zgromadzenia sejmowego z wtorku 16 bm. oraz zwołanie nadzwyczajnego posiedzenia Rady Ministrów. Sam przebieg katastrofy był następujący.
W 20 min. po 9-tej rano Warszawa zaskoczona została wybuchem, który dał się odczuć we wszystkich punktach miasta. Rychło stwierdzono, że wybuch ten jest następstwem jakiejś strasznej katastrofy i że katastrofa ta ma miejsce w fortach Cytadeli. Siła wybuchu była potężna; już pierwsi świadkowie przekonali się, że wybuch miał miejsce w pobliżu X pawilonu, gdzie znajdowała się prochownia umieszczona w jednym z fortów Cytadeli. Stwierdzić można było od razu, że na miejscu fortu utworzył się ogromny lej i wszystko wokoło było w gruzach. Fort, który wyleciał w powietrze nosił nazwę fortu Stolnickiego, z powodu wybuchu poniosło śmierć wielu wojskowych i cywilnych, albowiem obok miejsca wybuchu znajdowała się szwalnia wojskowa i warsztaty rusznikarskie. W prochowni, w której nastąpił wybuch pracowało wprawdzie niewielu robotników, w okolicznych warsztatach jednak była zatrudniona większa ilość osób. W budowlach półkoliście obejmujących prochownię mieściły się olbrzymie ilości pocisków armatnich i nabojów karabinowych; wszystko to zostało porozrzucane. Po stronie cytadeli cały teren przedstawia obraz straszliwego zniszczenia.
Pułk. Januszewski, który informował przybyłych na miejsce przedstawicieli prasy, oświadczył, że wydał rozkaz aresztowania komendanta prochowni i jego zastępcy. Wprawdzie powodem wybuchu nie wyklucza sabotażu, to jednak zachodzi możliwość nieszczęśliwego wypadku. Dochodzenia w związku z wybuchem prowadzone są przez władze cywilne i wojskowe.
Dokonano szeregu aresztowań. Dochodzenia prowadzić będzie maj. Godlewski oraz podkom. Pol. Państw. Adam Orieskeller. Straty materialne, jakie spowodował wybuch trzeba obliczać na dziesiątki miljardów. Radjostacja na Cytadelj została zdemolowana, jest nieczynna, wysyłać depesz nie można. Dyżurujący na radjostacji oficer oraz 7 żołnierzy zostało rannych. W pobliżu Cytadeli mieści się kolonja domów urzędniczych; gdzie mieszka sto kilkadziesiąt rodzin; domy te zostały bardzo uszkodzone, wobec czego szereg rodzin wyemigrowało do miasta. Na razie zanotowano, że w szpitalu wojsk. na ul. Polnej umieszczono 150 rannych, na Zakroczymskiej 130 rannych, w szpitalu ujazdowskim 80 rannych; pozatem z szpitalach cywilnych Św. Ducha i św. Rocha po kilkudziesięciu, ogółem przeszło 500 rannych nie mówiąc o zabitych, których liczbę narazie określa się na 30. W tragicznym tym wypadku ujawniły się m. in. fakta tego rodzaju, jak znalezienie trzy- i sześciomiesięcznych niemowląt na pół zagrzebanych w piasku; rodzice tych niemowląt są poszukiwani, narazie zaś umieszczono je w szpitalu. Mieszkańcy domów zbliżonych do Cytadeli w popłochu zaczynają emigrować do miasta, tembardziej, że w okolicach tych są jeszcze dwa forty służące za składy amunicji i dokąd nie będzie ustalone co było istotnym powodem wybuchu, emigranci z pod Cytadeli nie znajdą odwagi by wrócić na ten wulkan.
Wrażenie w mieście ogromne; nie ma prawie dzielnicy, w której nie byłoby większych lub mniejszych uszkodzeń w postaci wytłuczonych szyb lub zniszczonych drzwi i okien.
Nie zamach
Śledztwo w sprawie wybuchu prochowni w Cytadeli zaczyna wkraczać na właściwe tory. Całokształt prowadzonych dochodzeń objął sędzia dla spraw szczególnej wagi p. Weidl. Zasadniczo postawione są trzy tezy: 1) że wybuch nastąpił z powodu nieostrożności i nieszczęśliwego wypadku,
2) że był spowodowany samoczynnem zapaleniem się prochu,
3) że ma się do czynienia ze zbrodnią.
