Hospodarstwo Mołdawskie (1340 – 1514)
Przesiedleniu z Siedmiogrodu na Bukowinę ludu powstałego z przemieszania się Daków, Getów, Rzymian i Słowian sprzyjał król węgierski Ludwik I. Walczył on, posiłkując się siłami składającymi się z ludności pochodzącej z Maramureszu pod wodzą wojewody Dragosza [Dragoş] (1342–1344), z Tatarami. Po zwycięstwie nad Tatarami mianował on Dragosza zarządzającym Bukowiną, północną Mołdawią i Besarabią i wyznaczył mu siedzibę w Baia,
zwanej wówczas Mołdawią [Moldova].
Założycielem i pierwszym wojewodą Mołdawii był Bogdan I (1359–1365). Będąc wojewodą maramorskim z ramienia królestwa węgierskiego, zbuntował się i przeszedł ze swoim wojskiem przez Karpaty, przepędził z Bukowiny węgierskich urzędników, obrał sobie za siedzibę Radowce [Rădăuţi], a w 1359 roku ogłosił powstanie nowego państwa, które nazwał Mołdawią od nazwy miejscowej rzeki, wzdłuż której najprawdopodobniej zszedł z gór na Wyżynę Suczawską. W 1360 roku Dragosz zorganizował ekspedycję karną przeciwko Bogdanowi. Wyprawa ta zakończyła się zwycięstwem królewskiego namiestnika i przyłączeniem ziem Bogdana do ziem Dragosza. W ten sposób dokonało się zjednoczenie dwóch najpoważniejszych ośrodków władzy, tworzące podwaliny pod średniowieczne państwo mołdawskie.
Po Dragoszu rządził Sas (ok. 1354 – ok. 1358), a potem jego syn Balk [Balc] (1359). W 1364 roku Bogdan wygnał Balka, kończąc w ten sposób swoją walkę o tron. Państwo Bogdana rozciągało się pomiędzy rzekami Seretem, Suczawą i Mołdawą, granicząc od północy z Ziemią Szypińską.
W 1349 roku król polski Kazimierz III Wielki przyłączył Ziemię Szypińską do Polski. Mimo to zmagania o uznanie zwierzchności nad Ziemią Szypińską toczyły się pomiędzy Polską i Mołdawią ponad 100 lat, począwszy od 1386 roku do roku 1499, kiedy w całości przeszła pod władanie mołdawskie.
Po śmierci Bogdana, kiedy między rodami Muszatów z Wołoszczyzny i Koriatowiczów z Podola rozgrywała się faktyczna walka o tron mołdawski, Mołdawią rządziło kilku wojewodów. Na krótki czas zwyciężyli Koriatowicze, wskutek czego wojewodą mołdawskim został książę litewsko-ruski Jerzy Koriatowicz (1373–1374). Przesunął on granice Mołdawii na północy aż do Chocimia, czego możemy się dowiedzieć z kroniki prawosławnego metropolity mołdawskiego, podlegającego patriarsze z Ochrydy (Macedonia).
