Mały, jednonawowy kościół pw. Św. Zofii został usytuowany na pagórku po lewej stronie ulicy św. Zofii (obecnie Iwana Franki) wśród malowniczych drzew i krzewów. Od wieku XVI okolica ta związana z lwowską rodziną mieszczańską Hanlów otrzymała nazwę Zofijówka od Zofii Hanel, która była fundatorką małego drewnianego kościółka, a właściwie kaplicy.
Historyk sztuki Marcin Biernat podaje, że „kościół Św. Zofii powstał pomiędzy końcem roku 1570 (kiedy Zofia została wdową i odziedziczyła cały majątek po mężu), a rokiem 1574 (kiedy budowla była już ukończona)”. W 1615 roku świątynia była zamknięta, zaś 26 września 1672 roku została zniszczona przez wojska tureckie podczas kolejnego oblężenia Lwowa przez Turków.
Następną wiadomość o kościele odnaleziono dopiero w roku 1706, ale nie wiadomo, w jakiej formie świątynia została odbudowana. Kolejny opis z roku 1769 podaje, że prezbiterium i przylegająca doń zakrystia były murowane, a nawa – drewniana. W 1789 roku kościół został zamknięty przez nowe władze austriackie i sprzedany na publicznej licytacji.
Zabudowania razem z przylegającą ziemią, sadem i parkiem nabył urzędnik Jan Antoni Łukiewicz, który wybudował nieopodal dla siebie dom mieszkalny, zaś dawny kościółek rozbudował i przeznaczył na kaplicę rodową. W 1817 roku Łukiewicz zapisał siostrom miłosierdzia (szarytkom) całą Zofijówkę wraz z kaplicą, które stały się ich własnością po śmierci J. A. Łukiewicza w 1820 roku. W tymże 1817 roku kościółek był już murowany, a „w fasadzie świątyni wisiały trzy dzwony”.
W latach 1862–1869 przeprowadzono kolejną rozbudowę kościoła, który przybrał formę zachowaną po dzień dzisiejszy. Dwa niewielkie dzwony zostały umieszczone w górnej kondygnacji fasady, wykonanej „w formie ażurowej bramki wyprowadzonej poza dach nawy, pełniącej funkcję dzwonnicy”. Jeden z tych dzwonów dr Karol Badecki opisał następująco: „Dzwon średnicą 0,48 metra, wagą 47 kilogramów, fryz roślinny. Nad nim odlana między dwoma karbami legenda w języku łacińskim: „SONET VOX MEA IN AURIBUS TUIS DOMINE”. Płaszcz gładki, korona sześcioramienna. Forma dzwonu i napis z połowy XVII wieku. Być może, dzwon ten wraz z drugim pozostałym (pierwszy skofiskowały wojskowe władze austriackie 20 lipca 1917 roku), sięga czasów ponownej konsekracji kościoła po 1672 roku”. Ocalały dzwon został na miejscu i wiernie służył parafii do czasów powojennych, kiedy w 1946 roku kościół został zamknięty przez władze sowieckie. W 1992 roku świątynię przekazano Kościołowi greckokatolickiemu. Ponowne poświęcenie miało miejsce 22 marca 1992 roku. W 1994 roku w Nowym Rozdole odlano dla kościoła dwa nowe dzwony, poświęcone w 1999 roku. Nowe dzwony otrzymały imiona „Lubomyr” i „ Jarosław”. W 2018 roku w świątyni zbudowano też nowy ikonostas fundacji Olega Łużnego. Święte obrazy wykonał Andrij Szumski. Obok kościoła ustawiono pomnik św. Charbela, słynnego libańskiego zakonnika-uzdrowiciela.
Kolejna świątynia lwowska – kościół ewangelicki pw. św. Urszuli (dawny ojców dominikanów obserwantów), usytuowany przy ulicy Zielonej. Świątynia powstała w drugiej połowie XVII wieku z fundacji Stanisława Jabłonowskiego i jego małżonki Anny z Kazanowskich. Rodzina Jabłonowskich była od wieków związana ze Lwowem, zaś na przedmieściu Halickim miała obszerne posiadłości. Wielki hetman koronny Stanisław Jabłonowski i jego małżonka byli również szczodrymi fundatorami i opiekunami kościoła lwowskich ojców jezuitów. W tejże świątyni zachowały się wystawione dla nich tablice pamiątkowe.
Pierwszy kościół był drewniany, lecz już w 1766 roku wspomina się nowy murowany. W 1784 roku, po kasacie klasztoru ojców dominikanów przez gubernium austriackie, kościół został sprzedany nowo utworzonej parafii ewangelicko-augsburskiej. Współczesny historyk sztuki Jerzy Kowalczyk „zadatował budowlę ogólnie na okres po 1731 roku, uznając wklęsłą fasadę za kreację XVIII-wieczną, a wieże na dodatek z wieku XIX”. Nie zachowały się inwentarze z XVII–XVIII wieków, dlatego trudno stwierdzać czy posiadał kościół dzwony, również ich liczbę i pochodzenie. Dopiero w 1878 roku architekt Józef Engel w trakcie rozbudowy i przebudowy świątyni zaprojektował i wzniósł dwie dwukondygnacyjne wieże-dzwonnice nadbudowane po bokach fasady. Właśnie wtedy parafia zakupiła dwa nowe dzwony, o których zachowała się dokładna dokumentacja.