Co do pierwszych dwu powodów istnieją poważne dane, potwierdzające możliwość istnienia tych właśnie przyczyn katastrofy. Ekspertyza ustaliła, że ma się do czynienia z charakterystyczną detonacją materiałów wybuchowych, która spowodowała, że zapasy prochu niescalonego zostały rozrzucone. Właściwe śledztwo naogół najmniej dopuszcza hypotezę zbrodniczej ręki, jakkolwiek i w tym kierunku prowadzone jest śledztwo; rozsiewane poprzednio pogłoski o domniemanym sprawcy zamachu nie dały najmniejszego rezultatu.
Rząd miał szereg pomysłów, dotyczących Lwowa, Kresów i wschodniej granicy RP. Kurier nie zawsze je popierał:
Gubernatorstwo ziem wschodnich
Dowiadujemy się, że na skutek raportów różnych komisji wysłanych przez rząd do województw kresowych, powstał w łonie rządu projekt – niefortunny jak przeważna ich ilość – utworzenia centrali zarządu tymi województwami, raczej coś w rodzaju gubernatorstwa dla ziem wschodnich.
Żywimy nadzieję iż projekt nie zostanie urzeczywistniony, gdyż przy kursie polityki obecnego rządu wywołałby bardzo silne zaostrzenie stosunków narodowościowych na Kresach.
Podział lwowskiej izby skarbowej
Lwowska Izba Skarbowa, wspólna dotychczas dla trzech województw Małopolski wsch. z dniem 1. stycznia 1924 podzielona zostanie na Trzy Izby odpowiadające województwom lwowskiemu, tarnopolskiemu i stanisławowskiemu.
Delimitacja granic wschodnich
Prace nad ostateczną delimitacją granic wschodnich są na ukończeniu. Prace polowe zakończone będą do 1. listopada br. zaś w październiku odbędzie się w Warszawie zjazd delegacji polskiej i rosyjsko-ukraińskiej który, określi termin zatwierdzenia aktu granicznego. Ratyfikacja i wymiana aktów nastąpi w styczniu lub lutym 1924 r. Wobec ustalenia granicy polsko-litewskiej uchwałą konferencji Ambasadorów z dn. 15. III. 1923 polska delegacja demarkacyjna gromadzi materjały do prac nad wytyczaniem granicy pol.-litewskiej.
Szał monopolowy
Jeszcze nie umilkły echa ogólnego potępienia dotychczasowej polityki monopolowej, aż tu znowu, jak gdyby na kpiny z opinji centrala monopolowa uraczyła nas 30 proc. podwyżką tytoniową. Jest to zaiste brutalność,pod obuchem której żyje dziś warstwa pracująca.
Nie można sobie lepszej agitacji przeciw państwu wyobrazić, jak ustawiczne i nieuzasadnione podrożenie tytoniu. O ile inteligencja podwyżkę tę jako tako sobie wytłumaczyć potrafi, o tyle na wsi podwyżka będzie nowym dokumentem niesprawiedliwości. Ślepota psychologiczna sfer rządzących jest zastraszająca.
Powyższa informacja od razu wpłynęła na podwyżki cen wyrobów tytoniowych…
Przyczyny drożyzny tytoniu
Warszawski „Przegląd Wieczorny” zamieszcza wywiad z generalnym dyrektorem monopolu tytoniowego p. Ostrowskim. Z wyjaśnień p. Ostrowskiego wynika, że drożyznę surowca tytoniowego powoduje Ameryka, która zakupuje dużo tytoniu w Europie, między innymi nabyła całą niemal produkcję Bułgarji. Natomiast na eksport produkuje u siebie inne gatunki, będące najtańszymi obecnie na świecie. W najbliższym czasie pojawią się na rynkach europejskim nowe gatunki papierosów, które będą najtańszymi gatunkami w Polsce. Dochody z monopolu tytoniowego, w pierwszym półroczu 1923 roku wynoszą 268.191 milj. marek, czyli 29 miljonów 437,000 złotych polskich.
