Lwowskie Końskie Narodowe

Lwowskie Końskie Narodowe

Mania zrzeszania się panowała we Lwowie od niepamiętnych czasów. Kto żyw uczestniczył w działalności rozmaitych stowarzyszeń branżowych – rzemieślników, studentów czy urzędników.

Za Adolfem Nowaczyńskim można by napisać, że „Kółko Kontuszowe, Kółko Samogwałcicieli, Klub Sodomistów, znudzeni posługacze publiczni, piwowarzy, szachiści, malarze bez rąk, głuchoniemi kapelmistrze, kaznodzieje, niemowy” – wszyscy chcieli mieć swoje organizacje. Co, zresztą, pozostało lwowiakom do dnia dzisiejszego.

Ognisko czy jaskinia
W XIX wieku wspólne interesy połączyły szlachtę i mieszczaństwo i tak powstało Kasyno Narodowe, nazywane Kasynem Szlacheckim, a potocznie „końskim kasynem”. Klub towarzyski, instytucja patriotyczna, jaskinia hazardu i rozrywki na kształt dżokejklubu – taka dziwna mieszanka zainteresowań i potrzeb wynika w dużej mierze z sytuacji politycznej i społecznej. Tworzono kasyno na fali popularności lwowskich kontraktów i w atmosferze coraz popularniejszych wyścigów konnych.

Od początku wieku XIX podczas kontraktów – wielkiej lwowskiej imprezy handlowej – do sal redutowych schodziła się szlachta. Ubijano interesy na tzw. kasynach. Wstęp kosztował 15 krajcarów i był to też swego rodzaju hazard – uda się czy nie? Załatwić interesy, sprzedać zbiory, podpisać umowy, kupić majątek czy konie. Aleksander Batowski, jeden ze współzałożycieli kasyna, nazywał je czasem „kasyno wyścigowe”.

Był jednakże powód bardziej istotny od wyżej wymienionych. Kasyno Narodowe czy w wersji najstarszej – Kasyno Powszechne Narodowe – miało z założenia pełnić funkcję klubu integrującego mieszkańców miasta, w absolutnie współczesnym tego słowa znaczeniu. Wśród współzałożycieli instytucji byli Aleksander Batowski, L. Bobecki, J. Antoniewicz, Zygmunt Rodakowski i… Komitet Polek.

Teatr Skarbkowski, 1912 (Fot. Jaworski/fototeka.ihs.uj.edu.pl)

Było lato 1848 roku. Panie i panowie zrzeszeni w Komitecie Polek i Komisji Umieszczania i Zaopatrzenia Braci Przybyłych z Tułactwa decydują się na powołanie do życia miejsca, które stanie się punktem towarzyskim dla lwowian i „politycznych” przybyszów z emigracji. Żeby gdzieś mogli się spotkać, porozmawiać „przez to ścierania się umysłów i kształcenia na drodze politycznej”, i żeby przy okazji można było udzielić pomocy „braciom z tułactwa wracającym, a mianowicie tym, którzy dla podeszłego wieku lub innych powodów pracować nie będą mogli”. Panie z Komitetu już wcześniej zajmowały się udzielaniem pomocy więźniom stanu i wychodźcom, teraz miały zorganizować zaplecze w postaci rozrywki. Dobra prasa, spektakle i koncerty, odrobina hazardu. Dzięki ścisłej współpracy obu stowarzyszeń nowa instytucja nie stała się wyłącznie zamkniętym klubem męskim. Powstało demokratyczne zrzeszenie o ambitnych celach. Kilka lat później w statucie zostanie zapisane: „Kasyno narodowe ma być ogniskiem życia towarzyskiego dla ludzi wykształconych, dobrego używających imienia”.

Do klubu przyjmowano „osoby obojej płci wszelkiego stanu i wszystkich wyznań”. Zadaniem kasyna miało być podniesienie „wiedzy politycznej lwowian”. Tak oto powstał najstarszy lwowski klub. Oficjalna inauguracja nastąpiła w 1852 roku. Należeć doń mógł każdy „obywatel krajowy” albo posiadacz majątku w kraju, który miał poręczenia trzech członków stałych.

Fot. Beata KostTalie w porządek poukładane
Najwięcej emocji wzbudzał uprawiany tam hazard. Ach, z jakim rozmachem przegrywał i wygrywał Lwów! W długiej historii miasta za „papieża karciarzy i hetmana wszech ptaków niebieskich, co to kartołupił nawet z Marią Antoniną” uchodził niejaki Michał Walicki, żyjący w osiemnastym wieku hazardzista, filantrop i kolekcjoner. Często odwiedzał Lwów, bo uwielbiał wysokie stawki. Miał w mieście godnych siebie koleżków – choćby panów Branickiego (10 000 dukatów przegranej) czy Kaspra Lubomirskiego, który przy zielonym stoliku pewnego wieczoru wygrał 40 000 dukatów. Ale były to dawne dzieje, a tymczasem wiek XIX przyniósł nowe intrygujące historie, które choć pilnie strzeżone wydostawały się spoza szczelnie zamykanych bram zmieniających się siedzib Końskiego Kasyna, jak zaczęto nazywać Narodowe. Niejedna fortuna została tam stracona, szlachta ze zmiennym powodzeniem przegrywała i wygrywała, grano w baka i wista, zaczynała się epoka pięknej choroby, świetnej zabawy jaką był poker – coraz bardziej popularny w Europie. „Końskie” dość szybko zaczęło upowszechniać grę. „Galicja nie całkiem jeszcze była Europą, ale Końskie Kasyno na pewno” ustami swego bohatera mówił powieściopisarz Jerzy Broszkiewicz.

