To zjawisko kulturowe. To jedyna tego rodzaju propozycja w Kraju. To najciekawsze, obok Pikniku Country, wydarzenie kulturalne Mrągowa. To Festiwal Kultury Kresowej – prezentacja artystycznej tradycji Polaków mieszkających na byłych Kresach.
W mrągowskim Amfiteatrze nad Jeziorem Czos po raz 24. odbył się kresowy koncert galowy. W trakcie festiwalowych dni w całym mieście można było oglądać występy kapel, teatrów, chórów oraz zespołów pieśni i tańca z Litwy, Białorusi i Ukrainy. Tegoroczny festiwal, podobnie jak wszystkie minione, spotkał się z bardzo przychylnym przyjęciem.
W czasie trwania festiwalu można było obejrzeć bogato prezentowane rękodzieła i malarstwo, a także wziąć udział w kiermaszach. Swoje rękodzieła i prace plastyczne w tym roku do Mrągowa przywieźli m.in. Irena Demyd (Czerniowce, Ukraina), Ludmiła Bogdan (Czerniowce, Ukraina), Ludmiła Tarnacka (Smorgoń, Białoruś; hafty), Ola Kunicka (Litwa; palmy), Michał Jankowski (Litwa; rzeźba w drewnie), Leonarda Jankowska (Litwa; rzeźba w drewnie), Anna Gryszkiewicz (Litwa; pierniki), Leokadia Szałkowska (Litwa; biżuteria), Łolita i Ruta Vilimienie (Litwa; chleb). Odbyły się też wystawy: fotograficzna „23 lata Festiwalu Kultury Kresowej” oraz plakatu, na których można było obejrzeć historię Festiwalu. Osobnym wydarzeniem stały się wystawa malarstwa „Marszałkowi w hołdzie” przygotowana przez członków Towarzystwa Plastyków Polskich przy Związku Polaków na Białorusi oraz wernisaż malarstwa artystów plastyków z Kresów – „Moja Niepodległość”.
Tradycyjnie nieodłącznym elementem mrągowskich spotkań stał się również wieczór poezji. W tym roku, w dniu otwarcia, jego gośćmi stali się: Alicja Romaniuk (Lwów), Igor Dalkiewicz (Białoruś), Apolonia Skakowska (Litwa), Krystyna Użienajtie (Litwa).
Podczas Wieczornicy Kresowej w tym roku można było zobaczyć monodram „Z domu niewoli” w wykonaniu Elżbiety Lewak i w reżyserii Zbigniewa Chrzanowskiego, dyrektora Polskiego Teatru Ludowego we Lwowie, z którego repertuaru pochodzi spektakl. Polski Teatr Ludowy ze Lwowa w 2018 r. obchodził jubileusz 60-lecia.
Monodram „Z domu niewoli” oparty został na prozie oraz poezji Beaty Obertyńskiej. Reżyser Zbigniew Chrzanowski postanowił przedstawienie zatytułować „Z domu niewoli”, idąc za słowami, które są w finale. Kiedy bohaterka przekraczała granice, kiedy na moście dudniły kroki, usłyszała jakby biblijny głos Pana z Synaju: Jam jest Pan Bóg twój, którym cię wywiódł… z domu niewoli. Jest w tym optymistyczna nuta. Na tym mi bardzo zależało, jest w tym nadzieja, że z domu niewoli zawsze można wyjść”.
Prapremiera przedstawienia odbyła się w listopadzie 2012 r. na festiwalu monospektakli „MonoWschód” w Wilnie. Premiera miała miejsce we Lwowie w grudniu 2012 r. Następnie monodram był wystawiany m.in. w Warszawie Opolu, Krakowie, Łodzi, Lublinie, Rzeszowie, Wrocławiu, Kołobrzegu, Kijowie czy Rudaminie.