Podatków nikt nie lubi – ani właściciele przedsiębiorstw, ani ich pracownicy. Zwołano więc konferencję…
Konferencja w sprawie wymiaru podatku dochodowego.
Onegdaj odbyła się w Izbie Handlowej i Przemysłowej pod przewodnictwem p. Rappaporta konferencja delegatów organizacji zawodowych w sprawie wymiaru podatku obrotowego (przemysłowego) za I. półrocze 1923. W dyskusji żalili się mówcy na niewłaściwości w sposobie urzędowania komisji. W szczególności wytknięto Izbie Skarbowej, iż przy tworzeniu tych komisji w zupełności pominęła najpoważniejszych kupców, przemysłowców i rękodzielników, zaproponowanych przez Izbę Handlową i Przemysłową, natomiast zamianowała jednostki nie należycie obznajomione ze stosunkami panującym i w handlu, przemyśle i rękodziele.
Wszyscy mówcy dali wyraz swego oburzenia z powodu sposobu urzędowania tych komisji i nadmiernych wymiarów, a niektórzy z nich zapowiedzieli imieniem swoich korporacji masowe zamykanie przedsiębiorstw. Mówcy prosili Prezydjum Izby o interwencję u władz skarbowych celem rychłego załatwienia rekursów i uzyskania ulg w spłacie tegoż podatku aż do załatwienia rekursów. Celem poparcia kroków, które Izba przedsięweźmie u władz skarbowych, winni delegaci poszczególnych organizacji do 3 dni przedłożyć Izbie cały materjał faktyczny, dotyczący niewłaściwości przy wymiarze podatku.
A do tego podatku jeszcze doszły ciągle wzrastające czynsze…
Czynsze lwowskie za listopad 1923
Dnia 24 bm. odbyło się we Lwowie zebranie asesorów urzędu rozjemczego dla spraw najmu we Lwowie w obecności około 40 przedstawicieli właścicieli realności i lokatorów. Po referacie dr. Landera i obszernej dyskusji uchwalono podwyższyć od 1. listopada 1923 stosowany obecnie ryczałt na administrację z 30.000 proc. czynszu zasadniczego na 90.000 proc. dla mieszkań prywatnych tj. w trójnasób, a na 60.000 proc. dla sklepów i lokali przemysłowych tj. dwukrotnie.
Ryczałt ten obejmuje wszystkie, przewidziane w ustawie o ochronie lokatorów dodatki za administrację, tj. za oświetlenie sieni, schodów i korytarzy, czyszczenie kominów, wynagrodzenie stróża, wywóz śmieci i czyszczenie kanałów (odpływowych). Ponadto opłacać mają lokatorowie sieć wodociągową i podatek od lokali w wysokości ustalonej. W tym kierunku powzięto już uchwałę co do podatku od lokali, który podwyższono o 20 procent, zaś co do podatku wodociągowego przedłożyła Komisja Radzie Miejskiej wniosek na podwyższenie go o 200 procent.
Po załatwieniu tego wniosku przez Radę Miejską ustali Urząd Rozjemczy nowe mnożniki dla obliczenia opłat czynszowych wiraż ze wszystkiemi dodatkami i podatkami na miesiąc listopad. Nastąpić to powinno najrychlej, gdyż na podstawie ustalonych przez urząd rozjemczy mnożników będzie mogło nastąpić obliczenie czynszów na listopad.
Strajk przeciwko strajkowi – absurd!
Urzędnicy we Lwowie protestują przeciw strajkowi
Komunikat Międzyzwiązkowego Ściślejszego komitetu pracowników państw. Województwa Lw.:
„Na posiedzeniu w dniu 26. września br. przyjął M. S. K. P. P. do wiadomości sprawozdanie delegacji, wysłanej do Warszawy w sprawie doraźnych zasiłków oraz ustawy uposażeniowej i emerytalnej i uchwalił zainicjować zwołanie na dzień 2. października br. posiedzenia Komitetu Obszerniejszego z porządkiem dziennym m.in. wniosek Komitetu Ściślejszego na ogłoszenie w prasie enuncjacji przeciw strajkowi p. p., zapowiedzianemu na dzień 5. października uchwałą wiecu warszawskiego z 21. września br.
