37. Spotkanie Ossolińskie

37. Spotkanie Ossolińskie

2 grudnia podczas kolejnego Spotkania Ossolińskiego, z publicznością lwowską spotkał się z historyk, profesor nauk humanistycznych, wykładowca akademicki Wiesław Caban. Profesor prowadzi badania polskich zrywów niepodległościowych w XIX wieku. We Lwowie wygłosił wykład „Powstanie Styczniowe 1863 roku. Postawy społeczeństwa wobec walki zbrojnej”.

Podczas wykładu i w toku dyskusji z ukraińskimi profesorami Bogdanem Hudiem i Leonidem Zaszkilniakiem, gość Spotkań Ossolińskich wykazał się ogromnym zasobem wiedzy w temacie, którym zajmuje się zawodowo. Warto przypomnieć, że prelegent jest autorem ponad 200 publikacji na temat powstań narodowych, w tym 6 monografii, m.in. „Powstanie Styczniowe: Polacy i Rosjanie w XIX wieku” (2011). Jako naukowiec charakteryzuje się wnikliwym podejściem do wydarzeń i faktów historycznych. W latach 2008–2011 prof. Caban pełnił funkcję prorektora ds. nauki i współpracy z zagranicą Uniwersytetu im. Jana Kochanowskiego w Kielcach. Na tej uczelni pracuje od wielu lat, doktoryzował się w 1980 roku, habilitację zrobił w 1990 roku. Bierze aktywny udział w międzynarodowej współpracy historyków polskich, jest wiceprzewodniczącym Polsko-Rosyjskiej Komisji PAN, członkiem komisji PAN do Badań Diaspory Polskiej. Od wielu lat wspólnie z rosyjskimi kolegami pracuje nad trudnymi zagadnieniami dotyczącymi polsko-rosyjskich stosunków, zwłaszcza w XIX wieku.

W trakcie wykładu prof. Caban poddał analizie przyczyny i przebieg Powstania Styczniowego w różnych regionach Polski z wyszczególnieniem wydarzeń wojskowych i politycznych na współczesnych terenach ukraińskich: na Wołyniu i Podolu. Prof. Caban szczegółowo omówił sytuację polityczną i historyczną w chwili wybuchu powstania, podjął też próbę odpowiedzi na pytania: potrzebom jakich warstw społeczeństwa odpowiadały hasła powstańców i odpowiednio, kto i w jaki sposób podtrzymywał powstanie oraz dlaczego część społeczeństwa pozostała wobec powstania obojętna?

Na obszarze Wołynia i Podola pod zaborem rosyjskim istniała bardzo skomplikowana sytuacja polityczna, narodowościowa, religijna i społeczna. Carat bardzo umiejętnie wykorzystywał społeczne i narodowe zróżnicowanie tych regionów i działania powstańcze nie osiągnęły tu sukcesów, jak np. na rdzennych ziemiach polskich. Znaczną część powstańców czy ich sympatyków stanowiło ziemiaństwo polskie. Tymczasem większość chłopów pochodzenia ukraińskiego było wyznania prawosławnego lub greckokatolickiego. Wśród mieszkańców miast znaczny procent stanowili Żydzi, zaś wielu Polaków prowadziło interesy, byli zaangażowani „w pracę pozytywistyczną” i w istniejącym układzie ekonomicznym czuli się całkiem nieźle. Powstańcy i ich sympatycy z rodzin szlacheckich nigdy do końca nie traktowali ukraińskiego chłopa, jako równego sobie. Było to ich tragicznym błędem, ale wielu z nich, ze względu na pochodzenie społeczne i tradycję, nie było w stanie myśleć inaczej. Bardzo ostrożnie podtrzymywał powstanie na tych terenach również kler katolicki. Hierarchowie dobrze rozumieli tendencje caratu, który szukał pretekstu do likwidacji Kościoła greckokatolickiego i znacznego ograniczenia działalności Kościoła rzymskokatolickiego. Chłopi nie znaleźli w hasłach powstańczych swoich treści – przede wszystkim marzeń o ziemi i wolności. Wszystko to razem sprawiło, że walka zbrojna przeciwko caratowi za odrodzenie państwa polskiego nie znalazła szerokiego wsparcia wszystkich warstw społeczeństwa. Oznaczało to, że los walki zbrojnej był bardzo wątpliwy od samego początku. Losy wielu patriotów po upadku powstania potoczyły się tragicznie. Prof. Caban unikał wypowiedzi na temat czy Powstanie Styczniowe miało rację bytu, czy też społeczeństwo polskie miało raczej zająć się pracą pozytywistyczną, a zryw powstańczy był błędem i przyczynił się do dalszych represji caratu?

Ciekawa historyczna dyskusja została zorganizowana w ramach Spotkań Ossolińskich przez Zakład Naukowy im. Ossolińskich we Wrocławiu i Lwowską Narodową Biblioteką im. Wasyla Stefanyka przy wsparciu i pod patronatem Konsulatu Generalnego RP we Lwowie.

Przygotowaniem cyklu Spotkań Ossolińskich zajmuje się przedstawicielka wrocławskiego Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Lwowie Wiktoria Malicka.

Jurij Smirnow
Tekst ukazał się w nr 23–24 (195–196) za 20 grudnia 2013–16 stycznia 2014

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

X