Marian Tyrowicz opowiadał: „było wiadomo, że jeden z przedstawicieli starego rodu Galicji – hrabia Cetner, przyjaciel księżnej Jabłonowskiej, w ciągu jednej nocy przegrał w kasynie trzy kamienice”. Jest i kolejna historyjka, przekazująca dzieje pewnego uroczego, zamożnego dwudziestolatka przywołana przez Jerzego Broszkiewicza. Młodzieniec w towarzystwie uchodził za półanalfabetę, ale pieniądze dodawały mu poloru. Aż do pewnej nocy w same zapusty, kiedy przegrał hrabiemu Baworowskiemu sto siedemdziesiąt osiem tysięcy guldenów. Wszystkie opowieści z ekskluzywnego miejsca roznoszone pocztą pantoflową po Lwowie, wygrzebywane pieczołowicie z prasy (jeśli na jej łamy zdołały przeniknąć) urastały do rangi miejskich sensacji.

Kultura szlachetnej zabawy
Poza hazardem „uprawiano” w Narodowym życie intelektualne i rozrywkowe. O tym niewiele się pamięta. W 1852 roku kasyno ogłosiło pierwszy „Konkurs Lwowski” na najlepszą sztukę. Nagrodę otrzymał dramatopisarz Józef Korzeniowski za sztukę „Wąsy i peruka”. Autor dostał 150 złotych reńskich w srebrze „za sztukę oryginalną”.

Rauty w kasynie urządzały rozmaite instytucje np. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, a wśród podejmowanych gości byli kompozytor Stanisław Moniuszko i poeta Wincenty Pol. Zachowała się nawet „karta wstępu do Kasyna Narodowego dla Gościa, Wgo Pana Moniuszki” z dnia 16 Lutego 1865. Kompozytora przyjmowano jeszcze w starej siedzibie – w Teatrze Skarbkowskim. Stara siedziba była miejscem bardzo wygodnym bowiem: „w gmachu Teatru Skarbkowskiego (…) mieszkało mnóstwo kawalerów, aktorek, młodych wdów”. Członkiem kasyna był komediopisarz hrabia Aleksander Fredro, motyw złotej młodzieży przepuszczającej w murach klubu pieniądze uwiecznił w swoich dziełach.

Nowe oblicze kasyna (Fot. Beata Kost)***
Spacerując po Lwowie, warto zatrzymać się na wysokości kamienicy nr 6 przy ulicy Łystopadowoho Czynu (dawna Mickiewicza) i obejrzeć siedzibę Kasyna Narodowego, do której instytucja przeniosła się w 1897 roku. Neobarokowy gmach został zaprojektowany przez spółkę Hermanna Helmera i Ferdynanda Fellnera. Dwaj wiedeńscy architekci obstawili teatrami pół Europy: od Wiednia i Grazu, poprzez Pragę, Budapeszt, Sofię aż po Czerniowce i Odessę, nic więc dziwnego, że członkowie najbardziej snobistycznego lwowskiego klubu również chcieli mieć siedzibę zaprojektowaną przez wiedeńskie atelier, rezygnując z usług znakomitych lokalnych architektów.

Neobarokowa budowla stanęła w roku 1897. Ma dwa wjazdy dla powozów konnych, które wjeżdżały przez pierwszą bramę, łukiem omijały tyły kasyna i wyjeżdżały przez sąsiedni wjazd. Wewnątrz zachowały się dekoracje z epoki, sala balowa, drewniany wystrój klatki schodowej, sala teatralna, biblioteka, marmurowe kominki i umywalki, przez które ponoć podawano szampana podczas uroczystości balowych. Bale były tu najwytworniejsze. Wojciech Dzieduszycki wspominając po latach we Wrocławiu najbardziej pamiętne imprezy mówił: były we Lwowie dwa najdostojniejsze, najwspanialsze bale: bal w Kasynie Końskim dla ziemian, a drugi w Kasynie Literackim dla artystycznej śmietanki. Kosze kwiatów i szampana, królowe balu wybierane w konkursach tanecznych, orkiestra gra poloneza potem walca…

Niejeden wieczór spędził tu namiestnik Galicji, a później premier Austro-Węgier Kazimierz Badeni. W gmachu wystawiano spektakle, urządzano odczyty i koncerty. Na bankiety Kasyno Narodowe wybierało często inne sale. Profesora Oswalda Balzera po jego triumfalnym powrocie z Grazu po obronie Morskiego Oka podejmowało Kasyno w hotelu George’a. Zdarzało się, że zmęczeni rozrywką i kulturą klubowicze wychodzili do „Europejskiej” na róg ulicy Jagiellońskiej i Trzeciego maja (obecne ul. Siczowych Strzelców i Hnatiuka). Tam „państwo z kasyna” popijali, pojadali i narzekali na mizerne urodzaje i nieudolną politykę władz.

***
Dawną świetność kasyno utraciło. Obecnie mieści się tu siedziba lwowskich naukowców. Puste sale na parterze i piętrze – reszta jest sprawą wyobraźni. Wciąż bez trudu można sobie wyobrazić jak wspaniale wyglądał budynek w czasach prosperity: okazale prezentuje się bryła z rzeźbami na zewnątrz i imponującymi dekoracjami wnętrz. Pośród zachowanej wytworności udało mi się kiedyś zobaczyć stoiska z butami i stanikami – kontrast był przedziwny – oto jeszcze jedna przewrotna historyjka. Tyle pamiątek miasto utraciło bezpowrotnie i nadal gardzi tym, co mu pozostało.

Beata Kost
Tekst ukazał się w nr 10 (182) 31 maja – 13 czerwca 2013

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

X