Sprawy gospodarcze to rzecz złożona, a „w zdrowym ciele zdrowy duch” – to hasło dla wszystkich/
Pięciobój nagrody „Kuriera Lwowskiego”
odbędzie się w sobotę i w niedzielę każdorazowo o godzinie 2.30 popołudniu. Może i ta część publiczności, która dotychczas nie interesuje się ćwiczeniami lekkoatletycznemi, podąży w sobotę na boisko ,,Pogoni”, aby poprzeć usiłowania młodych sportsmenów, redakcji naszej i tych organizacji sportowych polskich, które mają pieczę nad reprezentacją sportu naszego za granicą. A reprezentacja ta polega obecnie na prezentacji sportu naszego na najbliższej Olimpiadzie w Paryżu.
Pozatem przedstawia program pięcioboju konkurencje interesujące i ciekawe; bieg 200 m, skok w wyż, rzut dyskiem, rzut kulą i bieg na 1500 m. Stanowią one widowiska sportowe niemniej interesujące niż zawody w piłce nożnej, tylko trzeba się raz o tym przekonać.
Zgłoszenia zawodników przyjmuje sekretariat U. K. S. Pogoni w godzinach wieczornych przy ul. Zyblikiewicza l. 17.
Zbliża się zima i głowa zaczyna boleć od wzrostu cen za ogrzewanie. Przed wojną było to samo. Aby temu zapobiec profesorowie Politechniki Lwowskiej szkolili, jak wykorzystywać opał oszczędniej.
Ważna konferencja
W ubiegłą sobotę odbyło się posiedzenie Komitetu Cieplnego Towarzystwa Politechnicznego przy udziale reprezentantów Kuratorjum szkolnego. Celem narad było wyszukanie sposobów rozpowszechnienia wiadomości z zakresu oszczędnościowej gospodarki cieplnej w sferach szkolnych. Postanowiono przede wszystkiem wydać podręcznik dla nauczycieli szkół powszechnych i dokształcających, ażeby im ułatwić korzystanie ze zdobyczy nowoczesnej nauki i rozpowszechnianie przy sposobności zasad oszczędnego obchodzenia się z paliwem i z ciepłem. Jeśli się zważy, że samo oszczędne obchodzenie się z opałem i z ciepłem, nie tylko w dużych zakładach przemysłowych, dla których Komitet urządził dotąd 2 kursy inżynierskie, ale także w gospodarce detalowej, mogłoby uzdrowić naszą walutę – można nabrać pojęcia o jak duże wartości tu chodzi. Reprezentanci Kuratorjum szkolnego lwowsk. przyobiecali komitetowi jak najgorętsze poparcie.
Lwów zawsze szczycił się swymi zadrzewionymi i cienistymi ulicami. Ale czasami drzewa należy wycinać i tu zaczynają się protesty…
O piękny Lwów – w sprawie wycinania drzew
Wczoraj wieczorem odbyło się w ratuszu posiedzenie komisji plantacyjnej, na którem omawiano sprawę wycięcia drzew na ul. 29. Listopada, Ossolińskich i św. Zofji. W ul. 29. Listopada miałoby paść ofiarą siekiery 97 kasztanów. Drzewa te są bardzo gęsto sadzone tak, że gałęzie wchodzą jedne w drugie, zaciemniają mieszkania sąsiednich domów, wieczorem zaś światło latarń. Co drugi kasztan mógłby być wycięty. Również na ul. św. Zofji kasztany są bardzo gęsto sadzone i zaciemniają zupełnie mieszkania. Co do drzew na ul. 29. Listopada postanowiono jeszcze zwołać jedno posiedzenie. Kilka drzew na ul. Ossolińskich będzie wyciętych, a na ich miejsce posadzą nowe, a na ul. św. Zofji ograniczy się tylko do obcinania gałęzi.
Zastanawiano się też nad upiększeniem pomnika Aleksandra Fredry przy pl. Akademickim.
Została zachowana oryginalna pisownia.
Opracował Krzysztof Szymański
Tekst ukazał się w nr 20 (432), 31 października – 16 listopada 2023
