Podsumowując relacje Kościół – państwo w latach 1991–2008, należy stwierdzić, że w tym czasie został pokonany ogromny szlak w sferze normalizacji. Od pierwszych lat państwo oraz partie polityczne widziały Kościoły chrześcijańskie jako uległe narzędzie w zdobyciu głosów na wyborach. Władze próbowały to stosować również wobec Kościoła rzymskokatolickiego, a ponieważ to się w większości przypadków nie udawało, toteż Kościół łaciński część administracji państwowej postrzegała jako przeciwnika. Arcybiskup widział program działalności Kościoła jako służbę każdemu człowiekowi bez względu na przynależność narodową, czy też religijną, „Państwo musi pozostać państwem i nie powinno stawać się Kościołem, a nam nie wolno stawać się państwem”.
Spotkania we Lwowie kardynała Mariana Jaworskiego z przedstawicielami władz Polski
Kardynał Marian Jaworski z racji piastowanego urzędu na przestrzeni lat urzędowania na stolicy arcybiskupiej we Lwowie miał okazję do wielu spotkań z władzami polskimi i to zarówno we Lwowie jak i w Polsce. Z niektórymi spotykał się wielokrotnie, prowadził korespondencję. Otaczany był również szacunkiem ze strony władz najwyższych, o czym świadczą otrzymywane wysokie nagrody państwowe oraz listy gratulacyjne z okazji poszczególnych rocznic i uroczystości.
W relacjach tych kardynał Marian Jaworski starał się znaleźć sojusznika. Próbował rozmawiać z każdym bez względu na przekonania polityczne, a oni starali się na swój sposób pomóc metropolicie w rozwiązaniu jego trudności w relacjach z miejscowymi władzami.
Pierwszym protektorem u władz ukraińskich z ramienia Senatu Rzeczypospolitej Polskiej była przez wiele lat marszałek Senatu RP Alicja Grześkowiak. To ona od początku prowadziła rozmowy z władzami Lwowa, występującymi przeciw ingresowi arcybiskupa Jaworskiego do katedry we Lwowie. Była obecna także na wielu uroczystościach i wydarzeniach, związanych z odrodzeniem Kościoła rzymskokatolickiego na Ukrainie. Zaszczyciła wraz z senatorem prof. Jerzym Pietrzakiem swoją obecnością rozmowy w sprawie zwrotu kościoła św. Elżbiety we Lwowie. Wówczas to władze miasta zapewniały, że niniejsza sytuacja jest tymczasowa, gdyż kościół grekokatolikom przekazano nielegalnie i „trzeba tylko pewnego czasu, aby władze obwodowe mogły przeprowadzić swoją decyzję”. Była to jednak gra na zwłokę. Ostatecznie kościołem św. Elżbiety i większością świątyń Lwowa zawładnęli unici.
Rozmowy z wicemarszałkiem prowadził arcybiskup Jaworski zarówno we Lwowie jak i w Warszawie. Marszałek Senatu chętnie podejmowała się roli mediatora w trudnych sprawach archidiecezji. Odwiedzała też parafie na terenie archidiecezji lwowskiej, zabiegała o należytą pomoc w rozwoju polskości na tych ziemiach poprzez odpowiednie dofinansowanie szkolnictwa i działalności polonijnych. Według kalendarza czynności arcybiskupa Mariana Jaworskiego, ostatnie spotkanie z marszałek A. Grześkowiak we Lwowie odbyło się 11 czerwca 2000 roku.