Piotr I Muszat [Petru I Muşat] (1374–1391), wygnał Jerzego z Mołdawii i rozpoczął prawie 200-letni, bo trwający do 1552 roku okres, w którym Mołdawią rządził ród Muszatów (Muszatynów). Sytuacja polityczna była trudna, bo z trzech stron zagrażali mu sąsiedzi. Od południa Turcy, którzy w 1386 roku podbili Serbię i coraz bardziej byli zainteresowani Mołdawią. Od zachodu cały czas zgłaszał pretensje do ziemi mołdawskiej, zasiedlonej licznymi węgierskimi poddanymi, król węgierski Zygmunt I Luksemburski. Od północy, po zawarciu umowy w Krewie, w 1385 roku powstało wielkie i silne państwo polsko-litewskie. W takiej sytuacji wojewoda Piotr dokonał wyboru i postanowił oprzeć się na Polsce. Nie było w tym nic dziwnego, ponieważ łączyły go zażyłe stosunki z Jagiełłą, który w dokumencie z Łucka nazywa go „pan Pietr, wojewod Mołdawy, zat’ i pryjatel nasz”. (Zięć? – chodzi tu najprawdopodobniej o córkę Jagiełły urodzoną na Litwie jeszcze przed jego ślubem z Jadwigą). Po ostatecznym przyłączeniu Rusi Halickiej do Polski, w 1387 roku we Lwowie wojewoda Piotr złożył hołd królowej Jadwidze i Władysławowi Jagielle. Przysięgę wierności odebrał metropolita Cyprian. Zgodnie z traktatem Mołdawia miała wspierać Polskę w wyprawach wojennych, w zamian Polska miała bronić Mołdawii w razie napadu wrogów. Mołdawia zachowywała przy tym wewnętrzną autonomię i mogła samodzielnie prowadzić politykę zagraniczną. Zależność od Polski była więc w gruncie rzeczy formalna, nakładała jednak wymóg złożenia hołdu przez każdego wojewodę. Zwierzchność Polski, która trwała prawie 100 lat, nie zawsze była akceptowana przez kolejnych hospodarów mołdawskich, którzy niejednokrotnie występowali zbrojnie przeciwko swojemu protektorowi.
Ten zdolny władca mołdawski rozpoczął budowę zamków obronnych w Cecynie, Chocimiu, Suczawie i Şcheia. Stolicą państwa za jego panowania był rodzinny Seret. W 1388 roku przeniósł on stolicę z Seretu do Suczawy, która pozostała nią aż do 1565 roku, kiedy to stolicę przeniesiono do Jass.
Brat Piotra, Roman I Muszat [Roman I Muşat] (1391–1393, 1399–1400) zasłynął z poszerzenia ziem mołdawskich „od gór aż do Czarnego Morza”. Wspierał on niezależnych kniaziów podolskich, którzy sprzeciwiali się Witoldowi, Wielkiemu Księciu Litewskiemu, chcącemu ich pełnego podporządkowania i uczynienia z nich swoich namiestników. Na skutek przegranej przez Romana I wojny w 1393 roku odsunięto go od władzy, a Mołdawia straciła Pokucie.
Między dwoma okresami panowania Romana I na tronie wojewody zasiadał Stefan I [Ştefan I] (1393–1399).
W XV wieku w Mołdawii dokonał się wielki przełom polityczny, kulturalny, ekonomiczny i socjalny. Spowodowało to wzrost znaczenia państwa i doprowadziło, choć na krótki czas, do pełnej jego niezależności. Wszystko to Mołdawia zawdzięczała swoim dwóm światłym hospodarom – Aleksandrowi Dobremu i Stefanowi Wielkiemu.
Aleksander Dobry [Alexandru cel Bun] (1401–1432) starał się sprawować władzę pokojowo. W 1408 roku zawarł umowę z kupcami lwowskimi, nadając im przywileje handlowe i celne. Dla potwierdzenia tej umowy ogłosił, że cło dla przewozu towarów przez miasta Suczawę, Czerniowce, Seret, Mołdawicę, Dorohoi, Baia, Cetatea Albă (Białogród, Akerman), Chocim i inne wynosić będzie: „od wozu niemieckiego 4 grosze, od wozu ormiańskiego 6 groszy, od sztuki bydła 1 grosz, od 10 świń 1 grosz, a od konia czy kobyły 2 grosze…”. Pismo to znajduje się w archiwum miasta Lwowa.
W 1410 roku Aleksander podesłał królowi Jagielle jedną formację swoich wojsk, która odznaczyła się w bitwie pod Grunwaldem.
