W 2017 roku mija 150 lat od założenia Towarzystwa Lekarskiego Lwowskiego, które odegrało olbrzymią rolę w rozwoju medycyny nie tylko lwowskiej, ale także ogólnopolskiej i światowej, wpływało na formowanie i rozwój systemu ochrony zdrowia i samorządu lekarskiego.
2 grudnia 1867 roku w dużej sali obrad lwowskiego ratusza odbyło się zebranie założycielskie Towarzystwa, mianowanego na początku Towarzystwem Lekarzy Galicyjskich. Na zebranie przybyło 47 lekarzy praktykujących we Lwowie, którzy własnoręcznie wpisali swoje nazwiska do aktu pamiątkowego. Jak mówi „Ogólne sprawozdanie z zawiązania się i czynności Towarzystwa lekarzy galicyjskich” w owym dniu „grono lekarzy we Lwowie zamieszkałych uznając potrzebę zespolenia naukowego z jednej, jako też czując dotkliwie brak tegoż z drugiej strony, mając dalej na celu utworzenie funduszu ku wspieraniu podupadłych kolegów, również wdów i sierot po nich pozostałych: postanowiło zawiązać Towarzystwo lekarskie”.
Prace nad statutem towarzystwa trwały już od 12 lutego 1867 r., a 8 września nadeszło cesarskie postanowienie zezwalające zawiązać Towarzystwo Lekarzy Galicyjskich i zatwierdzające jego statut.
Inicjatorami założenia Towarzystwa i autorami jego statutu byli doktorzy: Bolesław Głowacki, Józef Milleret, August Noskiewicz i Zygmunt Rieger. W historii Towarzystwa Lekarskiego Lwowskiego (TLL) znane są trzy okresy jego rozwoju i działalności:
I. Lata 1867–1877 – działalność pod nazwą Towarzystwa Lekarzy Galicyjskich.
II. 1877–1900 – według projektu J. Różańskiego wyłoniło się Towarzystwo Lekarskie Lwowskie jako sekcja lekarzy Galicyjskich.
III. Za inicjatywą profesorów Gluzińskiego i Renckiego zostały przyjęte zmiany do statutu, zgodnie z którymi lwowska sekcja Towarzystwa została wyodrębniona oficjalnie od 30 listopada 1900 roku w Towarzystwo Lekarskie Lwowskie (TLL).
Towarzystwo prowadziło wielokierunkową działalność. Główne jej kierunki to: praca lekarsko-naukowa, działalność humanitarna, organizacyjna, patriotyczna, problemy etyki lekarskiej. Owoce tej działalności są pięknie przedstawione w zachowanych do naszych czasów kronikach: M. Hermana z okazji 30-lecia działalności towarzystwa oraz Jana Greka i Witolda Ziembickiego pt. „Pół wieku. Rzut oka na kronikę Towarzystwa Lekarskiego Lwowskiego” – z okazji 50-lecia. O corocznej liczbie i członków Towarzystwa nie ma dokładnej informacji, ponieważ wiele dokumentów zaginęło w burzliwe lata wojen światowych. Ale, jeżeli w 1867 roku Towarzystwo zaczynało od 47 uczestników, to na 1908 rok było ich już około 300. Podczas I wojny światowej liczba członków spadła do 20 – 30, a od 1921 r. nastąpiło stopniowe wzrastanie ich liczby, która w 1928 r. przekroczyła liczbę 500 i do 1939 r. utrzymywała się na takim poziomie.
Wśród lekarzy zamieszkałych we Lwowie członkami Towarzystwa w 1867r, było 82,5%, w 1877 r. – 89%, w 1887 r. – 87,7%, w 1897 r. – 71%,, w 1907 r. – 67%, a w 1927 r. – tylko 29%, co było powiązane z wyodrębnieniem się licznych specjalistycznych sekcji, jak otolaryngologiczna (1908 r.), balneologiczna oraz neurologiczno-psychiatryczna (1911 r.) i inne.