W zbiorach kardynała Mariana Jaworskiego zachował się jeden z listów marszałek Senatu Rzeczypospolitej Polskiej prof. dr hab. Alicji Grześkowiak do prezydenta Ukrainy Leonida Kuczmy z 23 czerwca 1999 roku o następującej treści:
„W nawiązaniu do rozmowy przeprowadzonej podczas wizyty Pana Prezydenta w Senacie Rzeczypospolitej Polskiej i wyrażonego przez Pana Prezydenta zainteresowania rozwiązaniem spraw, uprzejmie przedkładam szczegółową listę problemów, prosząc o pomoc w ich rozwiązaniu”. W dalszej części została przedstawiona lista obiektów, o których zwrot ubiegała się archidiecezja lwowska. Były to kolejno:
– rezydencja arcybiskupów lwowskich,
– plebania św. Antoniego we Lwowie,
– budynki poklasztorne w Złoczowie,
– kościół w Malechowie,
– kościół w Komarnie,
– kościół w Brodach,
– kościół w Olesku,
– kościół w Trembowli,
– plebania w Kopyczyńcach,
– pozostała część klasztoru bernardynów w Zbarażu,
– kościół Najświętszego Serca Jezusowego w Czerniowcach,
– kościół w Jezupolu,
– kolegiata w Stanisławowie,
– plebania w Samborze.
Dalsza część listu zawiera następne wiadomości: „Polska wspólnota od dawna wnosi o zwrot kościoła św. Marii Magdaleny we Lwowie. W wielu przypadkach kościoły łacińskie zostały zwrócone innym wyznaniom. Na przykład: kościół św. Elżbiety, kościoły bernardynów, karmelitów, dominikanów we Lwowie, kościół w Sichowie i Rzęsnej Ruskiej przekazano Kościołowi greckokatolickiemu, kościół św. Mikołaja we Lwowie przekazano Kościołowi prawosławnemu, kościół Księży Zmartwychwstańców we Lwowie przekazano baptystom, kościół franciszkanów we Lwowie przekazano adwentystom.
Wierzę, że żywe zainteresowanie Pana Prezydenta wyrażone podczas dzisiejszego spotkania w Senacie przedstawionymi powyżej poszczególnymi sprawami pozwoli na pozytywne ich rozwiązanie”. Powyższy list marszałek Senatu Polskiego Alicji Grześkowiak świadczył o doskonałym rozeznaniu w sprawach archidiecezji lwowskiej, której zmian była świadkiem od 1991 roku.
Z kancelarii prezydenta Ukrainy do marszałek Alicji Grześkowiak w sierpniu 1999 roku nadeszła odpowiedź, której redakcja mogła być przygotowana we Lwowie, co wynika ze stylu pisma. W liście prezydent Ukrainy odpowiadał:
„Jestem niezmiernie wdzięczny na list odnośnie przekazania wiernym Kościoła rzymskokatolickiego w Ukrainie szeregu budowli kultu. W związku z tym chcę zaznaczyć, że państwo ukraińskie sukcesywnie pokonuje negatywne skutki polityki, prowadzonej w minionym okresie w stosunku do religii i Kościoła. Obecnie rzymskokatolickie wspólnoty w naszym państwie wykorzystują przeszło 600 kościołów. Ten obrządek jest wyznaniem najlepiej zabezpieczonym religijnymi budowlami.
W ostatnim czasie wierzącym Kościoła rzymskokatolickiego przekazano kościół i dom parafialny w Kopyczyńcach, część budowli w Trembowli oraz szereg pomieszczeń klasztoru w Zbarażu tarnopolskiego obwodu. Pozytywnie załatwia się sprawa odnośnie zwrotu klasztornych pomieszczeń w Złoczowie. Zgodnie z prośbą archidiecezji lwowskiej wierzącym nadano możliwość odprawiania nabożeństw we lwowskim kościele św. Marii Magdaleny. W następnym roku zaplanowano przekazać Kościołowi rzymskokatolickiemu kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa w Czerniowcach. Należy zauważyć, że ukraińskie wspólnoty łacińskie nie wysuwają pretensji odnośnie części obiektów przedstawionych w Pani liście.
Chcę podkreślić, że nie zważając na niniejszą nieprostą ekonomiczną sytuację w państwie, Rząd Ukrainy dokłada znaczących wysiłków w celu rozwiązania istniejących problemów.
Mam nadzieję, że władze Polski, również uczynią wszystko niezbędne co do zwrotu kościelnego mienia greckokatolickim i prawosławnym wspólnotom Ukraińców, mieszkającym w Polsce. Jestem przekonany, że załatwienie tych spraw przyczyni się do dalszych dobrych stosunków pomiędzy naszymi narodami”.