Dzwony zamówiono w austriackiej odlewni Johana (Jana) Grassmayera w miejscowości Wilten niedaleko Innsbrucku, w Tyrolu. Owe dwa dzwony firmy tyrolskiej są jedynym przykładem działalności ludwisarni Grassmayerów z „Wilten bei Innsbruck” we Lwowie. Na terenie archidiecezji lwowskiej spotykamy jeszcze tylko jeden dzwon tej firmy w kościele parafialnym w Szczercu, odlany w 1850 roku. Odlewnia Grassmayerów nie reklamowała się również w czasopismach galicyjskich, w których reklama rozmaitych firm tyrolskich (od figur świętych do witraży i dzwonów) zajmowała na przełomie XIX i XX wieków całkiem poważne miejsce.
Według informacji dra Karola Badeckiego, większy dzwon miał wagę 750 kilogramów, średnicę 1,12 metra i był zawieszony na lewej wieży kościelnej. „Czapka dzwonu otoczona była neogotyckim ornamentem linearno-geometrycznym. Na płaszczu rozmieszczono symetrycznie na krzyż dwa napisy w języku niemieckim i dwie rzeźby. Pierwszy napis brzmi: „Glocken geliefart von Cybulski und Weber in Lemberg”. Na przeciwległej stronie płaszcza napis zostawił ludwisarz „Gegossen von Joh. Grassmayer in Wilten bei Innsbruck. Tyrol 1878”. Obok rozety – dwie płaskorzeźby wysokości 21 cm. Na nich przedstawiono w pozach siedzących dwóch Ewangelistów – św. Jana i św. Mateusza. Pierwszy z nich z księgą w ręku i z orłem, drugi ukazany w profilu pochylony nad książką. Za nim symboliczna postać anioła. Fryz wysokości 9,5 cm. Fryz otaczał linearny ornament gotycki. Sześcioramienną koronę trzymały dobrze odlane główki skrzydlatych aniołów. Drugi, mniejszy dzwon „formą i wyglądem pokrewny pierwszemu dzwonowi”, został zawieszony w prawej wieży. Waga jego stanowiła 386 kilogramów, średnica – 0,905 metra. Na płaszczu znajdował się niemiecki napis fundacyjny i marka giserni Johana Grassmayera, również plakiety z płaskorzeźbami świętych Ewangelistów Łukasza i Marka. Pierwszy z napisów wysokości 11cm opiewał: „Gewidmet von dem evang. Frauen Verein in Lemberg”. Na drugiej stronie płaszcza – „Gegossen von Joh. Grassmayer in Wilten bei Innsbruck 1878”. Płaskorzeźby Ewangelistów wysokości 17,5 cm przedstawiały świętych z ich symbolami, mianowicie z głową woła i lwa. Karol Badecki wysoko ocenił jakość odlewu i napisał: „Rzeźby przedstawiały stojące postacie św. Łukasza i św. Marka. Św. Łukasz trzymał pióro i księgę zamkniętą. U stóp – symboliczna głowa wołu. Postać przyozdobiona w bogate fałdziste szaty, głowę otacza aureola. Św. Marek podobnie modelowany i po lewej stronie u stóp głowa lwa. Napisy niemieckie wykonano gotykiem. Korona dzwonu i główki aniołów są pięknie modelowane”. K. Badecki zauważył również, że dzwony ludwisarni Johana Grassmayera były odlane bardzo starannie i „38 lat zwoływały lwowskich wyznawców Lutra na modły i nabożeństwa”. Jednak w czasie wojny światowej zostały zarekwirowane przez wojenne władze austriackie. Większy dzwon zabrano 14 sierpnia 1916 roku, zaś mniejszy rok później w sierpniu 1917 roku. W miejsce dwóch zarekwirowanych dzwonów ogólną wagą 1135 kg, władze przekazały do kościoła św. Urszuli jeden mały dzwon wagą 51 kg i o średnicy 50 cm, skonfiskowany w kościele ojców bernardynów. Nie ma informacji o zakupie nowych dzwonów dla tego kościoła w latach 20.–30. XX wieku. Już w grudniu 1939 roku nowe władze wydały rozporządzenie o zamknięciu kościoła św. Urszuli i przekazaniu go na magazyn. Żadne zabytkowe dzwony na jego wieżach się nie zachowały.
Jurij Smirnow
Tekst ukazał się w nr 7 (419), 14 – 27 kwietnia 2022
