W tym roku dzięki Fundacji Dziedzictwa Kulturowego w Warszawie został odnowiony grobowiec Aleksandra Morawskiego. Grobowiec znajduje się na polu 1., w pobliżu głównego ronda Cmentarza Łyczakowskiego. Grobowiec typu skrzyniowego, wykonany z piaskowca tarnopolskiego przez firmę rzeźbiarsko-kamieniarską Leopolda Schimsera.
Z przodu nad zatulą, wtopioną w ziemię, ustawiona dekoratywna profilowana płyta. Na zatule pośrodku wisi metalowa klamra. Grobowiec przykryty płytą poziomą. Za tą płytą na wielouskokowej podstawie cokołowej i profilowanym zwieńczeniu, ozdobionym wałkiem i wklęską, ustawiona siedząca postać Matki Bożej z Dzieciątkiem Jezus. Matka Boża odziana w długie szaty, Jej głowę przykrywa welon, nogi ma bose. Bogurodzica w zamyśleniu patrzy przed siebie. Lewą ręką Matka Boża podtrzymuje Dzieciątko Jezus, a prawą ręką trzyma Jego prawą rączkę podniesioną w geście błogosławieństwa. Dzieciątko siedzi na lewej nodze Matki Bożej. Jej lewa stopa spoczywa na poduszeczce z frędzlami.
Figura Matki Bożej z Dzieciątkiem Jezus o sentymentalnym nastroju wyrzeźbiona została w stylu romantycznego realizmu końca XIX wieku. Autorem rzeźby jest znany lwowski rzeźbiarz Julian Markowski. Na cokole z prawej strony pomnik jest sygnowany wyrytym w kamieniu autorskim podpisem: „MARKOWSKI”.
Ulubionymi motywami Juliana Markowskiego w sztuce sepulkralnej były figury Matki Boskiej w stylu romantycznego realizmu, które można spotkać na Cmentarzu Łyczakowskim na grobach Marii z Glixellów Lipińskiej (pole 22.), Feliksa Turkułła (pole 73., nie zachowana), Jana Lama (pole 56.), Karola i Marcela Fischerów (pole 68.), Zdzisława Hoszowskiego (pole 69.), rodziny Kohmanów (pole 1.).
Na cokołowej podstawie z przodu, z lewej strony na bocznej ścianie wstawione wgłębnie tablice inskrypcyjne. Z tylnej strony nagrobka pozostało tylko miejsce, w którym kiedyś była umieszczona tablica inskrypcyjna. Napis na inskrypcyjnej szaro marmurowej tablicy od frontu grobowca głosi:
†
Tu zmartwychwstania czekają
śmiertelne szczątki
ALEKSANDRA MORAWSKIEGO
*1841 † 1887
Z lewej strony na bocznej ścianie inskrypcyjna tablica z szarego marmuru informuje, że w grobowcu pochowane są:
JADWIGA † FLORENTYNA
KONIARSKA-MORAWSKA
*1870 †1902 *1842 † 1916
W grobowcu rodziny Aleksandra Nałęcz-Morawskiego na podstawie wpisów do ksiąg cmentarnych Łyczakowa pochowano trzy osoby. Pierwszą pochowaną w grobowcu osobą, według ksiąg cmentarnych i tablicy inskrypcyjnej, był Aleksander Nałęcz-Morawski, urodzony w 1841 roku, zmarły w 1887 roku. Ze źródeł prasowych i archiwalnych wiadomo, że Aleksander Nałęcz-Morawski, żołnierz wojsk polskich z 1863 roku, były obywatel Królestwa Polskiego, dyrektor banku w Poznaniu, syn Hieronima Sabina Morawskiego, został urodzony dnia 20 lutego 1841 roku, zmarł we Lwowie w sobotę 22 stycznia 1887 roku w 46 roku życia w domu należącym do klasztoru Franciszkanek Najświętszego Sakramentu. Aleksander Morawski walczył w powstaniu styczniowym 1863 roku w oddziałach Jana Działyńskiego, który przez Rząd Narodowy został ustanowiony organizatorem sił zbrojnych w zaborze pruskim. Działyński gromadził fundusze, nabywał broń za granicą, tworzył oddziały wojskowe i wysyłał je na pole walki za granicę. Właśnie w ręce Działyńskiego Aleksander Morawski oddał cały swój skromny majątek. Wiadomo, że Morawski pracował w Poznaniu jako urzędnik bankowy, ok. początku lat 80. XIX wieku przeniósł się do Lwowa, gdzie pracował najpierw jako zarządca dóbr i wchodził do Towarzystwa Wzajemnej Pomocy Oficjalistów Prywatnych jako członek wydziału, a potem został zatrudniony jako główny buchalter w Banku Krajowym we Lwowie.