Katedra lwowska i miasto Lwów, a z nim i wspólnota polska była też świadkiem wielu spotkań z poszczególnymi prezydentami Rzeczypospolitej Polskiej. Jak już wspominano, 14 kwietnia 1990 roku katedrę lwowską nawiedził prezydent Wojciech Jaruzelski, którego oprowadzał proboszcz lwowskiej bazyliki metropolitalnej o. Rafał Kiernicki OFM Conv, a 26 maja 1993 roku we mszy św. pod przewodnictwem abpa Mariana Jaworskiego uczestniczył prezydent Lech Wałęsa. Prezydent Wałęsa w tym też dniu nawiedził katedrę św. Jura, a wieczorem władze miasta wydały bankiet na cześć goszczącego w mieście prezydenta Lecha Wałęsy i jego małżonki Danuty. Należy zauważyć, że w czasie tej oficjalnej wizyty Lecha Wałęsy do Lwowa zostali udekorowani wysokimi nagrodami państwowymi wybitni działacze na rzecz krzewienia polskości.
Kolejnym prezydentem w katedrze lwowskiej był Aleksander Kwaśniewski, którego 14 maja 1999 roku uroczyście witał i oprowadzał po katedrze arcybiskup Marian Jaworski. Jak już wspomniano spotkanie z prezydentem Kwaśniewskim miało miejsce także w czasie otwarcia cmentarza w Porycku, otwarcia ukraińsko-polskiego przejścia Krakowiec – Korczowa oraz otwarcia Cmentarza Orląt we Lwowie. Kardynał Marian Jaworski dużym szacunkiem darzył również prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego, który uczestniczył we mszy św. w katedrze lwowskiej z racji 350-lecia ślubów Jana Kazimierza, a 5 czerwca 2007 roku arcybiskup witał w katedrze lwowskiej Marię Kaczyńską, która przybyła do Lwowa z racji polsko-ukraińskiego Dnia Dziecka. Główne wówczas ceremonie miały miejsce na Cmentarzu Orląt, gdzie prezydentowa złożyła kwiaty na płycie nieznanego żołnierza.
Obok prezydentów gośćmi arcybiskupa, następnie kardynała był szereg przedstawicieli polskich władz różnych szczebli i godności. W katedrze lwowskiej 4 października 2002 kardynał Jaworski gościł premiera Rzeczypospolitej Polski Leszka Millera, a 24 września 2004 ambasadora Wielkiej Brytanii na Ukrainie Roberta Brinkleya.
We Lwowie 28 marca 1994 r. przyjął posła na Sejm RP Tadeusza Samborskiego. W trakcie tych spotkań metropolita lwowski rozmawiał na temat bieżących spraw we Lwowie, w tym także trudnych. O takich sprawach 7 września 1995 roku rozmawiał z ministrem Bogusławem Skrętą z komisji majątkowej Rządu RP oraz wojewodą przemyskim Stanisławem Bajdą. Podejmował 7 października 1995 roku we Lwowie marszałka sejmu RP Józefa Zycha, a 6 października 1998 roku senatora RP Witolda Kowalskiego. W 2000 roku Lwów odwiedzili minister Żurowski oraz minister kultury RP Michał Ujazdowski z Warszawy, który nawiedził kardynała jeszcze 3 kwietnia 2004 roku. We Lwowie w 2004 roku prowadził też rozmowy z przedstawicielami Urzędu Marszałkowskiego. Wraz z ministrem K.M. Ujazdowskim w 2004 roku do kardynała przybył poseł na sejm RP Marek Kuchciński.
Częstym gościem w progach domu kardynała Mariana Jaworskiego był również minister Andrzej Przewoźnik – sekretarz generalny Rady Ochrony Pamięci Walki i Męczeństwa. Wreszcie 12 listopada 2005 roku kardynał przyjął Macieja Płażyńskiego, wicemarszałka Senatu RP, Jacka Kluczkowskiego, ambasadora RP z Kijowa wraz z małżonką oraz konsula generalnego we Lwowie Wiesława Osuchowskiego, a 14 marca 2006 Mariusza Handzlika, dyrektora Spraw Zagranicznych z Departamentu Prezydenta Kaczyńskiego wraz z konsulem generalnym RP we Lwowie. Warto nadmienić, że Maciej Płażyński i Mariusz Handzlik zginęli tragicznie 10 kwietnia 2010 roku w katastrofie rządowego samolotu pod Smoleńskiem.
