Nagrobek rodziny baronów Ostermannów, nazywany popularnie nagrobkiem Leosia, znajduje się na polu 2 Cmentarza Łyczakowskiego, w pobliżu alei między tym polem i polem nr 6.
Na grobowcu jest ustawiony prostokątny skrzyniec o pięciu kondygnacjach podzielonych między sobą profilowanymi gzymsami złożonymi z wałków, półek i wklęsek. Na wierzchu skrzyńca siedzi anioł wsparty na jednej z dwóch urn kamiennych, ustawionych obok niego i przykrytych żałobnym kirem. Postać anielska lekko zasłoniona draperią, nogi ma bose, na plecach łagodnie złożone skrzydła. Nad czołem we włosach wplecione trzy makówki. Anioł ze smutkiem patrzy przed siebie. Hypnos w pięknej pozie śpiącej spoczywa na dwóch neoklasycystycznych urnach i na pierwszy rzut oka przypomina kompozycyjnie pomnik Marii Diebel urodzonej Krois (†17.VI.1834), żony c. k. obera i audytora generalnego porucznika autorstwa Antoniego Schimsera. Jednak modelowanie sylwetki Hypnosa i poszczególnych jej elementów – włosów i skrzydeł, a także żywego wyrazu twarzy – wykonane jest na znacznie wyższym poziomie artystycznym. Julian Markowki odnosi nagrobek rodziny Ostermannów do dzieł Paula Eutelego. Jurij Biriulow zaznacza, że nagrobek Ostermannów jest jednym z najlepszych późnych utworów Paula Eutelego na Cmentarzu Łyczakowskim.
Na cokole pomnika umieszczono herby szlacheckie obu Ostermannów – ojca i syna, a pośrodku także żony Johanna – Joanny Karoliny von Godefroy de Bouillon, córki Beniamina von Godefroy i Anny Weys, urodzonej 17 września 1785 roku, zmarłej 12 października 1878 roku w wieku 94 lat. Tablice inskrypcyjne na cokole pomnika z trzech stron obecnie odbite, z wyjątkiem epitafium pamiątkowego jednorocznego Leosia Maryanka przy figurze anioła na marmurowej tablicy, które brzmi następująco:
Nikomu On za życia przykrości nie sprawił
Zaśmiał się rodziców dowcipem zabawił.
Czasem się poskarżył jak jagniątko małe.
Usnął, a z Nim poszło szczęście moje całe!
LEOŚ
*9. MAJA 1895. †25. MAJA 1896.
Z książki Władysława Ciesielskiego dowiadujemy się, że na nagrobku był napis, który głosił, że w 1877 roku tu spoczął:
ERNST von OSTERMANN K. K. MAJOR
RITTER DES HEILIGEN GRABES
Pod nagrobkiem rodziny baronów Ostermannów według ksiąg cmentarnych Łyczakowa pochowano pięć osób. Pierwszą osobą tu pochowaną był Janusz Ostermann (dokładnie tak podano we wpisach do ksiąg cmentarnych), t. j. Jan Jerzy baron de Ostermann, niem.: Johann Georg von Ostermann; węg.: Janus Gyórgy Ostermann, – c. k. wojskowy i urzędnik, zmarły we Lwowie 16 marca 1866 roku na wycieńczenie sił w wieku 85 lat. Drugą pochowaną pod nagrobkiem osobą jest Ernest, syn Jana Jerzego Ostermanna i Francuzki Joanny Karoliny von Godefroy, uczestnik powstania listopadowego 1831 roku, c. k. major armii austriackiej, zmarły 23 sierpnia 1877 roku w wieku 63 lat. Zmarł na emeryturze, na zapalenie osierdzia, został pochowany według aktu w księgach metrykalnych kościoła św. Mikołaja we Lwowie 25 sierpnia 1877 roku. Trzecią pochowaną osobą był Jan Maryanek, zmarły 19 października 1933 roku w wieku 47 lat. Pod nagrobkiem rodziny Ostermannów według ksiąg cmentarnych pochowano również dwoje dzieci: Józef Marjan Maryanek, zmarły 5 kwietnia 1893 roku w wieku 3 lat i Leon Maryanek (t.j. Leoś, jemu właściwie poświęcona została tablica inskrypcyjna wstawiona w cokół nagrobka), urodzony 9 maja 1895 roku, zmarły 25 maja 1896 roku w wieku jednego roku. Pomnik ten znany w źródłach literackich jako nagrobek „Leosia” od imienia najmłodszego zmarłego chłopca z rodziny Maryanków.