Towarzystwo przez długi czas nie posiadało własnego lokalu – dlatego wynajmowało różne sale. Na początku była to mała sala radna w ratuszu, w 1898–1910 latach – w budynku na ul. Dominikańskiej 11. Od 1910 r. posiedzenia odbywały się w sali Technologicznego Instytutu przy ul. Burliarda 5 oraz przez krótki czas w miejskim Muzeum Przemysłowym przy ul. Hetmańskiej.
Do sprawy budowy własnego domu przystąpiono kolejny raz w 1935 r., kiedy zakupiono działkę przy ul. Konopnickiej 3. Dom wybudowano w 1936 r. według projektu inżynierów Tadeusza Wróbla i Leopolda Karasińskiego.
W holu na alabastrowej ścianie zrobiono pamiątkowy napis: „Stanowi Lekarskiemu na pomyślność, Nauce Polskiej na chwałę, Społeczeństwu na pożytek Dom ten wzniesiony za czasów naszego urzędowania a roku pańskiego tysiącznego dziewięćsetnego trzydziestego szóstego do użytku oddany został…”. Obecnie w tym budynku funkcjonuje Lwowski Wojewódzki Departament Ochrony Zdrowia.
Dzięki udziałowi w posiedzeniach naukowego towarzystwa, lekarze zdobywali bezcenne doświadczenia: informację o wprowadzonych nowych technologiach leczenia, operacji itp., poznawali aktualne problemy diagnostyki i leczenia chorób, uczestniczyli w analizowaniu ciekawych lub skomplikowanych wypadków klinicznych. Najważniejsze odczyty i doniesienia publikowano w polskich i światowych wydaniach lekarskich.
Uczeni lwowscy – członkowie TLL w czasie jego działalności wsławili się wieloma osiągnięciami naukowymi, opracowaniami nowych technologii i zabiegów operacyjnych, które wprowadzili w praktykę szpitali Lwowa i Galicji. Niemożnością jest wymienienie ich wszystkich, ale konieczne wyszczególnienie chociaż kilku, wprowadzonych już we wczesnych latach funkcjonowania TLL.
Tak, Józef Molendziński w 1867 r. jako pierwszy wprowadził kruszenie kamieni – litotrypsję na oddziale chirurgicznym Lwowskiego Szpitala Powszechnego.
Antoni Szattauer w 1885 r. wykonał pierwszą nefrektomię (wycięcie nerki) na chirurgicznym oddziale dziecięcego szpitala świętej Zofii.
Grzegorz Ziembicki w 1898 r. rozpracował własną metodę kruszenia kamieni pęcherza moczowego.
Maksymilian Herman w 1899 r. opublikował pracę naukową „O znaczeniu rozpoznawczym promieni Roentgena w kamicy nerkowej”, a Emanuel Machek w 1900 roku wprowadził badanie promieniami Roentena w przypadkach utkwienia ciał obcych w oku i oczodole.
Stanisław Laskownicki w 1924 r. wprowadził elektrokoagulację w urologii.
Nie mając możliwości przedłużać listę osiągnięć naukowych teoretycznych i klinicznych lekarzy TLL, należy przypomnieć, że Ludwik Rydygier wykonał we Lwowie po raz pierwszy resekcję żołądka z powodu wrzodu i w 1881 r. jako pierwszy na świecie – z powodu raka.
TLL prowadziło praktykę mianowania najwybitniejszych postaci medycznych członkami honorowymi. Pierwsi członkowie honorowi byli ogłoszeni przez Towarzystwo z okazji jego 30-lecia. W ich liczbie była Maria Curie-Skłodowska z Paryża, dr Władysław Biegański z Częstochowy, prof. Zygmunt Laskowski z Genewy, dr Edward Festenberg i dr Józef Merunowicz ze Lwowa.