Beata Obertyńska (1898–1980) to znana już w okresie dwudziestolecia międzywojennego powieściopisarka i poetka (pisząca także pod pseudonimem Marta Rudzka). „W domu niewoli” to relacja z więziennej i łagrowej tułaczki Autorki po ogromnych obszarach Związku Radzieckiego w latach ostatniej wojny. Spisuje własne wspomnienia – od aresztowania w lipcu 1940 r. przez NKWD we Lwowie do momentu założenia munduru armii generała Andersa.
Elżbieta Lewak to lwowianka, Polka, absolwentka Wydziału Polonistyki UW. W 2008 r. debiutowała na deskach Polskiego Teatru Ludowego we Lwowie, w 2009 r. dołączyła do Teatru Polonistyki UW. Prapremiera „Z domu niewoli” odbyła się w Wilnie w 2012 r. na Festiwalu Monospektakli „Monowschód”. Był to pierwszy monodram w jej wykonaniu, od tamtej pory podróżowała po Polsce, Ukrainie i Litwie również z monodramem „Kołysanka dla Ofelii” w reżyserii Weroniki Kuśmider. Od półtora roku koordynuje niezależny projekt społeczno-kulturowy „Przesilenie”.
Z reakcji publiczności na propozycję od Polskiego Teatru Ludowego śmiało można wnioskować, że tematyka historii Kresów z lat II wojny światowej budzi na Festiwalu niezwykłe zainteresowanie. Widzowie przyjęli monodram owacjami na stojąco.
Zresztą, warto zaznaczyć, że wszystkie występy polskich zespołów z Ukrainy były ciepło odbierane.
Które zespoły i którzy artyści w tym roku przybyli na Festiwal w Mrągowie?
Polski zespół ludowy „Kresowiacy” z Lidy
Powstał pod koniec lat 80., gdy sytuacja polityczna umożliwiła tworzenie polskich organizacji na terenach włączonych do byłego Związku Radzieckiego, Wśród założycieli znalazło się kilku muzyków-entuzjastów, którzy stali się trzonem zespołu. Kierownikiem został utalentowany muzyk śp. Stanisław Januszkiewicz. Obrali nazwę „Kresowiacy”. Zespół zadebiutował na lidzkiej scenie 6 stycznia 1990 roku teatralno-muzycznym przedstawieniem polskich kolęd. Następnie były programy „Z dymem pożarów” z okazji rocznicy niepodległości oraz „Katyń”. Od 1991 roku zespół działa przy Towarzystwie Kultury Polskiej Ziemi Lidzkiej.
Zaledwie kilku członków chóru posiada wykształcenie muzyczne. Mimo to, dzięki wysokim wymaganiom stawianym przez dyrygenta, wytężonej pracy i ogromnym talentom, chór osiągnął bardzo wysoki poziom artystyczny. Śpiewa na cztery głosy z akompaniamentem, a także a capella. Delikatny śpiew, czysta intonacja głosów, precyzyjne opracowanie muzyczne każdego utworu, niepowtarzalny, bogaty repertuar wyróżniają ten chór spośród innych. Chór aktywnie koncertuje na Białorusi i w Polsce. Został wyróżniony na wielu festiwalach i konkursach. Wysoki kunszt wykonawców został potwierdzony nadaniem honorowego tytułu „Ludowy” przez władze białoruskie w 2001 roku oraz odznaki honorowej „Zasłużony dla kultury polskiej” nadanej w 2005 roku przez Ministra Kultury Polski.
Repertuar obejmuje: utwory klasyczne takich kompozytorów jak m.in. Beethoven, Mozart, Schubert, pieśni ludowe i regionalne w opracowaniu własnym, pieśni polskich autorów jak Moniuszko, Lutosławski, Matlakiewicz, pieśni patriotyczne, w tym chóralne utwory z opery „Krakowiacy i górale” Bogusławskiego, pieśni religijne, w tym liturgiczne i kolędy, a także utwory estradowe. Chór śpiewa zasadniczo w języku polskim, a także angielskim, białoruskim, ukraińskim, rosyjskim oraz po łacinie. W swym dorobku artystycznym artyści posiadają trzy płyty kompaktowe: pieśni ludowe (1999 r.), kolędy (2000 r.), piosenki razem śpiewane (2011 r.).
