Instytut Polonika nieustannie pozostaje w kontakcie z ukraińskimi partnerami w związku z ochroną wspólnego dziedzictwa kulturowego.
– Za nami dwa lata brutalnych działań wojennych prowadzonych przez Rosję przeciwko Ukrainie. Mimo to nie zaprzestaliśmy działań związanych z ochroną wspólnego dziedzictwa. – mówi Dorota Janiszewska-Jakubiak, dyrektor Instytutu Polonika. – Czas pokazał, że nie należy się poddawać i nadal wykonywać misję, do której został powołany Instytut Polonika. Po dwóch latach nasze działania w tym zakresie przybierają nieco bardziej systematyczny charakter niż tuż po eskalacji rosyjskiej agresji na Ukrainę, kiedy to główne nasze wysiłki były skupione na organizowaniu materiałów zabezpieczających, przeciwpożarowych, dostarczaniu ich na miejsce i pomocy w zabezpieczaniu zabytków znajdujących się w przestrzeni takich miast jak np. Lwów.
Staramy się w miarę możliwości prowadzić projekty konserwatorskie, jest to ważne nie tylko dla nas, ale i również dla Ukrainy. Jest to też swego rodzaju akt solidarności z naszymi ukraińskimi partnerami.
Po dziesięciu latach wojny w Ukrainie, a zwłaszcza po ostatnich dwóch latach nieustających walk, bombardowania ukraińskich miast i wsi, mordowania ludności cywilnej, niszczenia przez wojska rosyjskie infrastruktury niezbędnej do życia, a także obiektów dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego, ważne, aby nie zapominać o tym co dzieje się za naszą wschodnią granicą, tam wciąż trwa wojna i każdy sposób pomocy naszym sąsiadom jest niezwykle cenny. – podkreśla dyrektor Instytutu Polonika.
Instytut Polonika przez pierwsze miesiące 2022 roku, tuż po agresji Rosji na Ukrainę, zajmował się głównie zabezpieczaniem cennych zabytków zagrożonych zniszczeniem. Warto podkreślić, że do prac związanych z ich ochroną natychmiast włączyli się zarówno ukraińscy jak i polscy konserwatorzy oraz firmy, które w ubiegłych latach na zlecenie Instytutu prowadziły prace konserwatorskie na terenie Ukrainy. Aktywność Instytutu Polonika była elementem szerszego programu wsparcia instytucji ukraińskich, koordynowanego Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
W 2022 roku (w pierwszych miesiącach od eskalacji rosyjskich działań wojennych) czynności zabezpieczające prowadzone były na trzy sposoby:
1. Zabezpieczanie przeciwpożarowe oraz przeciw odłamkom i fali uderzeniowej. Te działania prowadzone były w pierwszych miesiącach wybuchu wojny. Zabezpieczenia tego rodzaju polegały, m.in na przygotowaniu specjalnych, o odpowiedniej mocy gaśnic, owijaniu materiałami niepalnymi rzeźb, obrazów czy innych elementów wyposażenia, budowaniu konstrukcji osłaniających elewacje, pomniki (m.in. kolumnę Mickiewicza we Lwowie), detal rzeźbiarski i architektoniczny, witraże. Dostarczono m.in. gaśnice różnego rodzaju, samoczynne urządzenia gaśnicze, koce gaśnicze, worki polipropylenowe oraz inne materiały. Oprócz instalowania specjalistycznego sprzętu przeciwpożarowego (przeznaczonego przede wszystkim do ochrony dużych obiektów oraz elementów drewnianych, np. zabytkowych więźb dachowych) czy materiałów do zabezpieczania rzeźb, obrazów, ołtarzy czy witraży, Instytut Polonika zaangażowany był na miejscu w organizację prac zabezpieczających, przechowywanie i dystrybucję na terenie Ukrainy potrzebnych materiałów. Na czynności zabezpieczające dziedzictwo kulturowe na terenie Ukrainy od eskalacji działań wojennych tj. 24 lutego 2022, Instytut POLONIKA przeznaczył blisko 2 miliony zł. Udało się dostarczyć materiały i zabezpieczyć przed pożarami 230 obiektów sakralnych (kościołów i cerkwi) oraz sepulkralnych, rzeźb wolnostojących i pomników na terenie Ukrainy zachodniej i centralnej oraz Lwowa.
2. Skanowanie laserowe 3D. Od wybuchu wojny w 2022 r. do dziś Instytut Polonika zlecił skaning 41 obiektów – głównie kościołów, cerkwi, kaplic znajdujących się na terenie Ukrainy. Dokumentacja obiektów stanowi cenne źródło archiwalne i jest przechowywana w archiwum Instytutu Polonika. Skaning 3D jest najbardziej precyzyjną metodą dokumentacji, umożliwia stworzenie trójwymiarowego modelu zabytku z wiernymodwzorowaniem detali oraz kolorystyki. Prace prowadziły firmy: 3Deling,Skeiron, Geometric, ZKR.Wśród obiektów objętych skaningiem znalazło się m.in. 7 drewnianych cerkwi objętych wspólnym polsko-ukraińskim wpisem na listę UNESCO, które znajdują się w obwodach: lwowskim (cerkiew Zesłania Ducha Świętego w Potyliczu, cerkiew św. Dymitra w Matkowie, cerkiew Świętej Trójcy w Żółkwi, cerkiew św. Jerzego w Drohobyczu),iwanofrankiwskim(cerkiew Św. Ducha w Rohatyniu, cerkiew Narodzenia Theotokos w Werbiążu Niżnym), oraz zakarpackim (cerkiew Wniebowstąpienia Pańskiego w Jasinie).
3. Zabezpieczanie nekropolii. Kolejnym działaniem, które traktować należy jako ochronę obiektów dziedzictwa kulturowego jest właściwe zadbanie o większe gabarytowo obiekty oraz o cmentarną zieleń, zwłaszcza starodrzew, ponieważ podczas ostrzału i pod wpływem fali uderzeniowej uszkodzone drzewa mogą powodować dodatkowe zniszczenia zabytkowych nagrobków i kaplic. Działania takie były prowadzone m.in. na cmentarzu Łyczakowskim.
W 2023 roku Instytut Polonika wykonywał drobne prace naprawcze zabezpieczeń, a także prowadził projekty konserwatorskie i renowacyjne w Ukrainie.
Ponadto w 2023 r. podjął się także przeprowadzenia inwentaryzacji drzewostanu cmentarza Łyczakowskiego we Lwowie (ok. 40 ha) i cmentarza rzymskokatolickiego w Drohobyczu (2,5 h). Projekt miał na celu m.in. oznaczenie gatunków drzew, opis ich stanu zdrowotnego, pomiary parametrów dendrologicznych czy opracowanie szczegółowej mapy inwentaryzacji drzew z naniesieniem obiektów na mapę geodezyjną. Te działania związane są z zapewnieniem właściwej opieki nad cennymi zespołami zabytkowymi jakimi są wspomniane cmentarze we Lwowie i Drohobyczu.
Lukrecja Jaszewska
Rzecznik prasowy Narodowego Instytutu Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą POLONIKA
