Zbliża się nowy sezon konserwatorski. Już w maju ruszą prace przy kolejnych zabytkach. Jedną z polskich organizacji społecznych, czynnie zaangażowanych w działalność konserwatorską na terenie Lwowa jest Fundacja Dziedzictwa Kulturowego powołana pod koniec 2012 roku.
W marcu 2015 roku w Warszawie odbyła się konferencja sprawozdawcza, która podsumowała działalność Fundacji w latach 2013-2014. Jak napisał prezes Fundacji dr Michał Laszczkowski: „obecnie działamy głównie poza granicami Kraju. Ratując cenne zabytki pokazujemy, że polskie dziedzictwo narodowe stanowi istotną część europejskiego dziedzictwa kulturowego”. Fundacja prowadziła szerokie działania w zakresie prac konserwatorskich, inwentaryzacyjnych, naukowych i popularyzatorskich. Część tych działań prowadzono na terenie Lwowa i Ukrainy, o czym pisał „Kurier Galicyjski”. Fundacja Dziedzictwa Kulturowego działa w ścisłej współpracy z Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP i ukraińskimi władzami miejscowymi. Poza Ukrainą, Fundacja działa na Białorusi, Łotwie, w Mołdawii i we Włoszech. Działalność Fundacji wspierają polskie placówki dyplomatyczne w tych krajach, mianowicie prezes Laszczkowski złożył na konferencji podziękowania „Ambasadom RP w Kiszyniowie, Rydze i Rzymie, Konsulatom Generalnym RP w Łucku, Lwowie, Winnicy i Brześciu oraz Instytutowi Polskiemu w Rzymie”.
Na terenie Ukrainy prace konserwatorskie prowadzone są w Kamieńcu Podolskim, Ołyce, Kutach i niektórych innych miejscowościach. W Kamieńcu Podolskim trwają prace w podominikańskim kościele pw. św. Mikołaja, zabytku architektury i historii z początku XVII wieku, przebudowanego w połowie wieku XVIII. Prezes Michał Laszczkowski napisał w sprawozdaniu, że „prace restauratorsko-konserwatorskie w kościele św. Mikołaja są jednym z największych wyzwań stojących przed Fundacją. Ogrom zniszczeń i olbrzymi zakres koniecznych prac powodują, że będzie to zadanie wieloletnie”. W 2013 roku prace prowadzono w nawie głównej oraz dwóch kaplicach bocznych. W kaplicy św. Dominika przy malowidłach pracował zespół pod kierunkiem dr Ewy Święckiej, zaś w kaplicy Ukrzyżowanego Pana Jezusa oraz przy tynkach i sztukateriach w nawie głównej – zespół pod kierunkiem dr. hab. Janusza Smazy. W nawie głównej przy odtwarzaniu kolorystyki warstw malarskich pracował zespół pod kierunkiem dr Marii Podkowińskiej-Lulkiewicz. W latach 2013-2014 zadanie realizowane było dzięki środkom Ministra Spraw Zagranicznych przyznanych Towarzystwu Tradycji Akademickiej w ramach konkursu „Współpraca z Polonią i Polakami za granicą”, a także dzięki środkom Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, przyznanych Fundacji w ramach Programu „Dziedzictwo Kulturowe”.
W Ołyce na Wołyniu w latach 2013-2014 prace prowadzono w Kolegiacie pw. Świętej Trójcy ufundowanej przez Stanisława Albrechta Radziwiłła i wybudowanej w pierwszej połowie XVII wieku. Jest to unikatowy zabytek z okresu baroku na terenach dawnej Rzeczypospolitej, zabytek najwyższej klasy europejskiej. W kościele znajdują się również cenne nagrobki rodziny Radziwiłłów. Niestety stan kościoła jest katastrofalny. W 2013 roku Fundacja prowadziła prace badawcze, zaś w 2014 roku udało się przeprowadzić pierwsze prace ratunkowe, dzięki którym Kolegiacie nie grozi już katastrofa budowlana. Koordynatorami prac w Ołyce byli dr Michał Laszczkowski oraz Aleksy Łoziński. Projekt wspierany był przez Konsulat Generalny RP w Łucku i finansowany ze środków Ministerstwa Spraw Zagranicznych i Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP.
W Kutach (obecnie obwód iwanofrankiwski) w 2014 roku w kościele pw. Serca Pana Jezusa Fundacja Dziedzictwa Kulturowego wspólnie z Towarzystwem Tradycji Akademickiej podjęły się dokończenia przerwanych przed laty prac konserwatorskich. Zadanie obejmowało naprawę uszkodzonych ścian zewnętrznych oraz rekonstrukcję malowideł na północnej ścianie kościoła od łuku tęczowego do pierwszego przęsła. Zadanie realizował zespół konserwatorów pod kierownictwem Kazimierza Patejuka.