Zespół „Borysławiacy” z Borysławia
Powstał w latach 90. na fali Odrodzenia polskości w obwodzie Lwowskim. Działa przy Polskim Kulturalno-Oświatowym Towarzystwie „Zgoda” w Borysławiu. Renesans nastąpił w 2010r., kiedy odbyła się zmiana pokoleń. W nowym składzie zespół uczestniczył w Festiwalu im. M. Konopnickiej w Przedborzu, gdzie otrzymał wyróżnienie. Aktywnie bierze udział w imprezach zorganizowanych przez Konsulat Generalny RP we Lwowie, polskie organizacje na Ukrainie, występuje w Polsce. Gościł na „Karpackich Klimatach” w Krośnie, Dożynkach w Wielkopolsce, Festiwalu pieśni i tańca w Oświęcimiu, Spotkaniach Folklorystycznych w Łękach Dukielskich. W 2017 roku brał udział w Festiwalu Pieśni Pamięci „Walczącym o Niepodległość” w Warszawie i wielu innych. Zrzesza ludzi różnego wieku (młodzież i dorośli) – wielkich miłośników śpiewu, swego kraju i swojej historii. W skład zespołu wchodzą: dziecięce pary taneczne, śpiewaczy zespół mieszany. Akompaniament – akordeonista. Kierownik – Olga Monastyrska.
Zespół ludowy „Sużanianka”
Działa od 1989 roku przy ośrodku kultury w Sużanach w rejonie wileńskim. Panie przez całe życie są związane z piosenką ludową. Kieruje zespołem i gra na akordeonie Margaryta Krzyżewska. Zespół wykonuje swój rodzinny folklor, który pamiętały babcie i matki, tak zwane „z kuferku”, pieśni patriotyczne, o Wileńszczyźnie, polski folklor ludowy, pieśni religijne i pogrzebowe. Zespół jest częścią chóru w kościele pw. św. Feliksa w Sużanach. W repertuarze ma też obrazki związane z dawnymi obrzędami świąt kalendarzowych z okolic Sużan i Wileńszczyzny. Śpiewa też kolędy i pastorałki, pieśni wielkopostne i wielkanocne łałymki. Zespół bierze czynny udział we wszystkich imprezach, które odbywają się na Wileńszczyznie, niejednokrotnie gościł w różnych miastach Polski, dwukrotnie w Mrągowie, w czasie swego istnienia miał około 500 koncertów. Otrzymał wiele nagród, wyróżnień i dyplomów.
Zespół Pieśni i Tańca „Mozyrzanka” z Mozyrza
Został założony w 1995 roku przy Mozyrskim Oddziale Związku Polaków na Białorusi. Zespół składa się z grupy tanecznej (6 par), wokalnej (4osób) i instrumentalnej (8 osób). Skład grupy instrumentalnej to, skrzypce (2), flet, kontrabas, cymbały, perkusja, akordeon guzikowy, trójkąt. Repertuar zespołu składa się z polskich piosenek i tańców ludowych, polskiej instrumentalnej muzyki, regionalnych piosenek oraz tańców z Polesia, obwodu Homelskiego. Zespół aktywnie koncertuje w obwodzie Homelskim oraz w Polsce. W 2009, 2011 latach brał udział w Międzynarodowym Jarmarku Folkloru w Węgorzewie. W 2000, 2001, 2003, 2007 – w Festiwalu Kultury Kresowej w Mrągowie. Laureat Międzynarodowego Festiwalu Folkloru w Postawach „ Brzmią cymbały i harmonia, uczestnik Międzynarodowego Festiwalu „Sożski korowód”, Regionalny Festiwal Kultur Narodowych w Owruczu (Ukraina).
