Józef Dietl – wskrzesiciel Krynicy i prezydent Krakowa
135 lat temu, 18 stycznia 1878 roku zmarł Józef Dietl, wybitny polski lekarz, polityk, profesor i rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego i prezydent Krakowa.
Za rok Kraków będzie uroczyście obchodzić 210 rocznicę jego urodzin. Są też pomysły upamiętnienia Dietla w Podbużu koło Borysławia, gdzie urodził się 24 stycznia 1804 roku.
Józef Dietl pochodził z zacnej rodziny. Ojciec Franciszek był urzędnikiem austriackim, matka Anna Kulczycka pochodziła z rodziny szlacheckiej. Miał sześcioro braci. Pierwsze nauki pobierał w Samborze. Do gimnazjum uczęszczał w Tarnowie, a następnie w Nowym Sączu. Studiował filozofię na Uniwersytecie Lwowskim i medycynę w Wiedniu, gdzie uzyskał tytuł doktora medycyny i rozpoczął praktykę lekarską.
W roku 1851 objął stanowisko profesora i kierownika Katedry Medycyny Wewnętrznej oraz Kliniki Lekarskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego. Tę funkcję pełnił do roku 1865. W czerwcu 1865 r. cesarz Franciszek Józef I podpisał dekret usuwający profesora z katedry i kliniki oraz nie zatwierdził kolejnego wyboru na stanowisko rektora UJ bez podania przyczyny.
Do wód bez kołtuna
To Józef Dietl walczył z uznawanym wówczas za chorobę kołtunem oraz związanymi z nim przesądami. Proponował czynić to przez nauczanie ludu: akcje w gazetach i czasopismach, stosowanie restrykcji polegających na odmawianiu osobom z kołtunem wstępu do urzędów i szkół, zakazywanie osobom z kołtunem korzystania z zakładów dobroczynnych. Wymyślił spisywanie „właścicieli” kołtunów. Metody przyczyniły się do rozszerzenia wśród ludu wieści, że planowane jest opodatkowanie kołtunów, co natychmiast zniechęciło właścicieli do ich noszenia.
Józef Dietl opowiadał się za leczeniem osób z różnymi dolegliwościami w oddzielnych pomieszczeniach (chorzy z różnymi chorobami leczeni w jednym pomieszczeniu zarażali się nawzajem). Współtworzył nową naukę medycyny – balneologię, a także rozpropagował fizykoterapię i leczenie higieniczno-dietetyczne. Zwiedziwszy wszystkie ważniejsze uzdrowiska polskie i zagraniczne, doszedł do wniosku, że polskie nie ustępują zagranicznym i stał się ich wielkim propagatorem. Dietl pierwszy sklasyfikował polskie wody lecznicze.
W 1900 roku w Krynicy odsłonięto jego pomnik autorstwa Leona Zawielskiego z napisem: „Wskrzesicielowi Swemu Wdzięczna Krynica”. Prof. Józef Dietl przybył do Krynicy w 1856 roku ze specjalną komisją, której zadaniem była ocena perspektyw rozwojowych uzdrowiska. Eksperci pod przewodnictwem Dietla opracowali dla Krynicy plan użytkowania nowocześniejszych urządzeń uzdrowiskowych, używanych powszechnie w innych europejskich kurortach. Z inicjatywy działacza wybudowano łazienki mineralne i borowinowe, a także wodociąg miejski i krytą pijalnię. Dzięki Józefowi Dietlowi stały się modne też polskie sanatoria Rabka, Iwonicz, Szczawnica i Żegiestów. Doświadczenie prof. Dietla zostało wykorzystane również w Truskawcu.
Na krakowskim bruku
Wybitne są zasługi prof. Józefa Dietla jako prezydenta Krakowa w latach 1866-1874. We wrześniu 1866 roku Rada Miasta Krakowa, stosunkiem 51 głosów za kandydaturą profesora – przeciw 5, wybrała Józefa Dietla na prezydenta miasta. Z funkcji zrezygnował w czerwcu 1874 wobec coraz większej krytyki i oporu ze strony rady. Jako prezydent doprowadził do podwojenia miejskich dochodów bez nakładania na miasto nowych ciężarów, uporządkowania Plant, starych murów i baszt obronnych, odnowienia elewacji kamienic, przygotowania planu odbudowy i konserwacji Sukiennic, oczyszczenia koryta starej Wisły, budowy miejskich wodociągów, rozwoju UJ, powstania szkoły przemysłowej, przejęcia w zarząd szkół w mieście, powstania Szkoły Sztuk Pięknych, utworzenia miejskiej straży ogniowej.
Był bardzo aktywnym działaczem społecznym. Zaangażowany w walkę o pełną autonomię Galicji, a także o wprowadzenie języka polskiego do szkół średnich oraz wyższych. Był autorem licznych publikacji, jako lekarz wydał też kilka prac z dziedziny anatomii patologicznej czy medycynie wewnętrznej.
Działalność Józefa Dietla została wyróżniona wieloma odznaczeniami i honorami, miasto Kraków nadało mu honorowe obywatelstwo. Od papieża Piusa IX dostał Order Komandorski św. Grzegorza Wielkiego, a od cesarza Franciszka Józefa – Żelazny Krzyż III klasy, miał też Złoty Krzyż Zasługi z Koroną.
Ożenił się w 1846 roku z młodszą o dziewiętnaście lat Heleną Zieterbarth. Profesor nie miał potomstwa, a posiadany majątek zapisał bratankowi. Pochowano go na cmentarzu Rakowickim w Krakowie.
W Krakowie Józefa Dietla upamiętniano wiele razy. Jego imię nosi jedna z głównych ulic Krakowa (tzw. Planty Dietlowskie), sala konferencyjna w urzędzie miasta, szkoła podstawowa i gimnazjum oraz szpital przy ul. Skarbowej. W Polsce jest kilka pomników Józefa Dietla. Między innymi na pl. Wszystkich Świętych w Krakowie i w Szczawnicy.
Autor korzystał z materiałów strony internetowej „Podbuż i okolica”.
Sergiusz Sylantiew
Tekst ukazał się w nr 2 (174) 29 stycznia – 11 lutego 2013