Johann Georg von Ostermann urodzony w Pressburgu (dziś Bratysława) był synem Georga von Ostermanna, urodzonego 1743 roku w Sternbergu der Neumark, zmarłego 1828 roku w Pressburgu i Anny Christiny von Radkovics, urodzonej w Pressburgu. Służył w armii Arcyksięstwa Austriackiego w stopniu majora. Podczas wojny w 1797 roku na obszarze Tyrolu został odznaczony Medalem Waleczności. Był absolwentem prawa na uniwersytecie lwowskim. W pierwszej dekadzie XIX wieku został zatrudniony w C. K. Gubernii Krajowej we Lwowie; do 1806 roku jako akcesista biurowy, a ok. 1808 roku został koncypistą gubernialnym. Potem pracował w urzędzie c. k. cyrkułu bukowińskiego z siedzibą w Czerniowcach; od ok. 1808 roku jako komisarz trzeciej kategorii; na tymże stanowisku od ok. 1812 roku do ok. 1815 roku pracował w Suczawie; dalej był w urzędzie cyrkułu jako komisarz trzeciej kategorii do ok. 1817 roku; następnie jako komisarz drugiej kategorii ok. lat 1817/1818.
Potem był sekretarzem gubernialnym w C. K. Gubernii Krajowej we Lwowie od ok. 1818 roku do ok. 1825 roku. Został mianowany w styczniu 1826 roku na urząd starosty c. k. cyrkułu sanockiego, który sprawował z tytułem radcy gubernialnego (niem. Gubernial-Rath/Kreishauptmann) do grudnia 1846 roku. W 1846 roku pełnił urząd starosty podczas rzezi galicyjskiej i powstania krakowskiego. 25 lutego 1846 roku przekazał do Gubernium Krajowego informację o upadku powstania na Sanocczyźnie. W tym roku kierowany przez niego cyrkuł sanocki przedstawił obszerną listę uczestników konspiracji, z których niektórzy byli następnie osądzeni i skazani na wyroki więzienia. W marcu 1854 roku został mianowany zwierzchnikiem cyrkułu (niem. Kreisvorosteher) w Stanisławowie. Uzyskał tytuł radcy namiestnictwa.
Ożenił się z Francuzką Joanną Karoliną von Godefroy, córką Benjamina von Godefroy de Bouillon, właściciela majątku w Sieniczno i dzierżawcy tzw. starostwa rabsztyńskiego i Anny Weys. Joanna Karolina von Godefroy de Bouillon pochodziła ze znanej francuskiej rodziny, wywodzącej się z książęcego rodu Ardennes-Verdun, którego przedstawiciele nosili od X wieku tytuł książąt Lotaryngii. Jej dalekim przodkiem był Gotfryd z Bouillon fr. Godefroy de Bouillon (ur. ok. 1058, zm. 18 lipca 1100 roku pod Hajfą), syn Eustachego II z Boulogne oraz Idy Lotaryńskiej (córki Gotfryda II Brodatego, księcia Dolnej Lotaryngii), książę Dolnej Lotaryngii w 1087 roku, – jeden z przywódców I wyprawy krzyżowej 1096 roku. Po zdobyciu Jerozolimy odmówił przyjęcia tytułu króla Jerozolimy, a zamiast tego przyjął tytuł Obrońcy Grobu Świętego. Zmarł w 1100 roku w czasie wyprawy przeciwko sułtanowi Damaszku podczas oblężenia Hajfy, pochowano go w Bazylice Grobu Świętego w Jerozolimie. Jest jednym z bohaterów eposu rycerskiego Jerozolima wyzwolona włoskiego poety Torquata Tassa (1581).
Joanna Karolina von Godefroy de Bouillon urodzona 17 września 1785 roku, zmarła w 12 października 1878 roku w wieku 94 lat we Lwowie. Została również pochowana na Cmentarzu Łyczakowskim. To potwierdza Władysław Ciesielski i Marian Śniadowski. Dla tego na pomniku rodziny Ostermannów są trzy herby szlacheckie: obu Ostermannów – syna i ojca oraz żony Johanna Georga – Joanny Karoliny de Bouillon.