Młodzieżowy zespół estradowej piosenki „Wszystko w porządku”
Działa przy Domu Polskim w Borysowie od roku 2010 i składa się z 6 solistów w wieku od 16 do 25 lat. Zespół uczestniczy w różnych imprezach, zorganizowanych przez Dom Polski w Borysowie, a także w polonijnych przedsięwzięciach, festiwalach, konkursach, organizowanych przez Ambasadę RP w Mińsku, Macierz Szkolną w Mińsku i inne. W ciągu 7 lat skład zespołu zmieniał się, w nowym składzie zespół działa tylko rok, ale już ma wiele osiągnięć. Zespół „Wszystko w porządku” uczestniczył w V Festiwalu „Eurydyka” w Mińsku i otrzymał wyróżnienie. W 2016 r. brał udział w festiwalu piosenki patriotycznej „Polskie serce” w Mińsku. W styczniu tego roku uczestniczył w finale Międzynarodowego Festiwalu Kolęd i Pastorałek im. Ks. Kazimierza Szwarlika i otrzymał I miejsce, w maju brał udział w XIX Festiwalu polskiej piosenki estradowej w Grodnie i otrzymał I nagrodę. Występował na 16. Dolnośląskich Dniach Kultury Kresowej w Legnice. Wziął udział w koncercie poświęconym Annie German w Mińsku w Filharmonii. Zespół uczestniczył w II Białorusko-Polskim Festiwalu „Jedność”. Uczestniczył również w PRZEGLĄDZIE PIEŚNI PATRIOTYCZNEJ „VIVA POLONIA” w Legionowie (Polska). W Mrągowie wystąpił po raz trzeci.
Polska kapela „Słowianie”
Powstała w 2006 roku w Raduniu. Członkami zespołu są nauczyciele Raduńskiej szkoły Sztuk Pięknych. Kierownikiem artystycznym jest Tatiana Nowikiewicz. W kapeli grają skrzypce, akordeon, gitara, perkusja, cymbały i trąbka oraz trzy wokalistki. Repertuar kapeli jest szeroki i różnorodny: piosenki ludowe oraz muzyka instrumentalna polska, regionalna i białoruska. W czasie istnienia kapeli muzykanci mieli koncerty na Białorusi, Litwie oraz Polsce. Uczestniczyli również kilkakrotnie w dożynkach polskich i litewskich.
Zespół „Faustyna” (Równe, Wołyń)
Tworzą go, pod kierownictwem s. Mateuszy, młodzi ludzie polskiego pochodzenia, którzy kochają śpiew i kulturę polską. Zespół powstał w 2003 r. przy parafii św. Apostołów Piotra i Pawła w Równym na Wołyniu. Zespół swoim śpiewem ubogaca różne uroczystości, śpiewa dla gości przyjeżdżających z Polski. Wystąpił na festiwalu piosenki polskiej w Łucku, na zjeździe Kresowiaków w Częstochowie. W swoim dorobku ma utwory religijne, kresowe, patriotyczne, ludowe. Zespołowi towarzyszy oprawa instrumentalna: 4 skrzypiec, keyboard, flet.
Zespół wokalno-taneczny „Rezonans” (Bar, obw. winnicki)
Powstał na bazie zespołu tanecznego i działa przy Domu Polskim w Barze. W jego bogatym repertuarze znajdują się tańce kaszubskie, śląskie, lubelskie, biłgorajskie i podolskie, również pieśni utrzymane w stylu retro i ludowe. W styczniu 2018 r. zespół uczestniczył w XV Koncercie Charytatywnym w Sycowie. Pomysłodawcą powstania zespołu oraz jego kierownikiem artystycznym jest dyrektor Domu Polskiego Małgorzata Miedwiediewa.
