W dniach 19-20 maja br. odbył się cykl spotkań polskich i ukraińskich ekspertów w ramach wspólnej komisji konserwatorskiej. Prace konserwatorskie na terenie Lwowa prowadzone są na Cmentarzu Łyczakowskim, katedrze łacińskiej, katedrze ormiańskiej, dawnym kościele jezuitów i kościele św. Antoniego. Łączny koszt prac konserwatorskich realizowanych na Cmentarzu Łyczakowskim w latach 2008-2013 wyniósł przeszło 3 mln złotych. Koszt tegorocznych prac wynosi 350 tys. złotych. Prace są finansowane przez stronę polską.
Stronę polską reprezentowali przedstawiciele Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP z Michałem Michalskim na czele. Stronę ukraińska reprezentowała kierownik Zarządu Ochrony Środowiska Historycznego Lwowskiej Rady Miejskiej Lilia Onyszczenko. W spotkaniu udział wzięli dr Jerzy Petrus, wicedyrektor Muzeum na Wawelu, Janusz Smaza z warszawskiej ASP, prof. Jurij Ostrowski z lwowskiej ASP, dr Paweł Boliński z krakowskiej ASP, Paweł Baranowski z Warszawy. Kady z nich kieruje lub nadzoruje prace zespołów konserwatorów na poszczególnych obiektach poddawanych konserwacji. Prace te wspiera i obejmuje swoim patronatem Konsulat Generalny RP we Lwowie. W pracach komisji udział wziął konsul Jacek Żur. Pracą komisji zainteresowane były media lwowskie. Grupa dziennikarzy zasypała pytaniami uczestników spotkania.
Michał Michalski poinformował media o pracach komisji: „Prace konserwatorskie, mające na celu rewitalizację we Lwowie obiektów wspólnego dziedzictwa kulturowego Polski i Ukrainy są systematycznie podejmowane od 2008 roku. Te wspólne działania wydają się być potwierdzeniem europejskiego wyboru Ukrainy i nabierają w tym roku szczególnego wymiaru. O wyborze konkretnych zabytków każdorazowo decyduje wspólna polsko-ukraińska komisja ekspertów. Pod uwagę brane są przede wszystkim kryteria historycznej i artystycznej wartości wybranych obiektów. Wybór obiektów odzwierciedla też wielokulturowość historycznego Lwowa. Na Cmentarzu Łyczakowskim wytypowano do renowacji polskie, ukraińskie i ormiańskie nagrobki. Wszystkie prace wykonywane są przez mieszane zespoły fachowców. Prace rozłożone są na wiele lat. W latach 2008-2013 kompleksowe prace konserwatorskie objęły 33 nagrobki. Tegoroczny etap obejmuje renowację nagrobków na mogiłach Augusta Bielowskiego, Seweryna Goszczyńskiego, Zdzisławy Krówczyńskiej, Anny z Małaczyńskich Krypiakiewicz, Jarosława Kułaczkowskiego i abp Grzegorza Romaszkana”.
W czasie dyskusji i przeglądu każdego z wytypowanych nagrobków obecni byli bezpośredni wykonawcy prac. Zespół składa się z 12 konserwatorów – po sześć osób z polskiej i ukraińskiej strony. Przy każdym z obiektów zapoznano się ze zdaniem konserwatorów, określono zakres prac i technologię wykonania. W 2014 roku planowane jest zakończenie renowacji metalowych konstrukcji przy grobie Jarosława Kułaczkowskiego. Nagrobek tego znanego we Lwowie działacza spółdzielczego odnawiany był w 2013 roku. Obecnie prace obejmą renowację unikatowych metalowych świeczników secesyjnych wykonanych według projektu Piotra Tereszczuka, ukraińskiego artysty z Wiednia.