Aleksander Morawski był rodzonym bratem m. Marii od Krzyża (Ludwiki Morawskiej), polskiej zakonnicy, początkowo felicjanki, a następnie fundatorki polskiej gałęzi franciszkanek Najświętszego Sakramentu (późniejszych Siostr Klarysek od Wieczystej Adoracji) oraz Służebnicy Bożej Kościoła katolickiego. Rodzicami Aleksandra i Ludwiki byli: Hieronim Sabin Morawski i Tekla Michalina z domu Lenczewska. Oboje byli najmłodszymi w tej rodzinie dziećmi, urodziły się we wsi Rokosz w województwie wielkopolskim, powiatu słupeckiego, gminy Słupca. Ochrzczone zostały 25 sierpnia 1842 roku przez ks. proboszcza Wincentego Siewierskiego w kościele parafialnym p.w. św. Katarzyny w Cieninie Kościelnym.
Dziadek Aleksandra Morawskiego miał ma imię Ignacy, urodził się w 1772 roku w mieście Raciążu. Należał do zubożałej szlachty, określono go jako rolnika, pracował również jako urzędnik Stanu Cywilnego, gdzie prowadził księgi metrykalne oraz należał do rady miasta Raciąż. Ożenił się z Marianną Wastkowską, z którą miał 18 dzieci, a wśród nich Hieronima Sabina. Ten ostatni miał dwie żony; pierwsza Elżbieta Roszewska zmarła cztery lata po ślubie, zostawiając syna Jana Nepomucena. Drugi ślub wdowca Hieronima Sabina, wówczas burmistrza miasta Brzeziny z Teklą Lenczewska odbył się w 1833 roku. Z tego związku przyszło na świat sześcioro dzieci, najmłodsze z nich to Aleksander i Ludwika. Hieronim Sabin Morawski zmarł w 1846 roku w Rokoszu w wieku 37 lat. Około 1848 roku Tekla wraz z dziećmi przeniosła się do Warszawy. Tekla z domu Lenczewska-Morawska zmarła w 1856 roku i została pochowana w tym samym grobie na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie, w którym już spoczywała jej dziewiętnastoletnia córka Bronisława. Później w 1864 roku pod tym samym nagrobkiem została pochowana jednoroczna Olesia – córka Aleksandra Morawskiego i jego żony Florentyny z Kozaneckich.
Pogrzeb Aleksandra Morawskiego miał odbyć się we wtorek 25 stycznia 1887 roku o godzinie 3 po południu na dworcu kolei Karola Ludwika we Lwowie, a stamtąd zwłoki zawiezione być miały do Warszawy, gdzie zamierzono je pochować na cmentarzu Powązkowskim w grobie familijnym. Rząd rosyjski sprzeciwił się jednak przewiezieniu zwłok do Warszawy, z tego powodu szczątki zostały złożone 25 stycznia 1887 roku na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie. Pogrzebem zajmowała się Maria od Krzyża Morawska, przełożona klasztoru Sióstr Franciszkanek we Lwowie, rodzona siostra Aleksandra Morawskiego. Właśnie m. Maria od Krzyża, jak widać z dokumentu datowanego 25 stycznia 1887 roku, opłaciła rachunek za urządzenie pogrzebu, w tym i za ozdobioną trumnę kruszcową. Dokument podpisał Fryderyk Opuchlak, właściciel pierwszego zakładu pogrzebowego „Concordia” we Lwowie i fundatorkę pogrzebu m. Marię od Krzyża Morawską.
