Książka autorstwa Heleny Krasowskiej „Mniejszość polska na południowo-wschodniej Ukrainie” otrzymała nominację do Nagrody Naukowej im. Jerzego Giedroycia. Nominację wręczyli profesor Stanisław Michałowski, rektor UMSC oraz profesor Iwona Hofman.
Takiej publikacji w Polsce jeszcze dotychczas nie było. I trudno się temu dziwić, skoro, od początku istnienia ZSRR, aż po rozpad tego państwa na początku lat 1990., wszelkie przejawy polskości, z krótką przerwą przypadającą na początek lat 1920., były w tym państwie brutalnie tępione i zacierane.
Zwykle, kiedy mówimy o Polakach żyjących na Ukrainie myślimy o tych, na terenie obecnej Ukrainy Zachodniej, a w najlepszym razie jeszcze na pozostałych terenach Ukrainy, po prawej stronie Dniepru. Tymczasem zapominamy o tych, którzy przed wiekami bądź później znaleźli się dalej – na Ukrainie lewobrzeżnej, na wschodzie, i na południowym wschodzie. Trudno się zresztą temu dziwić, skoro w okresie kilkudziesięciu lat istnienia Polski Ludowej był to temat tabu, oficjalnie wymazany ze świadomości Polaków. Czasami również niebezpieczny. Tym lepiej więc, że Helena Krasowska w swojej książce temat ten próbuje nam przybliżyć. Na przykładzie dwóch obwodów – donieckiego i zaporoskiego.
Helena Krasowska za cel swojej pracy powzięła „ustalenie czasu i kierunków migracji Polaków na południowo-wschodnią Ukrainę”. Ich „dylematów tożsamościowych” oraz znajomości i używania języka polskiego. Przyjęte przez nią metody pracy uwzględniają najlepsze doświadczenia badawcze historyków, socjologów, etnologów, specjalistów od socjolingwistyki i kulturoznawców – polskich, ukraińskich, rosyjskich i z innych krajów. Istotnym argumentem podnoszącym wiarygodność tych badań jest fakt bardzo dobrej znajomości przez Nią języków polskiego, ukraińskiego i rosyjskiego. Bez ukraińskiego i rosyjskiego, na przykład, zapewne nigdy by nie dotarła do tylu źródeł – przede wszystkim do swoich respondentów i do archiwów. To samo odnosi się do wykorzystanej literatury przedmiotu – polskiej i obcojęzycznej, dawniejszej i współczesnej.
Ponadto autorka zajęła się problemem znajomości języka polskiego na „wybranych obszarach” jako jednym z najważniejszych elementów świadczących o zachowaniu przez tamtejszych Polaków ich świadomości narodowej. Z badań tych wynika między innymi fakt, że polskość w niektórych regionach Ukrainy obecnie się odradza. Pod różnymi postaciami i w kontekście jeszcze nie w pełni uświadomionej tożsamości narodowej części Ukraińców i innych mniejszości zamieszkujących tamte tereny.
Adam Gałkowski
Tekst ukazał się w nr 20 (216) za 31 października 13 – listopada 2014
