Mozart w Galicji Portret Franciszka Ksawerego Wolfganga Mozarta. Mal. Karol Gottlieb Schweikart, ok. 1825 r.

Mozart w Galicji

Odwiedzając cerkiew św. Jura we Lwowie można zobaczyć na murze tablicę pamiątkową w trzech językach – po ukraińsku, angielsku i niemiecku – poświęconą Franciszkowi Ksaweremu Mozartowi, synowi Wolfganga Amadeusza. Sam Wolfgang Amadeusz dawno już stał się kulturową wizytówką Wiednia, a jego podobiznę można zobaczyć na cukierkach, tabliczkach czekolady, a nawet na parasolach. Wspomniana tablica poświęcona jest wykonaniu „Requiem” Mozarta seniora 5 grudnia 1826 r. i podkreśla, że Mozart junior zamieszkiwał we Lwowie w latach 1808–1838. Inicjatorem wmurowania tablicy był Dmytro Kołbin, profesor, skrzypek Lwowskiej Akademii Muzycznej im. M. Łysenki oraz honorowy prezes Towarzystwa Mozartowskiego we Lwowie.

Synowie Wolfganga Amadeusza Mozarta: Karol Tomasz (po prawej) i Franciszek Ksawery (po lewej). Mal. Hans Hansen, Wiedeń, 1800 r.

O Franciszku Ksawerym wiele pisał profesor historii Uniwersytetu w Nowym Jorku Larry Wolff w swojej książce „Idea Galicji. Historia i fantazje w kulturze politycznej okresu Habsburgów” wydanej w Stanfordzie w 2010 r.

Wolfgang Amadeusz miał sześcioro dzieci, z których czworo zmarło w wieku dziecięcym. Franciszek Ksawery urodził się 26 lipca 1791 roku we Wiedniu, zaledwie pięć miesięcy po śmierci ojca. Matka, Konstancja, ze względu na talent zmarłego męża, postanowiła swoim synom dać wykształcenie muzyczne. W wieku sześciu lat Franciszek występuje przed praską publicznością, wykonując arię z opery ojca „Zaczarowany flet”. Tak rozpoczęła się jego kariera muzyczna, i co ciekawe – w tym samym wieku, co i ojca! Swój pierwszy koncert fortepianowy Franciszek Ksawery skomponował w 1805 r.

Jako 17-letni młodzieniec przyjeżdża do Galicji, gdzie początkowo uczy muzyki u znanego filantropa Wiktora Baworowskiego w jego majątku Podkamień w pow. rohatyńskim. „Twego brata zaproszono do Polski” – pisała matka do starszego brata Karola. Jednak w Podkamieniu Franciszek długo miejsca nie zagrzał i po roku przenosi się do pobliskiego Bursztyna, tu uczy gry na fortepianie córki hrabiego Janiszewskiego. Po dwóch latach przenosi się do Lwowa pod patronat baronowej Józefiny Cavalcado. Przez kolejne 25 lat związuje swój los ze stolicą Galicji, gdzie jest prywatnym nauczycielem muzyki u Potockich, Czartoryskich, Sapiehów i innych magnatów. Jak pisał w liście do matki, jest jedynym nauczycielem muzyki na całą Galicję!

Popiersie Franciszka Ksawerego Mozarta. Rzeź. Wołodymyr Cysaryk, Lwów, 2010 r.

Równocześnie koncertuje z sukcesem, komponuje, jest koncertmistrzem. Larry Wolff zwraca również uwagę, że spuścizną Franciszka Ksawerego jest 6 polonezów, z których jeden poświęcony jest Józefinie Rzewuskiej, dwa – hrabinie Głogowskiej. Możemy tu stwierdzić, że Mozart junior nieco wyprzedził Chopina, który adaptował polonezy do muzycznej kultury epoki romantyzmu i niesamowicie je spopularyzował.

Na Mozarta juniora wpływ miał również folklor ukraiński. Według muzykolog Lubowi Kijanowskiej „Wariacje fortepianowe Re-minor” powstały na podstawie żartobliwej ukraińskiej piosenki „U sąsiada chata biała”. Wśród jego spuścizny jest również „Dumka na temat ruski”.