TLL w różnych latach posiadało swój organ prasowy. Wśród pierwszych czasopism należy wspomnieć „Rocznik Towarzystwa Lekarzy Galicyjskich”, który był wydawany w 1868–1869 latach i „Dwutygodnik medycyny publicznej” – 1877–1880. Od 1873 r. organem Towarzystwa był „Przegląd Lekarski”. Następnym ważnym krokiem było założenie w 1906 r. własnego czasopisma TLL „Lwowski Tygodnik Lekarski”, który wychodził do 1913 r. Po I wojnie światowej tego czasopisma nie wznawiano, a już w 1922 r. zaczęto wydawać „Polską Gazetę Lekarską”.
TLL odegrało ważną rolę w osiągnięciu sukcesu wieloletnich starań o otwarcie Wydziału Lekarskiego na Lwowskim Uniwersytecie im. Jana Kazimierza i w powstaniu pierwszych klinik uniwersyteckich.
Liderzy TLL mieli wielkie zasługi w przygotowaniu ustawy dla polskich izb lekarskich. Dzięki temu we Lwowie jako jedna z pierwszych w Polsce w 1893 r. została założona Lwowska Izba Lekarska, nazywana poprzednio Wschodnio-Galicyjską, której statut, doświadczenia organizacyjne i rozmach działalności stworzyły wzorzec dla wszystkich ziem polskich.
Ze Lwowa wyszedł też pomysł organizacji zjazdów naukowych lekarzy polskich. II Zjazd lekarzy i przyrodników polskich, a pierwszy zjazd we Lwowie odbył się w 1875 r. Podkreślić należy czynny i owocny współudział TLL w organizacji kolejnych zjazdów lekarzy, które odbywały się we Lwowie w latach 1888, 1894, 1897.
Od powstania TLL ogromną uwagę zwracano na problemy etyczne. Środowisko lekarskie Lwowa zajęło pierwszeństwo w chronologii powstawania zbioru norm i zasad funkcjonowania zawodu lekarskiego. Pierwszy polski kodeks deontologii lekarskiej lekarzy galicyjskich powstał w 1876 roku i nosił tytuł „Uchwały Towarzystwa Lekarzy Galicyjskich w przedmiocie obowiązków lekarzy względem swych kolegów i zawodu lekarskiego w ogóle”.
Zakładając Towarzystwo, jako jeden z celów jego działalności wytyczono pomoc zubożałym lekarzom, wdowom i sierotom po lekarzach. Początkowo na ten cel była przeznaczona niewielka suma, którą wydzielano ze składek członkowskich lekarzy.
Alfred Biesiadecki był pierwszym, który stworzył fundusz i ofiarował na cele charytatywne 6 tysięcy złotych, stając się pozytywnym przykładem do naśladowania dla wielu następnych dobroczyńców. Nadal były tworzone fundusze Biesiadeckiego, Czyżewicza, Krówczyńskiego, Rudańskiego, Merunowicza, Ściborowskiego, Marsa, Macheka i wielu innych, koszty z których szły na dobroczynność, wspieranie ubogich studentów, zakładanie funduszy na kształcenie i inne.
W 1882 r. fundacja Bonifacego i Magdaleny Stilerów ofiarowała TLL majątki w Morszynie – pod warunkiem otwarcia zakładu kąpielowego, dochody od którego powinny napełniać fundusz pomocy wdowom i sierotom po lekarzach.
Inne organizacyjne działania i osiągnięcia Towarzystwa: to ankietowanie odnośnie ustalenia zasad organizacji sanitarnej służby, otwieranie sanatoriów, udział w akcjach przeciwgruźliczych (1917 r.), przeciw chorobom wenerycznym (1918 r.), przy zagrożeniu epidemii chorób zakaźnych (1918 r.) i inne.
Z kronik jubileuszowych TLL i periodycznego piśmiennictwa medycznego powstaje obraz zadziwiający ogromem ówczesnych naukowych osiągnięć lwowskich lekarzy oraz wynika zadanie popularyzowania ich historii.