Zespół Folklorystyczny „Echo Prutu” (Czerniowce, Bukowina)
Zasłużony dla Kultury Polskiej. Powstał w lipcu 1998 r. przy Domu Polskim w Czerniowcach z inicjatywy grupy Polaków, członków Czerniowieckiego Obwodowego Towarzystwa Kultury Polskiej im. Adama Mickiewicza, zakochanych w polskich pieśniach ludowych i patriotycznych. Ważne miejsce w repertuarze zajmują pieśni ich przodków – Polaków, od dawna mieszkających na Bukowinie. Kierownikiem zespołu jest Lilia Pyndyk. Celem zespołu jest odrodzenie i propagowanie pieśni Polskich ludowych (bukowińskich) w środowisku Bukowińczyków, poszukiwanie starych pieśni ludowych. Zespół aktywnie uczestniczy w imprezach organizowanych przez Obwodowe Towarzystwo Kultury Polskiej im. A. Mickiewicza oraz instancje kulturalne Czerniowiec. Występował w Krakowie, Jastrowie k/Piły, Lubaniu, Bielsku-Białej. Wielokrotnie uczestniczył w Festiwalach Międzynarodowych w Suczawie (Rumunia), Kiszyniowie (Mołdawia), Mrągowie, Dzierżyniowie „Bukowińskie Spotkania” oraz w Festiwalu Kultury Polskiej na Ukrainie.
Bukowina jest wielonarodowościowym regionem Ukrainy, którego charakterystyczną cechą jest wielokulturowość i tolerancja w stosunkach pomiędzy narodowościami. Dlatego do repertuaru włączono pieśni ludowe ukraińskie, rumuńskie, niemieckie, żydowskie. Zespołowi przygrywa wspaniała kapela: akordeon, bajan (rodzaj dużej harmonii), kontrabas, fujarka.
Reprezentacyjny Polski Zespół Pieśni i Tańca „Wileńszczyzna”
Działa w Wilnie. Powstał na początku lat 80. Działając w trudnych warunkach politycznych i ekonomicznych, zespół od początku swego istnienia prowadził nie tylko pracę artystyczną, lecz również rozległą pracę etnograficzną; zbiera po wsiach podwileńskich polski folklor, aby ocalić go od zapomnienia.
Zespół Tańca Ludowego „ZGODA”
Powstał w 1988 r. w podwileńskim osiedlu Rudamina jako wynik potrzeby poznania i promowania polskiego dziedzictwa folklorystycznego. Jego założycielem jest zagorzały entuzjasta polskiej kultury ludowej Henryk Kasperowicz, który dotychczas pełni funkcję kierownika i choreografa Zespołu.
Dzisiaj to ponad stuosobowa grupa młodocianych artystów, którzy w trzech sekcjach: tanecznej, wokalnej i kapeli rozwijają swój talent i zamiłowanie do tańca, śpiewu i muzyki ludowej. Są to uczniowie, studenci oraz pracownicy różnych branż.
W swoim repertuarze „Zgoda” posiada narodowe i regionalne tańce Polski, różne programy i obrazki sceniczne, prezentujące folklor ziemi wileńskiej – „Jarmark kaziukowy”, „Zabawy nad Wilią”. W roku 2009 Zespół opracował poemat Adama Mickiewicza „Pan Tadeusz” w wersji współczesnej. Premiera pierwszej polskiej rock opery na Litwie odbyła się podczas obchodów 20-lecia działalności artystycznej.
W ciągu lat istnienia ZTL „Zgoda” uczestniczył w wielkiej liczbie wysokiej rangi imprez i koncertów, występował też na największych scenach stolicy i innych miast Litwy. Jego występy gorąco oklaskiwano w Polsce, Czechach, Niemczech, Francji, Szwecji, Anglii, Białorusi, Węgrzech, Włoszech, Grecji, Norwegii, Irlandii, Hiszpanii, Macedonii,Czarnogórze i Chorwacji.