Gośćmi kardynała Mariana Jaworskiego byli również przedstawiciele władz miejskich i samorządowych. Do najczęściej przyjmowanych gości należały delegacje z Lubaczowa. Władze lubaczowskie przybywały do Lwowa na rozliczne uroczystości i rocznice kardynała. Podejmował in również marszałka województwa podkarpackiego Leszka Deptułę, Marię Michur-Ziębę, zastępcę dyrektora departamentu urzędu marszałkowskiego województwa podkarpackiego oraz dra Mirosława Witolda Karapytę, wicekuratora oświaty w Rzeszowie.
W 2006 roku dwukrotnie gościem kardynała był prezydent Łodzi Jerzy Kropiwnicki, który 29 stycznia 2006 roku uczestniczył w katedrze w obchodach 100-lecia urodzin sługi Bożej Matki Marii od Krzyża Morawskiej, a 3 października 2002 roku do Lwowa przybył ówczesny wiceprezydent Lublina Zbigniew Czesław Wojciechowski.
Kardynał doskonale znał przedstawicieli władz z Przemyśla. Jednym z gości był poseł RP z Przemyśla Marek Kuchciński. Podejmował również marszałka sejmiku małopolskiego Janusza Sepioła i wielu innych przedstawicieli ówczesnej władzy. Tak dla przykładu, kolejno w 2004 i 2006 we Lwowie gościli przedstawiciele powiatu gminy Grójec i gminy Warka oraz burmistrz Dębicy Edward Brzostowski.
Przynajmniej od 1999 roku w rocznicę śmierci Franciszka Stefczyka, inicjatora zakładania spółdzielczych kas oszczędnościowo-pożyczkowych przybywali do Lwowa przedstawiciele związku banków spółdzielczych w Polsce. Celem ich pielgrzymki był nawiedzenie mogiły Franciszka Stefczyka na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie oraz udział we mszy św. w katedrze lwowskiej, sprawowanej przez kardynała Mariana Jaworskiego. Nieraz pod nieobecność kardynała Jaworskiego mszę św. dla bankowców sprawował któryś z biskupów pomocniczych.
Osobne msze św. w katedrze metropolita lwowski sprawował dla polskich lekarzy. Na szczególną uwagę zasługiwała pielgrzymka lekarzy z Wrocławia, której przewodniczył kapłan archidiecezji wrocławskiej dr Janusz Czarny, wygłaszający szereg prelekcji i referatów na lwowskim uniwersytecie medycyny. Również pamiętną pozostała pielgrzymka lekarzy kliniki im. Jana Pawła II w Krakowie na czele z dyrektorem prof. Jerzym Sadowskim, których w lwowskim seminarium kardynał Jaworski witał 28 maja 2005 roku. Profesor Jerzy Sadowski z kliniki chorób serca i transplantologii w Krakowie 16 listopada 2005 roku we Lwowie na Uniwersytecie Medycyny otrzymał doktorat honoris causa, w którym uczestniczył lwowski łaciński metropolita.
Spośród gości arcybiskupa Jaworskiego były takie osobistości jak Jan Nowak-Jeziorański, były dyrektor radia Wolna Europa, goszczący we Lwowie 16 lutego 1998 roku.
Jako człowiek nauki arcybiskup bardzo sobie cenił spotkania z ludźmi bezpośrednio odpowiedzialnymi za kształcenie młodego pokolenia. W biografii kardynała Jaworskiego znane są też celebracje dla dyrektorów szkół i nauczycieli. Corocznie w katedrze na początku roku metropolita sprawował mszę św. dla polskich nauczycieli pracujących na Ukrainie. Była to okazja do spotkania z gronem pedagogicznym rozsianym po licznych szkołach Zachodniej Ukrainy. Do Lwowa też pielgrzymowali 5 czerwca 2004 roku dyrektorzy szkół Jana Pawła II z całej Polski, a 29 stycznia 2005 roku w domu arcybiskupów lwowskich spotkał się z polskimi rektorami Wyższych Szkół Zawodowych.