Praca Moniki Jamroziewicz, która skatalogowała metalowe nagrobki na Cmentarzu Łyczakowskim, zaowocowała następnym punktem prac – renowacją kutych lampionów przy grobowców rodziny Rendlów. Grobowiec znajduje się przy głównej alei cmentarza. Takich zabytków na Łyczakowie pozostało już niewiele, chociaż niegdyś były bardzo popularne. Jednak czas i ludzie zrobili swoje. Obecnie ratowane są ostatnie zachowane dzieła sztuki kowalskiej. Możliwe, że podczas renowacji uda się ustalić warsztat, w którym wykonano te ażurowe metalowe arcydzieła. Elementy żelazne będą oczyszczone od korozji, zabezpieczone preparatami chemicznymi i farbą.
Przy nagrobku rodziny Krówczyńskich, udekorowanym rzeźbą siedzącego anioła, w ubiegłym roku zdemontowano i odnowiono metalowe ogrodzenie. W tym roku zostanie odnowiona kamienna figura anioła, poprowadzone zostaną prace zabezpieczające fundamenty. Pod koniec prac zostanie zamontowane ogrodzenie. Nagrobek Krówczyńskich usytuowany jest przy jednej z głównych alej cmentarza, figurę anioła wykonał w 1881 roku znany lwowski rzeźbiarz, Tadeusz Barącz,
Przy tej alei znajduje się też kolejny obiekt tegorocznych prac – monumentalny pomnik na grobie Seweryna Goszczyńskiego, znanego polskiego poety, działacza społecznego, powstańca listopadowego. Pomnik autorstwa Juliana Markowskiego był wystawiony w 1876 roku na koszt gminy miasta Lwowa. Monumentalny pomnik składa się z trzymetrowego cokołu z piaskowca, na którym umieszczono siedzącą postać poety. U podnóża cokołu leżą cztery kartusze kamienne o dużych wymiarach. Dwa z nich ozdobiono herbami Polski, Litwy i Rusi, na dwóch pozostałych – liry w obramowaniu wieńców z liści. Renowacja tak dużego pomnika wymaga wielkiego nakładu finansowego. W roku bieżącym poddane konserwacji zostaną kartusze. Wszystkie trzeba będzie zdemontować, wykonać nowe fundamenty pod nie i po renowacji ustawić na nowo. Nie mało problemów będą wymagały prace przy fundamentach cokołu pomnika i uporządkowanie terenu wokół.
Nagrobek abp Grzegorza Józefa Romaszkana, w kształcie wielkiego kamiennego krzyża na wysokim postumencie, ozdobiony jest płaskorzeźbami i napisami. Pomnik powstał w latach 1881-82 w pracowni Antoniego Juliana Gorgolewskiego. Obok znajduje się kolejny nagrobek, wytypowany do restauracji. Jest to pomnik z piaskowca na grobie ukraińskiej rodziny Krypiakiewiczów. Na razie nie udało się ustalić informacji na temat osób pochowanych w tym grobie, nieznany jest też autor nagrobka. Wyróżnia się on jednak cenną płaskorzeźbą matki Boskiej z Dzieciątkiem Jezus. Stan nagrobka jest prawie awaryjny: osypuje się lico kamienia, część napisów jest prawie nieczytelna. Jednak konserwatorzy są pewni, że uda się wszystko zrobić przed zakończeniem sezonu w listopadzie.
W nieco lepszym stanie jest obelisk na grobie Augusta Bielowskiego (1806 – 1876), znanego naukowca, publicysty, dyrektora Ossolineum we Lwowie, pomnik wykonany jest z piaskowca. Planowane jest jego oczyszczenie, odnowienie wszystkich napisów i wzmocnienie fundamentów.
Na konserwatorów czeka kolejny sezon wytężonych prac. W sierpniu komisja zbierze się ponownie, aby ocenić przebieg i wstępne wyniki prac oraz skorygować plany. Odbiór wykonanych prac nastąpi w listopadzie.
Jurij Smirnow
Tekst ukazał się w nr 10 za 31 maja – 16 czerwca 2014