W 1411 roku czynił starania o zawarcie sojuszu obronnego z Polską przeciwko Węgrom. Ale już jesienią tego roku król polski Władysław II Jagiełło rozpoczął rozmowy z królem węgierskim Zygmuntem I Luksemburskim dotyczące zawarcia pokoju i współpracy. W konsekwencji skończyło się tak, że podczas spotkania w Lubowli (Stara Ľubovňa, Słowacja) król Zygmunt uznał zwierzchność Polski nad Mołdawią, z zastrzeżeniem, że na wypadek śmierci któregoś z królów mieszana komisja miałaby wyznaczyć zakres praw i zwierzchności nad terytorium Mołdawii. Do tego czasu Aleksander został zobowiązany do wspierania wojsk węgierskich przeciwko Turkom. W przypadku uchylania się od wsparcia miał zostać pozbawiony władzy, a Mołdawia miała zostać podzielona pomiędzy Polskę i Węgry. Wtedy też po raz pierwszy użyto w roli nazwy własnej określenia Bukowina. Aleksander w 1431 roku napadł na Podole, gdzie został pokonany przez wojska polskie. Mimo to spowodował przyłączenie do Mołdawii całej doliny Czeremoszu i północno-zachodniej części Ziemi Szypińskiej.
Najwięcej jednak uwagi Aleksander poświęcał sprawom kościelnym. Do jego czasów wyznawcy prawosławia z terenów dzisiejszej Bukowiny i Mołdawii podlegali pod zwierzchnictwo metropolitów halickich (do 1340 roku metropolii w Ochrydzie). Aby uniezależnić cerkiew mołdawską, ustanowił niezależną metropolię w Suczawie (1401) i biskupstwo w Radowcach, któremu podlegała większa część Bukowiny. W celu podniesienia prestiżu religijnego sprowadził do Suczawy ciało św. Jana Nowego, który z czasem stał się patronem całego kraju. Także z czasów jego panowania mamy informacje o powstaniu pierwszych szkół cerkiewnych na Bukowinie: w Radowcach i Suczawie.
Po śmierci Aleksandra przez 25 lat trwała bezpardonowa walka o tron Mołdawii, w której uczestniczyła również Polska. Zwiększało to zagrożenie ze strony Porty Otomańskiej, która po zwycięstwie pod Warną w 1444 roku miała otwartą drogę na północ do Mołdawii i Węgier. Turcy po tym zwycięstwie zajęli nowe tereny, skutkiem czego hospodar Piotr Aron [Petru Aron], młodszy syn Aleksandra Dobrego, zawarł traktat, w którym zobowiązał się do wypłacania Turkom haraczu w zamian za pokój i opiekę (1455). Układ ten wywołał wielkie niezadowolenie w całej Mołdawii, co umożliwiło przejęcie tronu Stefanowi III Wielkiemu [Ştefan III cel Mare şi Stant] (1457–1504), synowi Bogdana II (1449–1451), podstępnie zabitego przez Piotra Arona. Zapewniwszy sobie poparcie bojarów i metropolity suczawskiego Teokista, Stefan pokonał Piotra Arona w bitwie pod Dolheşti i objął tron mołdawski 12 kwietnia 1457 roku.
Stefan Wielki w ciągu swojego, trwającego 47 lat, panowania doprowadził Mołdawię do rozkwitu kulturalnego, rozszerzył jej granice i osiągnął niezależność kraju. Na samym początku starał się ustalić pokojowe stosunki z sąsiadami. Nie przeszkodziło mu to rozpocząć wojny z Turcją w sojuszu z Władem Palownikiem [Vlad Ţepeş], wojewodą Muntenii. Przyłączył wtedy do Mołdawii Białogród i Kilię, uzyskując dostęp do Morza Czarnego. Za namową Piotra Arona węgierski król Maciej Hunyady Korwin (1458–1490) usiłował odzyskać dla niego Mołdawię i ruszył ze swoim wojskiem przez Karpaty na Stefana Wielkiego. W bitwie pod Baia (1467) doznał jednak dotkliwej porażki. Mimo to hospodar Stefan Wielki z własnej inicjatywy uznał zwierzchność Węgier w zamian za sojusz przeciw Turcji, co przyczyniło się do pokonania wojsk tureckich w 1475 roku w bitwie pod Vaslui. W następnym roku Turcy pod przywództwem sułtana Mehmeda II znowu napadli na Mołdawię i pokonali Stefana Wielkiego w bitwie pod Războieni koło Neamţ. Pustosząc wszystko po drodze, dotarli do bram Suczawy, skąd zostali odparci. Turcja jednak nie rezygnowała. Chcąc ukarać hospodara za ciągłe napady na Wołoszczyznę, która uznała zwierzchność turecką, ponownie w 1484 roku wojska tureckie dowodzone przez sułtana Bajazyda II najechały Mołdawię. Tym razem Turcy zdobyli Suczawę, spalili ją i wymogli na Stefanie Wielkim zwrot Białogrodu i Kilii. Zdesperowany hospodar mołdawski złożył, w treści swojej dość upokarzający, hołd przed królem Kazimierzem IV Jagiellończykiem w Kołomyi, co dało mu czas konieczny do odbudowania sił nadwątlonych walkami i sojusz obronny przeciwko wszystkim nieprzyjaciołom Mołdawii.
