W 1904 roku „Przewodnik po Lwowie” autorstwa Franciszka Barańskiego reklamował Plac Powystawowy jako miejsce „do urządzenia periodycznych wystaw, festynów i zabaw ludowych, z restauracjami, karuzelami i muzyką”. W porze letniej urządzano tu m.in. wystawy sadownictwa, pszczelarstwa, rasowych psów. Wzdłuż alei głównej powstawały liczne tymczasowe pawilony i ogródki.
Jednym z głównych organizatorów corocznych wystaw była „Liga pomocy przemysłowej dla Galicji”, w której od 1904 roku prezesował Andrzej książę Lubomirski (1862–1953). Książę Lubomirski był znaną postacią w życiu politycznym, mecenatem sztuki i kultury. Książę działał bardzo aktywnie w życiu Galicji, nie tylko kulturalnym, ale odznaczył się również jako organizator życia gospodarczego, przedsiębiorca, przemysłowiec na wielką skalę, „biznesmen z wyobraźnią jak Rockefeller”. Właśnie taką opinię wyraził o nim współczesny autor dr Łukasz Chrobak w monografii „Książę Andrzej Lubomirski. Ordynat i przemysłowiec w latach 1882–1939”. Znaczna część działań inwestycyjnych i organizacyjnych A. Lubomirskiego była związana bezpośrednio ze Lwowem i ziemią lwowską. Trudno sobie wyobrazić, że ów arystokrata łączył w sobie zainteresowania tak przeciwległe. Z jednej strony był kuratorem lwowskiego Ossolineum, prezesem galicyjskiego Towarzystwa Muzycznego, członkiem Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych we Lwowie. Aktywnie działał jako polityk, był członkiem austrowęgierskiej Izby Panów, posłem na sejm Galicyjski.
Z drugiej strony – był aktywnym biznesmenem, działaczem Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarczego, właścicielem wzorcowych cukrowni w Przeworsku i Horodence, fabryki maszyn we Lwowie, „fabryki wódek, likierów i rumu”, fabryki „Kauczuk” w Bydgoszczy. W Przeworsku uruchomił nowoczesną cegielnię parową, która produkowała dwa miliony cegieł rocznie. Był też współwłaścicielem lwowskiej fabryki cukierniczej i powideł „Dr Jan Rukier i Sp.” wykupił lwowską fabrykę maszyn, którą starał się rozbudować na skalę krajową. Reklama tej fabryki zaczynała się ze sloganu: „Popierajcie przemysł rdzennie krajowy!”. Dalej czytamy: „Fabryka maszyn i odlewnia ks. A. Lubomirskiego we Lwowie, ul. św. Marcina 11. Gorzelnie, browary, młyny i tartaki urządza wzorowo nowe lub przerabia istniejące pod gwarancją dobroci i terminów. Za dobroć materiałów i dokładne wykonanie według najpraktyczniejszych i najnowszych wymagań techniki oraz terminowość dostawy fabryka gwarantuje. Fabryka dostarcza pojedynczo: kotły parowe, maszyny parowe, aparaty kolumnowe gorzelnicze, takież o podwójnym gotowaniu i rektyfikacyjne, aparaty periodyczne, pompy wszelkie, rezerwuary, gniotowniki i tp. Transmisje, odlewy wszelkiego rodzaju, specjalne ruszty, paleniska, urządzenia dla opalania ropą, garty tartaczne patentowane, turbiny itd. Fabryka obecnie znacznie rozszerzona, zreorganizowana postępowo i pod nową dyrekcją, posiada specjalistów gorzelnictwa ze światowej fabryki „Tow. Borman i Schwede w Warszawie”. W latach przed I wojną światową lwowska „Liga pomocy przemysłowej dla Galicji” na czele z Andrzejem Lubomirskim starała się zwalczać konkurencje towarów pruskich na rynku galicyjskim i organizowała bojkot tych towarów. Liga podtrzymywała rozwój przemysłów ludowych. Wystawy krajowe we Lwowie były bardzo dziejowym sposobem na rozwój galicyjskiego przemysłu i działalności gospodarczej.
Jednym z najbardziej udanych przedsięwzięć były tak zwane „Jarmarki wyrobów krajowych” organizowane na Placu Powystawowym. Na przykład w 1911 roku trzeci „Jarmark wyrobów krajowych” trwał od 24 czerwca do 16 września czyli prawie 3 miesiące. Wystawa główna została umieszczona w salach Pałacu Sztuki, zaś wzdłuż alei głównej „wzniesiono na placu powystawowym mnóstwo gustownych kiosków i budynków, wiele budek jarmarcznych i kramów, gdzie drobni przemysłowcy sprzedają swoje wyroby. Dużą atrakcją będzie dla publiczności, oprócz szeregu zabaw dla dzieci, prócz teatru kinematograficznego, specjalny park „Luna”, gdzie będzie można tanio, miło i wesoło czas spędzić”. Na otwarcie jarmarku zaproszono licznych gości na czele z prezydentem królewskiego miasta Lwowa Stanisławem Ciuchcińskim i wiceprezydentem Tadeuszem Rutowskim. Obok nich na otwarcie jarmarku przybyli przedstawiciele wojskowości i instytucji finansowych, radcy miejscy, reprezentanci Izby handlowej i przemysłowej, naczelnicy władz rządowych i ekonomicznych, rady szkolnej krajowej i Wydziału Krajowego. Prezes „Ligi pomocy przemysłowej” książę Andrzej Lubomirski w swoim przemówieniu podkreślił konieczność usilnej pracy nad podniesieniem przemysłu w Galicji.