Do niewątpliwie wyjątkowych należą spotkania z przedstawicielami pszczelarzy z Baszni Dolnej i Lubaczowa. Wiele jeszcze innych stowarzyszeń, bractw i organizacji przy okazji pielgrzymki do sanktuarium Matki Bożej Łaskawej w katedrze lwowskiej zabiegało o osobiste spotkanie z metropolitą. Niektórzy korzystali z chwili spotkania w katedrze, inni zabiegali o osobiste odwiedziny w domu metropolity we Lwowie przy ul. Samczuka 14 a.
W katedrze lwowskiej modlono się również w kolejne rocznice wybitnych przedstawicieli życia galicyjskiego. Tak przykładowo, w intencji Andrzeja Krupińskiego, organizatora szkół medycznych w Galicji została odprawiona msza św. 2 grudnia 1994 roku.
Przy wielu okazjach we Lwowie oraz na terenie Polski kardynał Jaworski spotykał się z przedstawicielami Klubów Inteligencji Katolickiej, znanych arcybiskupowi z wczesnych lat kapłańskich. Co najmniej od 1990 roku szczerym uznaniem, a nawet przyjaźnią darzył dyrektora wydziału kultury urzędu wojewódzkiego w Przemyślu (1990–1999) a następnie dyrektora Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej (2000–2010) Mariusza Olbromskiego, współzałożyciela i prezesa Klubu Inteligencji Katolickiej w Lubaczowie. On też organizował w Lubaczowie Tygodnie Kultury Chrześcijańskiej, cykle wykładów i spotkań artystycznych, występy Teatru Polskiego ze Lwowa i zespołów polskich z Kresów. We Lwowie i okolicy Mariusz Olbromski nawiązał szereg kontaktów z rozlicznymi muzeami. We Lwowie był również częstym gościem u metropolity lwowskiego, z którym dzielił się sukcesami i szukał porad na nowe przedsięwzięcia. Nie zapomniał o kardynale również po 2008 roku, gdyż również często odwiedzał emerytowanego kardynała zarówno w Krakowie jak i w Rabce.
W książce autorstwa Zenona Błądka „Wszystko dzięki Opatrzności. Drogi życia Księdza Kardynała Mariana Jaworskiego” Mariusz Olbromski tak pisał we wstępie: „Dzieło prof. Zenona Błądka w całości dotyczy niezwykłej biografii metropolity lwowskiego, Kardynała, Osoby o niezwykłej skromności, a zarazem jednej z najznakomitszych Postaci w dziejach współczesnego Kościoła. Poprzez ukazanie losów tego wyjątkowego kapłana rodem ze Lwowa od wczesnej młodości, aż do czasów współczesnych – uczonego i człowieka, współpracownika Jana Pawła II i jego bliskiego przyjaciela od lat pięćdziesiątych, Księcia Kościoła – wiernego do końca – autor przedstawia w sposób ogromnie interesujący wiele zagadnień wyjątkowej wagi, zarówno dla archidiecezji lwowskiej, Kościoła w Polsce, na Wschodzie, jak w ogóle Kościoła powszechnego oraz dziejów zmagań o autonomię nauki katolickiej w zniewolonej przez komunistów Polsce w minionym półwieczu”.
Wiele z tych spotkań pozostawiło trwały ślad na przybywających do Lwowa, a relacje ze spotkania z lwowskim metropolitą „bez ręki” odnajdywało sprawozdanie w wielu polskich czasopismach i biuletynach, co i dziś może być świadectwem tego jak bardzo kardynał Jaworski był potrzebny nie tylko mieszkańcom Lwowa, ale i wielu innym przybywającym tu z Polski i innych krajów europejskich.
Marian Skowyra
Tekst ukazał się w nr 9 (445), 17 – 30 maja 2024