„Zgoda” wielokrotnie reprezentowała Litwę na wielu renomowanych międzynarodowych festiwalach folklorystycznych, również często bierze udział w krajowych festiwalach i przeglądach. Zespół niejednokrotnie wyróżniano na wielu prestiżowych festiwalach i konkursach. Jest m.in. laureatem I Festiwalu Kultury Kresowej (Mrągowo, Polska), laureatem I, III, VI Festiwali Kultury Polskiej (Wilno, Litwa), laureatem II, IV Festiwali Zespołów Folklorystycznych Krajów Nadbałtyckich (Elbląg, Polska). Na Międzynarodowym Turnieju Tańców Narodowych w Elblągu oraz na Międzynarodowym Festiwalu Zespołów Ludowych w Nordkoping’u (Szwecja) Zespół zdobył II miejsce. Na Międzynarodowym Festiwalu Krajów Europejskich (Recklinghausen, Niemcy), wśród 53 zespołów, „Zgoda” uplasowała się na II pozycji.
Zespół ma w swym dorobku olbrzymią liczbę nagród i odznaczeń. Uhonorowany został, m.in. wyróżnieniami Senatu Rzeczpospolitej Polskiej, Ministra Kultury Rzeczpospolitej Polskiej, Ministra Kultury Republiki Litewskiej oraz Premiera Republiki Litewskiej. W 2009 roku ZTL „Zgoda” otrzymał odznakę „Zasłużony dla Kultury Polskiej”.
Już od kilku lat ZTL „Zgoda” cieszy się współpracą i przyjaźnią ze światowymi autorytetami folkloru ludowego – Państwowym Zespołem Ludowym Pieśni i Tańca „Mazowsze” im. T. Sygietyńskiego oraz Litewskim Państwowym Zespołem Pieśni i Tańca „Lietuva”.
Trio „Wileńska Biesiada”
Powstało na wileńskim gruncie muzycznym z wcześniej już znanych publiczności wileńskich muzyków i wykonawców. Skład trio: Jasia Mackiewicz, Ryszard Bryżys (kierownik), Jarosław Królikowski.
Trio ma w opracowaniu piosenki wileńskie, do tekstów wileńskich poetów, a także popularne piosenki biesiadne.
Można było również usłyszeć wielokrotnie nagradzaną na międzynarodowych konkursach Karolinę Lyndo, która obecnie studiuje w wileńskim konserwatorium.
Na zakończenie uczestnicy i goście Festiwalu wzięli udział we wspólnej niedzielnej Mszy świętej.
Festiwal Kultury Kresowej odbył się dzięki współpracy wyjątkowych instytucji. Organizatorami Festiwalu byli Burmistrz Miasta Mrągowo, Towarzystwo Miłośników Wilna i Ziemi Wileńskiej oddział w Mrągowie oraz Centrum Kultury i Turystyki w Mrągowie. Festiwal był współfinansowany w ramach sprawowania opieki Senatu Rzeczypospolitej Polskiej nad Polonią i Polakami za granicą w 2018 roku, ze środków Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego oraz ze środków Gminy Miasto Mrągowo. Odbył się pod Patronatem Honorowym Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Andrzeja Dudy w Roku 100-lecia Odzyskania Niepodległości 1918–2018.
Od wielu lat celem Festiwalu Kultury Kresowej jest pielęgnowanie polskich tradycji kulturalnych, popularyzacja dorobku artystycznego zespołów kresowych w Macierzy, a także pomoc zespołom i organizacjom Polaków na Kresach w pielęgnowaniu i kontynuowaniu kultury polskiej, umożliwienie osobistych spotkań twórców i animatorów kultury, wymiany doświadczeń, kontaktu z bliskimi i znajomymi, zwiedzanie Ojczyzny.
Trzeba przyznać, że przez te wszystkie lata Festiwal wspaniale realizuje postawione 24 lata temu cele.
Danuta Kaskada-Mryckewycz
Tekst ukazał się w nr 15 (307) 16-30 sierpnia 2018