W 1489 roku wybuchły na pograniczu Bukowiny i Galicji bunty chłopskie pod przywództwem Dymitra Muchy. Hospodar mołdawski, zerwawszy przysięgę wierności złożoną koronie polskiej, pomógł buntownikom i pozwolił, by Mucha na czele dziesięciu tysięcy ludzi ruszył na Pokucie. Zniszczenia sięgały aż do Halicza i Rohatyna i były tak znaczne, że według kronikarzy panowie polscy „musieli iść na żebry”. Większość łupów została przewieziona na Bukowinę i dalej w głąb Mołdawii. Wtedy po śmierci Macieja Korwina w 1490 roku, wykorzystując węgierskie wewnętrzne nieporozumienia, Stefan Wielki odłączył się spod opieki Węgier i Mołdawia stała się całkowicie niezależnym krajem. Na polską odpowiedź daną buntownikom nie trzeba było długo czekać, skutkiem czego duża ilość chłopstwa uciekła i osiedliła się na Bukowinie, czemu sprzyjał hospodar. Wykorzystując te walki, w 1491 roku Stefan Wielki napadł na Pokucie i zdobył Halicz, Kołomyję i Śniatyn.
Po śmierci Kazimierza IV Jagiellończyka na tron polski wstąpił Jan I Olbracht, który chcąc otworzyć drogę handlową przez Multany do portów czarnomorskich, postanowił wyruszyć przeciw Turcji. Na drodze stał mu hospodar mołdawski, którego należało ukarać za ciągłe napady na Pokucie, jak też za związek z Węgrami (1492), nawet już nie wspominając o zerwaniu „przysięgi wierności” złożonej w Kołomyi. Dlatego też w 1497 roku Jan I Olbracht zebrał wojska i wyruszył na Bukowinę. Przez ponad miesiąc bezskutecznie oblegał Suczawę. Nic nie uzyskawszy, król zarządził odwrót. Podczas drogi powrotnej na niczego nie spodziewających się Polaków napadł z zasadzki Stefan Wielki w lasach pod Koźminem [Cosmin] nieopodal wsi Hliboka [Adâncata] i zadał znaczne straty. Mimo to wojska polskie nie poniosły klęski, jak to potem przedstawiali w Polsce niechętni królowi wielmoże. Zapewne od nich pochodzi też powiedzenie, że „za króla Olbrachta wyginęła szlachta”, które weszło na stałe do tradycji historycznej. Zaś dwadzieścia tysięcy wziętej do niewoli szlachty polskiej musiało zaorać całe pole walki i posadzić tam las. Do dziś znany jest on jako „Koźmiński Las” [Codrul Cosminului] lub „Czerwona Dąbrowa” [Червона Діброва].