Johann Georg von Ostermann z Joanną Karoliną von Godefroy miał trzy córki i czterech synów. Synami byli: Georg Beniamin, urodzony 24 października 1808 roku w Czerniowcach, zmarly w 1886 roku; Moritz Hugo (Maurycy), urodzony 26 lutego 1810 w Czerniowcach, zmarły 27 sierpnia 1831 roku w wieku 21 lat w Międzyrzeczu (Gefallen); wspomniany już Ernest Augustin Johann Baptist, urodzony 15 czerwca 1811 roku Czerniowcach, zmarły 23 augusta 1877 roku w wieku 66 lat we Lwowie oraz zmarły w wieku czterech miesięcy Emelich Ludwik, urodzony 13 grudnia 1813 roku w Suczawie, zmarły 17 kwietnia w Suczawie. Moritrz Hugo i Ernest Augustin brali udział w powstaniu listopadowym 1831 roku. Moritz Hugo von Ostermann, student czwartego roku na kierunku prawo, uczestniczył w powstaniu w szeregach 2 pułku ułanów, 5 pułku ułanów i zginął pod Rogoźnicą 29 sierpnia 1831 roku. Do udziału w powstaniu namówił swego przyjaciela, Jana Granatowskiego, przyszłego autora pamiętnika.
Córkami Johanna Georga von Ostermanna i Joanny Karolinyvon Godefroy byli: Johanna Franciszka Viktoria Erde von Ostermann, urodzona 8 marca 1814 roku w Suczawie; Franciszka Xaveria Erde von Ostermann, urodzona się 19 lutego 1818 roku w Czerniowcach i Theresia Beatrix Erde von Ostermann, urodzona 12 maja 1819 roku w Lembergu, zmarła 13 czerwca 1873 roku w wieku 54 lat w Samborze.
Czyim dzieckiem był Leoś Maryanek i jakie pokrewieństwo było między Maryanekami i Ostermannami? A przecież to dla niego postawiono ten nagrobek. Leoś Maryanek oraz jego starszy brat Marjan Maryanek jak podają metryki kościoła św. Mikołaja we Lwowie byli dziećmi Jana Maryaneka i Teresii Hordyńskiej. Theresia Beatrix von Ostermann wyszła za mąż za Józefa Kalasantego Rittera Hordyńskiego. Ich córka Teresia Hordyńska wyszła za mąż za Jana Maryaneka, majora armii austriackiej. Z tego wynika, że Leoś Maryanek był prawnukiem Johanna Georga von Ostermanna i Joanny Karolinyvon Godefroy. Emerytowany major armii austriackiej Jan Maryanek w 1904 roku mieszkał we Lwowie przy ul. Św. Marka 12. Podany we wpisach do ksiąg cmentarnych Łyczakowa Jan Maryanek, zmarły 19 października 1933 roku w wieku 47 lat, mógł być synem Jana Maryaneka i Teresii Hordyńskiej, bratem Leosia i Józefa Mariana Maryaneka.
Z rękopisu Mariana Śniadowskiego wiadomo, że dawniej na nagrobku były również tablice inskrypcyjne Johanna Georga von Ostermanna w języku węgierskim, jego syna Ernesta Augustina Ostermanna w języku niemieckim oraz Joanny Karoliny de Bouillon – w języku polskim. Teraz na nagrobku, jak wspomniano wyżej jest tylko jedna inskrypcyjna tablica, poświęcona pamięci jednorocznego Leosia z rodziny Maryaneków, prawnuka Johanna Georga von Ostermanna i Joanny Karoliny von Godefroy. Jeszcze cztery tablice inskrypcyjne – z obu bocznych stron nagrobka na poziomie herbów szlacheckich i dwie z tyłu, teraz odbite. Kiedyś, jak widać na zdjęciach archiwalnych, nagrobek był otoczony kutym z metalu ogrodzeniem, a nad środkowym herbem szlacheckim francuskiej rodziny Godefroy de Bouillon był zawieszony metalowy lichtarz.
Nagrobek rodziny Ostermannów z pełnoplastyczną postacią zasmuconego anioła jest jednym z najpiękniejszych dzieł lwowskiego rzeźbiarza niemieckiego pochodzenia Paula Eutelego. Pod nim została pochowana szlachecka rodzina baronów Ostermannów spokrewniona ze znaną francuską rodziną de Bouillon, pochodzącą z książęcego rodu Ardennes-Verdun, którego przedstawiciele nosili od X wieku tytuł książąt Lotaryngii. W 2023 roku dzięki funduszom Fundacji Dziedzictwa Kulturowego nagrobek Ostermannów odrestaurowano.
Krystyna Charczuk
Tekst ukazał się w nr 21 (433), 17 – 29 listopada 2023