W dniu śmierci Aleksandra Morawskiego nie było jeszcze na Cmentarzu Łyczakowskim grobowca jego rodziny. Jak wiadomo z dokumentu, datowanego 29 stycznia 1887 roku, który został wysłany do Fryderyka Opuchlaka, właściciela firmy pogrzebowej „Concordia”, Leopold Schimser otrzymał opłatę za grobowiec, płyty z tarnopolskiego ciosu na jego wykonanie oraz taksę za miejsce, wydzielone przez magistrat na postawienie tego grobowca. Ten dokument podpisałi 2 lutego 1887 roku Fryderyk Opuchlak i m. Maria od Krzyża Morawska.
Jak wiadomo z dokumentu, datowanego 9 lutego 1887 roku, magistrat lwowski informuje Fryderyka Opuchlaka, że ani żona zmarłego Florentyna Morawska, ani m. Maria od Krzyża Morawska, nie mogą mieć wyłącznego prawa do wymurowanego grobowca. Pozwolenie na budowę grobowca według ksiąg cmentarnych Łyczakowa było wydane przez magistrat lwowski na podstawie rezolucji nr 3991 z września 1887 roku. Wydzielono wtedy na niego 4 m kwadratowe gruntu Cmentarza Łyczakowskiego. Leopold Schimser, przedsiębiorca firmy rzeźbiarsko-kamieniarskiej, jesienią 1887 roku, wykonał grobowiec dla rodziny Aleksandra Morawskiego. Z dokumentu, datowanego 26 stycznia 1888 roku, magistrat zawiadamia wielebną m. Marię Morawską od Krzyża, że Rada Miejska uchwałą z dnia 13 października 1887 roku przez adwokata dra Dzidowskiego przyznaje jej prawo własności grobowca śp. Aleksandra Morawskiego na Cmentarzu Łyczakowskim.
Drugą osobą pochowaną w grobowcu rodziny Aleksandra Morawskiego była Jadwiga Antonina Koniarska, urodzona w 1870 roku, zmarła 9 czerwca 1902 roku. Pogrzeb Jadwigi Antoniny Koniarskiej, z zawodu nauczycielki muzyki, mieszkającej we Lwowie przy ul. Halickiej 10 we Lwowie, odbył się 11 czerwca 1902 roku po nabożeństwie w bazylice katedralnej. Zmarła w wieku 32 lat na białaczkę (leukemia). Pogrzebowi przewodniczył kapłan Kazimierz Dziurzyński. Trzecią osobą pochowaną w grobowcu została Florentyna z Kozaneckich Morawska, żona Aleksandra Morawskiego, córka Marcina Kozaneckiego, dziedzica części wsi Kozanki i Małgorzaty z Wolskich, urodzona 20 listopada 1837 roku zgodnie z aktem metryki chrztu dokonanego we wsi Wieleninie, zmarła 2 kwietnia w 1916 roku w wieku 74 lat we Lwowie (lub w wieku 79 lat wg metryki chrztu). Ślub Aleksandra Morawskiego z Florentyną z Kozaneckich odbył się 4 marca 1862 roku w Sędziejowicach. Pogrzeb Florentyny Morawskiej, nauczycielki z zawodu, właścicielki biura nauczycielskiego, mieszkającej przy ul. Bilińskich 9 we Lwowie, odbył się 4 kwietnia 1916 roku. Zmarła w wieku 74 lat na miażdżycę tętnic. Pogrzebowi przewodniczył kapłan Władysław Oprzędkiewicz. Jakie było pokrewieństwo między Jadwigą Antoniną Koniarską i Florentyną z Kozaneckich Morawską, które pewien czas mieszkały razem przy ul. Halickiej 10 we Lwowie, nie wiadomo. Wygląda na to, że była to matka i córka, ale dowieść tego bez dokumentów jest niestety trudno.