Ten sam zespół konserwatorów prowadził prace w kościele pw. Przemienienia Pańskiego w Nowogródku (Białoruś). Obecny barokowy kościół powstał w latach 1719-1723 na miejscu wcześniejszej świątyni ufundowanej przez Wielkiego Księcia Litewskiego Witolda. Właśnie w tym kościele dnia 12 lutego 1799 roku został ochrzczony Adam Mickiewicz. Fundacja Dziedzictwa Kulturowego w 2013 roku uczestniczyła w ostatnim etapie renowacji elewacji kościoła. Zadanie realizowane było wcześniej przez Towarzystwo Tradycji Akademickiej, a rozpoczął je Oddział Warszawski Stowarzyszenia Wspólnota Polska.
W kościele pw. Wniebowzięcia NMP w Przydrujsku (Łotwa) Fundacja Dziedzictwa Kulturowego prowadziła prace badawcze pod kierunkiem konserwatora Tomasza Dziurawca, który zajmował się konserwacją polichromii w katedrze lwowskiej. W kościele tym zachowały się ciekawe XVIII-wieczne malowidła iluzjonistyczne. W następnych latach Fundacja planuje przeprowadzenie pełnej ich konserwacji.
Fundacja Dziedzictwa Kulturowego prowadziła również konserwację nagrobków na cmentarzach w różnych krajach Europy. Groby znanych Polaków znajdują się w wielu miejscach. W latach 2013-2014 takie prace konserwatorskie prowadzono na cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie, na cmentarzu Campo Verano w Rzymie, na cmentarzu w Brześciu (Białoruś), na cmentarzu w Patmali (Łotwa). Na przykład, na tym ostatnim odnowiono cenne nagrobki znanej rodziny Platerów-Zyberków. Na cmentarzu w Rzymie odnowiono zaprojektowany przez znakomitego rzeźbiarza Antoniego Madeyskiego grób artystów polskich (Aleksandra Gierymskiego, Wiktora Brodzkiego i Jadwigi Bohdanowicz), nagrobki malarzy polskich Henryka Cieszkowskiego i Aleksandra Stankiewicza, księdza kanonika Ludwika Grabińskiego, powstańca listopadowego, społecznika Józefa Onufrego Korzeniowskiego.
Na terenie Mołdowy został poddany renowacji zespół dworsko-parkowy „Vila Mindic”, dawna letnia rezydencja szlacheckiej kresowej rodziny o korzeniach ormiańskich Kajetana Ohanowicza. W granicach tego majątku znajduje się również kaplica rodowa Ohanowiczów.
Fundacja Dziedzictwa Kulturowego prowadzi na cmentarzach również prace inwentaryzacyjne, m.in. na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie, i na cmentarzach w dawnych Inflantach Polskich (obecnie Łotwa). W Inflantach udało się zinwentaryzować nagrobki na cmentarzach w trzech rejonach. Podczas kilku wyjazdów dokonano wizji lokalnych na około 300 cmentarzach i wykonano karty inwentarzowe ponad 1500 polskich nagrobków.
Bardzo ważnymi w pracach Fundacji są działania naukowe i popularyzatorskie. W dniach 14-16 listopada 2012 roku Fundacja organizowała trzydniowy II Międzynarodowy Kongres Naukowy „Stan badań nad wielokulturowym dziedzictwem dawnej Rzeczypospolitej”. W kongresie wzięło udział ponad 100 uczestników, którzy wygłosili ponad 80 referatów. Obecni byli naukowcy z Polski, Litwy, Łotwy, Szwecji, Białorusi, Ukrainy i Włoch. Efektem obrad kongresu było trzytomowe wydawnictwo pokongresowe, w którym znalazło się przeszło 70 artykułów naukowych. W 2012 roku wydano prace Michała Żółtowskiego „Zbiory Biblioteki Pruskiej w Polsce. Studium przypadku”. W ramach działań promujących polskie dziedzictwo kulturowe za granicą Fundacja była producentem dwóch filmów dokumentalnych poświęconych Kolegiacie św. Wawrzyńca w Żółkwi (obwód lwowski) oraz Kolegiacie Świętej Trójcy w Ołyce. Oba filmy, których premiery odbędą się w 2015 roku, wyreżyserował Artur Jaworski.
Jurij Smirnow
Tekst ukazał się w nr 8 (228) za 30 kwietnia – 14 maja 2015