Po 1939 roku – w tragicznych latach wojennej i powojennej zawieruchy Towarzystwo Lekarskie Lwowskie przestało istnieć. Tragiczny los spotkał wielu lwowskich lekarzy, którzy byli trwale lub przejściowo związani z lwowskim ośrodkiem i tak wiele wnieśli do skarbnicy polskiej i światowej medycyny.
W tragiczną noc z 3 na 4 lipca 1941 roku 14 profesorów medycyny bez winy i sądu zostało barbarzyńsko zamordowanych na Wzgórzach Wuleckich przez niemieckich oprawców. Oto lista ich nazwisk:
Antoni Cieszyński (1882–1941)
Władysław Dobrzaniecki (1897–1941)
Jan Grek (1875–1941)
Jerzy Grzędzielski (1901–1941)
Henryk Hilarowicz (1890–1941)
Stanisław Mączewski (1892–1941)
Witold Walerian Nowicki (1878–1941)
Tadeusz Ostrowski (1881–1941)
Stanisław Michał Progulski (1874–1941)
Roman Rencki (186–1941)
Stanisław Ruff (1872–1941)
Włodzimierz Jan Sieradzki (1870–1941)
Adam Jan Sołowij (1859–1941)
Tadeusz Kamil Boy-Żeleński (1874–1941)
Ośmiu z nich w różnych latach pełnili funkcję prezesa TLL.
Pomimo ciężkich prób losowych w latach wojennych i powojennych we Lwowie z tych czy innych powodów pozostała część lekarzy Polaków. Z czasem ich szeregi uzupełniło młode pokolenie lekarzy, wykształconych przeważnie we Lwowskim Narodowym Uniwersytecie Medycznym.
Gdy nastąpiła pewna odwilż polityczna, nasi lekarze zrzeszyli się w 1991 roku w Stowarzyszenie Lekarzy Polskich we Lwowie, które działa już 27 rok i jest członkiem Światowej Federacji Polonii Medycznej.
Stowarzyszenie Lekarzy Polskich we Lwowie, uważające siebie za spadkobiercę i kontynuatora chlubnej działalności TLL jest pomysłodawcą i inicjatorem organizacji we Lwowie uroczystych obchodów jubileuszu 150-lecia Towarzystwa Lekarskiego Lwowskiego, połączonych z Międzynarodową Konferencją Naukową, które odbędą się w dniach 19–21 października 2017 roku. Udział w nich wezmą przedstawiciele Naczelnej i wielu Okręgowych Izb Lekarskich z Polski, członkowie Światowej Federacji Polonii Medycznej z Francji, Niemiec, Szwecji oraz nasi przyjaciele, zrzeszeni w Towarzystwach Polskich Lekarzy w Białorusi, Litwie, Mołdawii i in. Współorganizatorem Jubileuszu jest Ukraińskie Towarzystwo Lekarskie we Lwowie.
Uroczystości odbędą się pod honorowym patronatem marszałka Senatu RP Stanisława Karczewskiego, ministra Zdrowia RP Konstantego Radziwiłła, konsula generalnego we Lwowie Rafała Wolskiego, J.E. metropolity lwowskiego arcybiskupa Mieczysława Mokrzyckiego, marszałka województwa Lubuskiego Anny Polak, prezesa Naczelnej Rady Lekarskiej Macieja Hamankiewicza, prezesa Polskiego Towarzystwa Lekarskiego Waldemara Kostewicza i innych.
Sponsorem/partnerem jest Senat RP, Naczelna Izba Lekarska, Poczta Polska S.A.
Uroczystości rozpoczną się 19 października 2017 r. uroczystą mszą świętą w bazylice metropolitalnej o godzinie 10 i następnie złożeniem kwiatów przy pomniku pomordowanych profesorów lwowskich, na które serdecznie zapraszamy wszystkich nam życzliwych.
Motto uroczystości jubileuszowych: „UPAMIĘTNIĆ I OCALIĆ OD ZAPOMNIENIA”.
Ewelina Hrycaj-Małanicz
doc. dr n. med.
Tekst ukazał się w nr 19 (287) 17-30 października 2017
