W tym roku przypada 70. rocznica śmierci, a w 2017 roku – 140. rocznica urodzin Feliksa Nowowiejskiego – kompozytora, dyrygenta, organisty wirtuoza i szambelana papieskiego, autora muzyki Roty do słów Marii Konopnickiej.
Sejm RP ustanowił Feliksa Nowowiejskiego patronem 2016 roku w przekonaniu o szczególnym znaczeniu dorobku tego wybitnego twórcy. W uchwale sejmowej podkreślono, że artysta „był autorem wielu pieśni patriotycznych, które umacniały tożsamość narodową Polaków, a w niepodległej Polsce Nowowiejski brał czynny udział w tworzeniu i organizowaniu życia artystycznego”.
W Poznaniu, w domu Nowowiejskiego działa Muzeum Salon Muzyczny Feliksa Nowowiejskiego, w którym odbywają się liczne koncerty, wydarzenia, wystawy i warsztaty muzyczne. W tegorocznej imprezie Salonu Muzycznego udział wzięła Maria Sołtys, muzykolog, wnuczka Mieczysława i córka Adama Sołtysów, którą Anna Gordijewska poprosiła o udzielenie wywiadu.
Od jak dawna zorganizowane jest życie artystyczne w Muzeum Feliksa Nowowiejskiego?
7 lutego uroczyście obchodzono ósmą rocznicę powstania Salonu Muzycznego. Na fasadzie domu muzeum znajduje się tablica pamiątkowa, a przed budynkiem jest obelisk odsłonięty 23 listopada 2010 roku, w stulecie powstania i prawykonania Roty.
Na uroczystości obecnych było wielu znakomitych gości – przedstawicieli władz miejskich i świata kultury Poznania. Dla mnie wielką satysfakcją, połączoną z ogromnym wzruszeniem, stał się fakt wykonania podczas tego wydarzenia muzycznego utworów moich przodków Mieczysława i Adama Sołtysów. Podczas koncertu zabrzmiały pieśni: Maggiolata Mieczysława Sołtysa oraz Przyjście, Przedwiośnie i Poranny ptaszek śpiewa Adama Sołtysa, które z wdziękiem zaśpiewała młodziutka śpiewaczka Anna Alexandrowicz. Ponadto miałam zaszczyt poznać członków rodziny Feliksa Nowowiejskiego, jego syna, pianistę Jana Nowowiejskiego, który mimo sędziwego wieku z wielką werwą i temperamentem wykonał szereg utworów fortepianowych swego wybitnego ojca.
Proszę przybliżyć naszym czytelnikom sylwetkę kompozytora.
Feliks Nowowiejski urodził się 7 lutego 1877 w Wartemborku, obecnie Barczewo na Warmii. W latach 1887-93 uczęszczał do przyklasztornej Szkoły Muzycznej w Świętej Lipce, w której uczył się harmonii oraz gry na organach, wiolonczeli i innych instrumentach. Od 1893 roku Nowowiejski przebywał w Olsztynie, gdzie pracował w orkiestrze pułku grenadierów; komponował wtedy utwory dla orkiestry wojskowej i zespołów amatorskich. Był też organistą w kościele św. Jakuba. Dzięki nagrodzie pieniężnej, którą muzyk otrzymał w 1898 roku w konkursie kompozytorskim w Londynie, udał się na półroczne studia do Konserwatorium w Berlinie. Tam studiował kontrapunkt, kompozycję oraz grę na organach i wiolonczeli. Odbył też trzymiesięczny kurs muzyki kościelnej w szkole muzycznej w Ratyzbonie. Następnie został przyjęty do Szkoły Mistrzowskiej Królewskiej Akademii Sztuki w Berlinie, w której kontynuował naukę kompozycji pod kierunkiem słynnego wówczas kompozytora Maxa Brucha. Równolegle studiował muzykologię i estetykę na tamtejszym uniwersytecie. Dwukrotnie przyznano Nowowiejskiemu nagrodę im. Giacomo Meyerbeera (tzw. Rzymską). Otrzymane fundusze kompozytor przeznaczył na podróż artystyczną przez Niemcy, Czechy, Austrię, Francję, Belgię, Włochy, a nawet Afrykę. Od 1906 roku muzyk znów przebywał w Berlinie, gdzie współpracował z zespołami polonijnymi, prowadził też działalność kompozytorską i wirtuozowską. W owym czasie wyjeżdżał wielokrotnie do Warszawy, Krakowa, a także Lwowa. Po I wojnie światowej kompozytor osiadł w Poznaniu i włączył się w nurt odradzającego się życia kulturalnego miasta – organizował koncerty symfoniczne i chóralne, występował z recitalami organowymi. Wykładał również w Państwowym Konserwatorium w Poznaniu, gdzie prowadził klasę organów i dyrygował orkiestrą. W 1927 zrezygnował z pracy pedagogicznej i całkowicie poświęcił się kompozycji oraz działalności koncertowej.
