Nakładem Południowo-Wschodniego Instytutu Naukowego w Przemyślu ukazał kolejny, siódmy już, tom dokumentów przedstawiających sytuację społeczności polskiej na Ukrainie Radzieckiej w latach 1917–1939.
Zarówno druk wspomnianego tomu jak i kwerendy w archiwach ukraińskich sfinansowane zostały z programu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki”.
Jak precyzuje we wstępnie redaktor tomu dr Stanisław Stępień, tom VII publikowanych dokumentów z serii Polacy na Ukrainie, jest już czwartym z kolei zbiorem materiałów archiwalnych dotyczących tzw. Polskiej Organizacji Wojskowej. Organizacji wymyślonej przez NKWD w celu denacjonalizacji społeczności polskiej w ZSRR. Szczególnie represywny charakter miała ona na Ukrainie Radzieckiej, a jej zwieńczeniem była tzw. operacja polska.
– Wprawdzie były to czasy wielkiego terroru, w czasie którego Stalin nie oszczędzał żadnego z narodów ZSRR, ale w stosunku do Polaków przyjęto zasadę, że już sama przynależność do narodu polskiego – jak niezbicie wynika to z zamieszczonych dokumentów – predysponowała do represji. Nie oszczędzono nawet działaczy Komunistycznej Partii Polski. Niemal wszystkich polskich komunistów przebywających w Związku Radzieckim z rozkazu Stalina uwięziono, zesłano do łagrów lub rozstrzelano – pisze we wstępie redaktor omawianego tomu.
W tomie siódmym zebrano dokumenty z lat 1935–1938. Jest on tematycznie kontynuacją wydanych wcześniej materiałów. W publikacji znajdziemy ankiety aresztowanych, protokoły przesłuchań, akta oskarżeń i wyroki śmierci. Lektura tychże dokumentów odsłania mechanizm działania sowieckiego aparatu represji w fabrykowaniu fikcyjnych spisków kontrrewolucyjnych, które służyły różnym celom polityczno-ideologicznym, a głownie w walce z mniejszością polską, niemiecką i innymi społecznościami narodowymi na Ukrainie, a także z samymi Ukraińcami. Poszczególne dokumenty stanowią również osobliwe studium ludzkich tragedii, dokonywanych w majestacie prawa totalitarnego państwa.
Zebrane w tomie VII dokumenty zostały przetłumaczone z języka rosyjskiego na język polski. Dodaje to precyzji opublikowanym materiałom. Następnie: Gdzie tylko było to możliwe, starano się publikowane dokumenty wzbogacić w przypisy objaśniające, w tym także o charakterze biograficznym, oznaczając je kolejnymi cyframi odrębnie dla każdego dokumentu, zaś wszelkiego rodzaju uzupełnienia, dopiski i charakterystyczne cechy techniczne publikowanych tekstów opatrzono odnośnikami literowymi – wyjaśnia we wstępie dr Stanisław Stępień.
Starano się przy tym zachować taki wygląd dokumentów, aby były one zbliżone do oryginałów, w tym też celu teksty rękopiśmienne oddano pismem pochyłym, czyli kursywą. W taki sam sposób odznaczono także podpisy funkcjonariuszy śledczych, członków „Trójek specjalnych”, zatwierdzających wyroki radzieckich urzędników, a także osób przesłuchiwanych i skazanych. Niezrozumiałe już dla współczesnego czytelnika skróty i skrótowce, obficie występujące w publikowanych materiałach rozwiązano, podając zarówno ich polskie odpowiedniki, jak i oryginalne pełne nazwy, rosyjskie lub ukraińskie.
Publikacja zamiera materiały ułożone chronologicznie. W regestrach zaznaczono miejsce i datę powstania każdego z nich, na końcu zaś podano opis techniczny, czyli informację czy publikujemy go z oryginału, czy z kopii, czy był to maszynopis, czy rękopis oraz w jakim języku był sporządzony. Przytoczono również miejsce jego przechowywania, sygnaturę oraz właściwą mu paginację.
Książka zawiera indeks miejscowości i indeks osobowy nazwisk, spis dokumentów w języku polskim i ukraińskim. Publikacja posiada wykaz archiwów, z których pochodzą publikowane dokumenty, a także skróty i skrótowce występujące w publikowanych dokumentów. Nie ulega wątpliwości, że tom ten powinien zainteresować wszystkich, którym bliskie są dzieje Polaków na Ukrainie, a obowiązkowo winien się znaleźć w polskich i ukraińskich bibliotekach uniwersyteckich i naukowych.
Wkrótce zostanie wydany tom 8 wspominanej serii dokumentów, będzie on dopełnieniem niniejszego.
***
Polacy na Ukrainie. Zbiór dokumentów, cz. 1: lata 1917-1939, tom. VII, nakładem Południowo-Wschodniego Instytutu Naukowego, Przemyśl 2014, ss. 350.
Adam Kulczycki
Tekst ukazał się w nr 17 (237) 15-28 września 2015
