Pierwsza część „Kresowej bałagułki” ukazała się w 2020 roku. Od tego czasu diametralnie zmieniła się sytuacja we Lwowie. Wybuchła wojna. W drugiej części widnieją więc zdjęcia zabezpieczonych pomników, zasłoniętego witraża, spalonego teatru w Mariupolu. Los zabytków i położenie instytucji kultury są nie do pozazdroszczenia. Powtarza się zwykle w podobnych okolicznościach, że „nie czas żałować róż” oraz Inter arma silent musae. Rozmówcy jednak prowadzą dialog, który podtrzymuje starożytną tradycję. Mimo grozy zdają się prosić Noli turbare circulos meos. Kultywują swoje pasje poznawcze – artystyczne i literackie. Nawet wśród fotografii nie zabrakło kilku nie naznaczonych piętnem wojny. Wyjątkowo piękna, urzekająca kamienica, w której mieszkał Jan Parandowski, a także panorama dawnej ulicy Norwida pociągają tak, że nagle chciałoby się wejść w sfotografowany pejzaż.
Na zaprezentowaną w godnej polecenia, atrakcyjnie wydanej książce wiedzę wpływa dotychczasowy dorobek muzealniczy i literacki Mariusza Olbromskiego, z którym wywiad prowadzi redagująca „Nowy Kurier Galicyjski” Anna Gordijewska. Cztery pierwsze rozmowy stanowią cykl pt. Lwów antyczny. Słynna kurtyna Parnas autorstwa Henryka Siemiradzkiego w Teatrze Wielkim Opery i Baletu, liczne obiekty architektoniczne, prace literackie i naukowe składają się na lwowską recepcję antyku grecko-rzymskiego – podstaw kultury europejskiej.
Niezwykle interesujące są informacje o lwowskich filologach klasycznych. Ich dziedzina – to rudymenty naszej kultury. Czytajmy więc nie tylko o Janie Parandowskim, ale i o Ludwiku Ćwiklińskim, Jerzym Kowalskim, Ryszardzie Gansińcu, Jerzym Łanowskim czy Marianie Auerbachu. W specyficznie wrocławskiej perspektywie (a tu właśnie studiował Mariusz Olbromski!) działa na wyobraźnię wspominanie wrocławian – Kowalskiego i Łanowskiego. Drugiego z nich mamy jeszcze w oczach. Pierwszego mało kto może pamięta, ale niezapomniane wrażenie na odwiedzających tutejszy cmentarz pw. św. Wawrzyńca wywiera jego niezwykły nagrobek w kształcie zwalonego fragmentu monumentalnej rzeźby antycznej. We Lwowie studiował i pracował Władysław Witwicki – historyk filozofii, psycholog, tłumacz Platona. Światowej sławy archeolog śródziemnomorski Kazimierz Michałowski kształcił się we Lwowie.
Jeden z największych poetów polskich XX wieku Zbigniew Herbert urodził się we Lwowie. Dzieje rodziny autora Pana Cogito, poetyckie reminiscencje szczęśliwego dzieciństwa i tragedii drugiej wojny światowej oraz ideały przyświecające twórcy są jasno, zwięźle i źródłowo zaprezentowane w wymianie zdań zatytułowanej Zbigniew Herbert wobec barbarzyństwa i przemocy. Z kolei wyższym historyczno-literackim wtajemniczeniem będzie dla niejednego rozdział o poemacie Wincentego Pola Mohort. To już nie jest literatura bliska nam, właściwie współczesna, jak twórczość Herberta ani rudymenty wiedzy o dziejach piśmiennictwa, jak relacja o takich postaciach związanych z kresowymi miastami, jak Mikołaj Rej lub Szymon Szymonowic.
Dwugłos pt. Kultura a wojna ukazuje zniszczenia, lecz przynosi też przykłady skutecznego ratowania dziedzictwa kulturalnego, m.in. przez digitalizację zbiorów bibliotecznych. Historycznej rangi wydarzenia – beatyfikacja i kanonizacja lwowskiego arcybiskupa, Józefa Bilczewskiego są tematem ostatniej rozmowy, która otwiera nas na transcendentne źródła nadziei.
Książkę czyta się znakomicie, można więc przy niej odpoczywać, ucząc się jednocześnie istotnych treści, czyli realizować zasadę utile et dulci. „Bałagułki”, czyli pogawędki, rozmowy, intelektualne „przechadzki” w dobrym towarzystwie przypominają o tradycyjnych gatunkach literackich: gawędzie szlacheckiej, eseju, dialogu, sylwie. Przede wszystkim, jak uczył Czesław Miłosz, polski esej to znaczy połączenie powiastki filozoficznej z gawędą skrzy się bystrą myślą i wkomponowuje w łacińską, śródziemnomorską tradycję naszej literatury. Nowy gatunek – „bałagułka”, którego zaistnienie proklamuje redakcja tomu rozmów (s. 5), doskonale owo dziedzictwo w XXI stuleciu rozwija.
Kresowa bałagułka. Wywiady Anny Gordijewskiej z Mariuszem Olbromskim dla „Kuriera Galicyjskiego” i „Nowego Kuriera Galicyjskiego”, część 2, Lwów 2023, Biblioteka „Kuriera Galicyjskiego”.
Dorota Heck
Tekst ukazał się w nr 5 (441), 15 – 25 marca 2024