Matka Maria od Krzyża (Ludwika Morawska), rodzona siostra Aleksandra Morawskiego zmarła 26 stycznia 1906 roku w pociągu w czasie podróży na trasie Wiedeń – Cannes. Po śmierci m. Marii od Krzyża siostry z klasztoru lwowskiego Franciszkanek Najświętszego Sakramentu wniosły prośbę do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych o pozwolenie pochowania swojej przełożonej w krypcie pod kościołem Serca Pana Jezusa przy ul. Kurkowej 41 we Lwowie (teraz cerkiew św. Jana Chryzostoma przy ul. Łysenki) i otrzymały na to pozwolenie w ciągu kilku dni. W przypadku odmowy siostry miały możliwość pochować swoją przełożoną w grobowcu Franciszkanek Najświętszego Sakramentu na polu 68. Cmentarza Łyczakowskiego. Pozytywna odpowiedź przez pośrednictwo Magistratu miasta Lwowa przyszła 7 lutego 1906 roku. Pogrzeb odbył się 10 lutego tegoż roku. Matka Maria od Krzyża została pochowana w krypcie pod prezbiterium kościoła Serca Pana Jezusa, wybudowanego jej staraniem.
Z inicjatywy klarysek od Wieczystej Adoracji przekonanych o świątobliwości życia Matki Marii od Krzyża podjęto próbę wyniesienia jej na ołtarze. 24 września 2002 roku Stolica Apolstolska wydała tzw. nihil obstat wyrażając zgodę na rozpoczęcie procesu beatyfikacyjnego. 25 października ksiądz biskup Marian Buczek rozpoczął proces, a delegatem Jego Ekscelencji kardynała Mariana Jaworskiego został ksiądz profesor Stefan Ryłko. Odtąd przysługuje Matce Marii od Krzyża tytuł Służebnicy Bożej. Zakończenie procesu miało miejsce 15 czerwca 2005 roku w Krakowie, na postulatora wyznaczono o. Zbigniewa Sucheckiego. Dekretem wydanym w Rzymie 6 czerwca 2008 roku przez Kongregację ds. Spraw Kanonizacyjnych potwierdzono proces beatyfikacyjny.
Z tyłu na cokole pomnika grobowca pozostało miejce po zniszczonej tablicy inskrypcyjnej. Nie wiadomo w celu utrwalenia czyjej pamięci ta tablica inskrypcyjna została sporządzona, czy może, po prostu była pusta i dlatego później została skradziona. Możliwe, że m. Maria od Krzyża (Ludwika Morawska), która miała prawo właśności do grobowca swego rodzonego brata Aleksandra Morawskiego, zmarłego w 1887 roku, myślała spocząć w nim po śmierci. Nie ma dokumentu, który by to potwierdzał, ale nie ma także dowodów, które by temu zaprzeczały. Możliwe również, że w grobowcu Aleksandra Morawskiego została pochowana jego rodzona siostra Amelia Angela Morawska, która była bernardynką (w zakonie – siostra Antonina). W 1880 roku otrzymała ona paszport emigracyjny i z Królestwa Polskiego miała się udać do Lwowa. Niestety nie ma informacji o siostrze Antoninie Morawskiej w Kronice klasztoru lwowskiego, nie ma jej wśród zmarłych w innych wspólnotach zakonnych.
Pomnik na grobowcu Aleksandra Nałęcz Morawskiego zwieńczony przedstawieniem Matki Bożej z Dzieciątkiem Jezus należy do najpiękniejszych rzeźb znanego lwowskiego rzeźbiarza Juliana Markowskiego w stylu romantycznego realizmu końca XIX wieku na cmentarzu Łyczakowskim. Grobowiec Aleksandra Morawskiego odwiedzają siostry klaryski od Wieczystej Adoracji. Te wizyty podyktowane są troską o grób rodzonego brata Matki Marii od Krzyża (Ludwiki Morawskiej), Fundatorki polskiej gałęzi franciszkanek Najświętszego Sakramentu (późniejszych Siostr Klarysek od Wieczystej Adoracji).
Krystyna Charczuk
Tekst ukazał się w nr 23-24 (435-436), 19 grudnia – 15 stycznia 2023
