Pytanie to jest niezwykle aktualne dla współczesnej Ukrainy. Zwłaszcza teraz, gdy w 21. roku niepodległości państwa trwają ostre dyskusje jakie społeczeństwo zbudowano przez te lata, jaka jest sytuacja z korupcją, czy sądownictwo jest niezależne, czy nowy ukraiński Rzecznik Praw Obywatelskich sprosta wymaganiom urzędu?
Z tej przyczyny kolejne Spotkanie Ossolińskie, już XXV – jubileuszowe, z profesorem Andrzejem Zollem zgromadziło pełną salę słuchaczy. Jak zawsze zorganizowane wspólnym wysiłkiem Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu i Lwowskiej Narodowej Biblioteki im W. Stefanyka przy poparciu i pod patronatem konsula generalnego RP we Lwowie. Na Spotkanie przybyło liczne grono słuchaczy, a wśród nich grupa pracowników konsulatu generalnego RP we Lwowie z konsulem generalnym Jarosławem Drozdem na czele. Na spotkanie z prof. Zollem, które tym razem odbywało się w większej sali, w gmachu dawnego Ossolineum przy ul. Stefanyka, przybyła liczna grupa lwowskich naukowców, profesorów lwowskich uczelni. Wśród obecnych byli również przedstawiciele polskich organizacji społecznych, działających we Lwowie, polskich mediów.
Na powitanie dyrektor wrocławskiego Ossolineum Adolf Juzwenko powiedział: „Dziś przyjechał do nas wybitny prawnik, prof. Andrzej Zoll. Ma nie tylko piękny dorobek naukowy, ale również wspaniały życiorys Polaka, mocno zaangażowanego w przemiany ustrojowe. Był doradcą Solidarności, jest częstym gościem mediów, gdzie zasięga się jego opinii jako eksperta. Jest autorytetem, cieszącym się uznaniem w społeczeństwie. Ma odwagę mówić to co myśli. Nie unika trudnych tematów i jest przekonany, że jedynym skutecznym lekarstwem na choroby społeczne jest budowa społeczeństwa obywatelskiego”.
Z krótkiej noty biograficznej wynika, że od 1993 po 1997 rok pełnił funkcję prezesa Trybunału Konstytucyjnego. W latach 1998-2000 przewodniczył Radzie Legislacyjnej przy Premierze, a w latach 2000-2006 był Rzecznikiem Praw Obywatelskich IV kadencji.
O zasadach budowania społeczeństwa obywatelskiego i sposobach jego funkcjonowania można pisać wiele. Dlatego prelegent wybrał tylko najważniejsze aspekty i na nich skupił swoją uwagę. Jedno tylko jest pewne i jednoznaczne – bez budowy społeczeństwa obywatelskiego nie jest możliwe funkcjonowanie instytucji demokratycznych państwa i przestrzeganie praw człowieka.
W referacie prof. Zoll zaznaczył: Chcę mówić o polskich doświadczeniach budowy społeczeństwa obywatelskiego. Ale i ukraińskiemu społeczeństwu te kwestie nie są obce. Przed 23. laty przed Polską stanęło pytanie: jak działać po obaleniu starego systemu? Jak budować nowe społeczeństwo? Popełniono wiele błędów, ale, obiektywnie mówiąc, był to jeden z najbardziej kreatywnych i szczęśliwych okresów w historii Polski.
Otrzymaliśmy w spadku po komunizmie bardzo trudne dziedzictwo. Totalitarny system zburzył tkankę społeczną. Trzeba było transformować nie tylko ekonomikę, ale też i mentalność społeczeństwa. Zostały zniszczone organizacje społeczne, nie było miejsca na poszerzenie formalnych i nieformalnych więzi społecznych. Jedyną niszą był kościół katolicki. Wolność słowa w kościele była poza kontrolą państwa totalitarnego.
Podstawowym zadaniem budowy państwa obywatelskiego było stworzenie pewnych gwarancji wolnego rozwoju inicjatywy społecznej na każdym szczeblu. Niestety, od kilku lat impet ten osłabł. Mało było przekazać część władzy, przeprowadzić jej decentralizację. Trzeba było stworzyć twórczą atmosferę działań publicznych, scedować część władzy organizacjom pozarządowym, publicznym, obywatelskim.