We wrześniu podczas trwania jarmarku odbył się zjazd delegatów „Ligi pomocy przemysłowej”. Książę Lubomirski ogłosił trzy najważniejsze kierunki działalności Ligi, mianowicie organizacje warsztatów przemysłowych, kursów fachowych, wykładów z dziedziny przemysłu, handlu i rękodzielnictwa. Najważniejszy kierunek działalności, to „praca informacyjna i konkretna działalność przemysłowo-handlowa, organizacja wystaw przemysłowych, również ruchomych”. Liga organizowała też cały szereg nieznanych dotąd w Galicji spółek i kas fakturowych, zaś w 1911 roku pierwszą w Galicji „Spółkę maszynową i kredytową we Lwowie”. Ponadto otwarto Muzeum Przemysłowe i biuro eksportowe, posiadające wzory towarów przedsiębiorstw Galicyjskich i „kontrawzory towarów sprowadzonych z zagranicy”. Książę Lubomirski dążył do organizacji stałych jarmarków we Lwowie „na wzór kontraktów Kijowskich”. Prasa lwowska pisała, że „dzięki niezmordowanej pracy jednostek stanęła organizacja Ligi już po kilku latach w szeregu najpoważniejszych naszych społeczno-narodowych stowarzyszeń”. Liga utworzyła Powszechny Uniwersytet przemysłowy i kilkadziesiąt wystaw okręgowych i przeglądowych, na przykład wyrobów z szuwaru, wyrobów kościelnych. Liga zbudowała własną siedzibę we Lwowie przy ul. Pańskiej 11 (obecnie ul. Iwana Franki). Był to trzypiętrowy budynek z wielką salą wykładową i 80. pokojami. 8 września 1911 roku uroczystego poświęcenia budynku dokonał ks. Władysław Bandurski, biskup pomocniczy lwowski.
„Nowości ilustrowane” donosiły, że „gmach przebudowano kosztem przeszło 100.000 koron i w zupełności odpowiada on celom i zadaniom poważnej krajowej instytucji, czyli „Ligi pomocy przemysłowej”. Wartość szacunkowa gmachu obliczona przez instytucje bankowe na kwotę 800.000 koron stanowi silną podstawę materialną dla dalszego rozwoju całej organizacji. W uroczystości poświęcenia budynku wzięło udział kilkuset zaproszonych gości i delegatów Ligi z marszałkiem krajowym i reprezentantami władz na czele. „Po poświęceniu gmachu zebrali się obecni w sali wykładowej, gdzie po otwarciu obrad przemawiał prezes książę Andrzej Lubomirski i marszałek krajowy hr. Badeni”. Podczas „Jarmarku wyrobów krajowych” każdego dnia na Placu Powystawowym odbywały się akcje reklamowe kolejnych instytucji i fabryk galicyjskich, również liczne festyny i zabawy. Między innymi wielką popularnością cieszyły się akcje browarów galicyjskich pod hasłem „Probiernia piwa galicyjskiego”. Podczas takich akcji można było ocenić rozmaite gatunki piwa absolutnie za darmo. Również zabawy i festyny zbierały „wśród większych i mniejszych pawilonów wystawowych” tysiące ludzi, którzy bawili się do późnego wieczoru. Wśród organizowanych festynów wyróżniało się widowisko pirotechniczne, dzieło inżyniera J. Rutkowskiego, czy też wieczór świętojański.
Niektóre pawilony działały na terenie Placu Powystawowego przez całe lato i jesień, na przykład „Pawilon okocimski”, który polecał dobrą kuchnie, zimne i gorące przekąski, kawę, herbatę i nabiał najlepszej jakości (masło tylko deserowe). Książę Andrzej Lubomirski dążył do organizowania we Lwowie wielkich targów handlowo-przemysłowych, ale I wojna światowa pokrzyżowała wszystkie plany. Idea została zrealizowana dopiero po wojnie, kiedy w 1921 roku władze miasta Lwowa i Izba Przemysłowo-Handlowa organizowały we Lwowie Międzynarodowe Targi Wschodnie. Na miejsce przeprowadzenia Targów i budowę miasteczka wystawowego wybrano tenże Plac Powystawowy z monumentalnym gmachem Pałacu Sztuki.
Jurij Smirnow
Tekst ukazał się w nr 17 (405), 16 – 29 września 2022