Po tym zwycięstwie Stefan Wielki ponownie napadł na ziemie polskie w 1498 roku, grabiąc i paląc miasta Trembowlę, Buczacz, Podhajce i Halicz. Zabrał ze sobą także około stu tysięcy brańców, których potem osiedlił w Mołdawii. Zawarty w 1499 roku traktat polsko-mołdawski wyłączał Mołdawię spod opieki polskiej, jednocześnie tworząc zręby sojuszu antytureckiego, w którym Mołdawia miała równorzędne miejsce obok Polski, Węgier i Litwy. Wtedy też ustalona została granica mołdawsko-polska praktycznie w pełni pokrywająca się z późniejszą granicą galicyjskobukowińską za czasów austriackich.
Z następcą Jana I Olbrachta, królem Aleksandrem I Jagiellończykiem, hospodar Stefan Wielki chciał żyć w zgodzie. Granicę pomiędzy Polską a Mołdawią mieli wytyczyć ze strony mołdawskiej komendanci miast Chocimia i Czerniowiec, a ze strony polskiej namiestnicy wojsk stacjonujących w Kamieńcu Podolskim. W 1501 roku hospodar usprawiedliwiał się przed królem, że nie mógł przybyć na jego koronację, bo przede wszystkim baczył nad całością granic, by „zwierzchność Mołdawii nad Bukowiną była faktyczna” (tu po raz kolejny występuje nazwa Bukowiny dla oznaczenia terytoriów nad Prutem, Czeremoszem, Seretem i Suczawą). Skorzystał też na wojnach polsko-moskiewskich i w 1502 roku ponownie przyłączył Pokucie do Mołdawii aż po Halicz. Węgrzy bezskutecznie usiłowali pośredniczyć między Polską i Mołdawią w sprawie Pokucia i Bukowiny, którymi Stefan Wielki władał do swojej śmierci w dniu 2 lipca 1504 roku.
W sprawach wewnętrznych Stefan Wielki sporo uwagi poświęcał kościołowi. Ufundował wiele cerkwi i monastyrów. Poszerzył i rozbudował zamek w Suczawie. Sprowadził wielu kolonistów i brańców na terytoria mołdawskie, osadzając ich na ziemiach, leżących odłogiem. Zawarł też wiele traktatów handlowych z ościennymi państwami, co razem pozwoliło na osiągnięcie dobrobytu wśród ludności Mołdawii. Wielkość tego władcy znalazła wyraz w kanonizacji osoby hospodara w 1992 roku przez Rumuńską Cerkiew Prawosławną.
Chcąc umocnić swoje panowanie i związać się z Polską przeciwko Turcji, hospodar Bogdan III Ślepy [Bogdan III cel Orb, Bogdan III Chiorul] (1504–1517), syn Stefana Wielkiego, starał się o rękę królewny Elżbiety Jagiellonki. Sejm Radomski w 1505 roku przyjął propozycję hospodara i król Aleksander wyraził zgodę na to małżeństwo. Ale po śmierci Aleksandra w 1506 roku nastąpiła zmiana stanowiska polskiego i ostatecznie zerwano kontrakt ślubny. W odwecie Bogdan Ślepy napadł na Pokucie i Ruś Czerwoną, dochodząc w 1509 roku do Lwowa, ograbiając doszczętnie Halicz i Rohatyn. Reakcja Polski była szybka. Polacy pod dowództwem hetmana wielkiego koronnego Mikołaja Kamienieckiego napadli w tymże 1509 roku na Bukowinę, paląc i niszcząc wiele miast, między innymi Czerniowce, Chocim, Dorohoi i Botoszany. W bitwie pod Chocimiem do polskiej niewoli trafił sam hospodar. W takich warunkach Bogdan Ślepy podpisał układ w 1510 roku, w którym ostatecznie zrzekł się Pokucia i przyrzekł wierność królowi polskiemu. Układ ten uznał niezależność hospodara od korony, ale jednocześnie położył kres możliwości związania się Mołdawii z domem jagiellońskim. Osłabiony hospodar, aby uniknąć nowych pretensji Węgier do terenów Mołdawii, zwrócił się o pomoc do Turcji i, uznając sułtana Selima za swojego pana, oddał na okres 260 lat Bukowinę we władanie tureckie.
Wojciech Krysiński
Tekst ukazał się w nr 2 (54) 28 stycznia 2008