Feliks Nowowiejski niejednokrotnie przyjeżdżał do Lwowa. Jakie utwory kompozytora wykonywane były podczas jego pobytów w naszym mieście?
Ma Pani rację. To właśnie we Lwowie, w roku 1906 odbył się pierwszy koncert kompozytorski Feliksa Nowowiejskiego, podczas którego soliści i zespoły Galicyjskiego Towarzystwa Muzycznego pod kierunkiem Mieczysława Sołtysa zrealizowały światowe prawykonanie oratorium Znalezienie św. Krzyża (jeszcze z rękopisu) oraz Symfonii h-moll. W ten sposób zostały zapoczątkowane kontakty Nowowiejskiego z naszym grodem, który – pamiętajmy – był wówczas kulturalną stolicą kraju.
W 1913 roku we Lwowie odbyło się uroczyste wykonanie monumentalnego oratorium Quo Vadis Nowowiejskiego, podobnie jak poprzednio dyrygował Mieczysław Sołtys. Po latach, w 1939 roku dzieło to zabrzmiało we Lwowie ponownie, ale tym razem pod batutą Adama Sołtysa. W naszym archiwum domowym zachował się list Feliksa Nowowiejskiego, w którym napisał następujące słowa do mego ojca: Wyrażam Panu Dyrektorowi i całemu zespołowi [Polskiego Towarzystwa Muzycznego] serdeczną wdzięczność za idealizm z jakim szerzycie kulturę muzyczną w Polsce, szczególnie na Kresach. Duch Pańskiego Ojca, a mojego przyjaciela śp. Mieczysława Sołtysa będzie z wami podczas wykonania Quo Vadis, którym on sam dyrygował…
Czy Nowowiejski brał udział w konkursach kompozytorskich organizowanych we Lwowie?
Warty odnotowania jest fakt, że właśnie we Lwowie Feliksowi Nowowiejskiemu trzykrotnie przyznano główną nagrodę. Pierwszą z nich kompozytor otrzymał w 1907 roku za utwór chóralny pt. Żałobny pochód Kościuszki na Wawel. Drugą – w 1910 roku podczas uroczystych obchodów 100. rocznicy urodzin Chopina połączonych z I Zjazdem Muzyków Polskich oraz konkursem kompozytorskim. W obydwu przypadkach organizatorem konkursów było Galicyjskie Towarzystwo Muzyczne pod przewodnictwem dyrektora Mieczysława Sołtysa. Natomiast w 1914 r. Nowowiejski otrzymał nagrodę za utwór chóralny Danae w konkursie lwowskiego towarzystwa śpiewaczego „Echo”.
Jakie dzieła są w dorobku Nowowiejskiego?
Kompozytor jest autorem wielu utworów różnych gatunków i form. Szczególne miejsce w dorobku twórcy zajmuje muzyka oratoryjna, która przyniosła Nowowiejskiemu rozgłos na całym świecie. Najwybitniejszym dziełem tego gatunku jest oratorium Quo Vadis napisane w 1903 roku. Popularność zdobyła także opera Legenda Bałtyku, wystawiania w wielu krajach Europy. Feliks Nowowiejski jest też autorem wielu utworów do tekstów Kochanowskiego, Krasińskiego, Norwida, odwołujących się do narodowej dumy i polskiej historii. Wielkim powodzeniem cieszył się jego śpiewnik zawierający hymny poszczególnych regionów naszego kraju.
A jednak najbardziej zasłynął z melodii do „Roty”…
Oczywiście, większości Polaków Feliks Nowowiejski kojarzy się przede wszystkim z patriotyczną Rotą, utworem napisanym specjalnie na uroczystość odsłonięcia Pomnika Grunwaldzkiego w Krakowie w 500. rocznicę bitwy pod Grunwaldem, ufundowanego przez Ignacego Jana Paderewskiego. Warto wspomnieć o tym, że 15 lipca 1910 r. skomponowaną do słów Marii Konopnickiej Rotę zaśpiewały pod dyrekcją autora wszystkie chóry Krakowa, a także chórzyści, którzy przybyli z terenów Górnego Śląska. Było to pierwsze publiczne wykonanie tego utworu. Co ciekawe, Feliks Nowowiejski mieszkał wtedy w Krakowie przy ul. Floriańskiej 20, na tym budynku w 2010 roku wmurowano tablicę upamiętniającą 100-lecie skomponowania słynnej melodii.
Dziękuję za rozmowę.
Rozmawiała Anna Gordijewska
Tekst ukazał się w nr 4 (248) 29 lutego – 17 marca