Wykonanie „Requiem” 5 grudnia 1826 r. w katedrze greckokatolickiej św. Jura w 35. rocznicę śmierci ojca dało impuls do powstania Towarzystwa św. Cecylii – a własciweiee chóru w składzie 400 śpiewaków-amatorów, na czele którego stanął sam maestro. Powstaniu chóru sprzyjał metropolita greckokatolicki w latach 1815-1858 Mychajło Lewicki.

Muzykolog Kijanowska pisze: „Styl Mozarta juniora wpisuje się całkowicie w modę tego okresu i chociaż opiera się na klasycznych podstawach, ukazuje jednak rysy wczesnego romantyzmu. Najbardziej jest to widoczne w rozwiniętej melodyce i wirtuozyjnej fakturze. Dość zdecydowanie podchodzi do klasycznej stylistyki, najpełniej przedstawionej w twórczości ojca i mimo, iż przejmuje pewne cechy klasycznej kompozycji w harmonii i formie, to jednak przystosowuje je do wymagań nowego czasu”.

Franciszek Ksawery z sukcesem koncertuje w Europie. W latach 1819–1821 koncertuje w Warszawie, Gdańsku, Elblągu. Interesujące, że syn tak bardzo był pełen podziwu dla geniuszu ojca, że na tej podstawie rozwinął się u niego kompleks niższości. Nie doceniał swego talentu i uważał, że na tle spuścizny ojca jego własna twórczość jest zupełnie nieznacząca.

W 1838 roku Mozart junior wraca do Wiednia, a z czasem przenosi się do Salzburga – rodzinnego miasta ojca. Tu w 1841 roku jego matka założyła „Katedralne stowarzyszenie muzyczne Mozarteum”, którego celem było „doskonalenie gustów muzycznych ze szczególnym akcentem na muzyce sakralnej i organizacji koncertów”. Franciszek Ksawery był w nim kapelmistrzem. Obecnie ta instytucja nosi nazwę „Uniwersytet muzyki i sztuki dramatycznej „Mozarteum”.

Mozart junior zmarł 29 lipca 1844 roku na raka w uzdrowiskowej miejscowości Karlsbad, obecnie Karlowe Wary w Czechach. Tu został pochowany. Jego lwowska protektorka Józefina Cavalcado osobiście ułożyła epitafium na jego grobie: „Niech imię ojca będzie epitafium, ponieważ zachwyt ojcem był sensem jego życia”.

Pomnik Franciszka Ksawerego Mozarta na pl. Małaniuka we Lwowie, 26 sierpnia 2021 r. Wikipedia

26 sierpnia 2021 roku podczas V Międzynarodowego festiwalu muzyki klasycznej „LvivMozArt”, poświęconego 230. rocznicy urodzin Franciszka Ksawerego Mozarta na pl. Małaniuka odsłonięty został alegoryczny pomnik kompozytora, którego autorem jest wiedeński rzeźbiarz Sebastian Schwajkert. Wydarzenie to wywołało negatywną reakcję większości mieszkańców miasta i kół artystycznych. Zwracano uwagę na naruszenie procedur prawnych wystawienia pomnika, a także na jego „agresywny” styl. Odpowiednią petycję wystosowało Lwowskie Stowarzyszenie Artystów.

Na tę uroczystość ukraiński kompozytor Bogdan Segin skomponował „Melancholijną kantatę na cześć Mozarta”. Z tejże okazji w „Wydawnictwie Starego Lwa” ukazała się książka „Mozart syn. Życie Franciszka Ksawerego w dzienniku podróżnym i listach”. W dniach 26–29 sierpnia została też otwarta ekspozycja „Mozart i Lwów: historia i współczesność”, na której przedstawiono unikalne materiały archiwalne, wśród nich litografie i wydania utworów z okresu Mozarta, w tym i te, z których korzystał osobiście, a także współczesne utwory jemu poświęcone.

Petro Hawryłyszyn

Tekst ukazał się w nr 21 (409), 14 – 28 listopada 2022

X