Szczytna szkoła. Kultura i życie duchowe
Zakład Chyrowski był szkołą prowadzoną przez zakon katolicki, dlatego życie codzienne uczniów na wskroś przeplatało się z modlitwą i praktykami pobożnymi.
Centrum życia duchowego Zakładu była kaplica. To tutaj od mszy świętej uczniowie rozpoczynali każdy dzień. Uczestniczyli w liturgii czynnie jako ministranci. Jak już wspomniano, kaplica miała piętnaście ołtarzy. Msze święte sprawowano przy każdym z nich i każdemu księdzu asystowało dwóch uczniów. Raz na tydzień miała też miejsce rotacja.
Przygotowanie do mszy św. odbywało się w zakrystii, do której wchodziło się przez drzwi po lewej stronie głównego ołtarza. W zakrystii stały szafy z szatami liturgicznymi, był też niewielki magazyn, zawierający obrazy, krzyże, złote i srebrne wota, modlitewniki, świece, świeczniki, lekcjonarze, niewielkie figury świętych i wiele innych rzeczy. Można tu było wchodzić tylko za specjalnym zezwoleniem i w określonych godzinach.
W każdą sobotę uczniowie przystępowali do spowiedzi. Szczególnie uroczystą była pierwsza spowiedź i komunia święta, która miała miejsce w uroczystość Bożego Ciała. Tradycyjnie przybywał wtedy do kaplicy biskup. W niedziele i święta odbywały się uroczyste msze święte i nabożeństwa, w których, obok uczniów, uczestniczyli również pracownicy folwarków i mieszkańcy Chyrowa. Na rozpoczęcie roku szkolnego odprawiano tradycyjnie trzydniowe rekolekcje, które miały po wakacjach przygotować uczniów do nauki.
Szczególnym fenomenem kulturalnym Zakładu był własny teatr. Sztuki odgrywano w specjalnej sali teatralnej, znajdującej się w prawym pawilonie na parterze. Była w niej scena, podium dla orkiestry i przenośne krzesła. Obok była też do dyspozycji bogata teatralna garderoba. Scenę od widowni odgradzały dwie kurtyny: żelazna i ciemnowiśniowa aksamitna, otwierająca się na dwie strony. Na ścianach widniały medaliony z wizerunkami Chopina i Fredry.
Przed spektaklem tradycyjnie dwóch uczniów witało gości przy wejściu, kłaniając się i rozdając ulotki z programem. Miejsca w pierwszych rzędach były przeznaczone dla wykładowców i kierownictwa Zakładu. Dalsze rzędy zajmowali rodzice i inni zaproszeni goście. Najmłodsi mieli miejsca na specjalnym podwyższeniu, na tzw. jaskółce.
Największą trudność dla aktorów teatru Zakładu Chyrowskiego stanowiły role kobiece, wszak w Zakładzie uczyli się jedynie chłopcy. Radzono sobie z tym, tam gdzie to było możliwe, zastępując postać kobiecą postacią męską.
Wieloletnim kierownikiem teatru był ojciec Aleksander Piątkiewicz, który pisał własne i adaptował znane dzieła dramatyczne dla sceny chyrowskiej. Repertuar teatru był stale odnawiany. Między innymi grano tu sztuki Szekspira, Grillparzera, Kornera, Arystofanesa, a spośród autorów polskich Szujskiego, Słowackiego, Korzeniowskiego, Fredry.
Znany aktor polski Janusz Warnecki, który uczył się w Zakładzie Chyrowskim, był przekonany, że właśnie Zakład skłonił go, by wybrał teatr, zaś o. Piątkiewicz przekazał mu swój zapał i szczere, głębokie poczucie misterium sceny.
Do Zakładu często przyjeżdżali z wykładami lub koncertami różni goście, Kroniki sprzed I wojny światowej wspominają niejednokrotnie o pokazie sztuk magicznych, czyli o występach kuglarzy lub o innych programach cyrkowych. Nieco później, gdy zakład nabył projektor filmowy, w sali teatru odbywały się pokazy filmów.
Ponieważ wielu uczniów pobierało dodatkowe lekcje gry na instrumentach, w Zakładzie stale istniała orkiestra. Niektóre klasy miały nawet własną orkiestrę. Wraz z nauczycielami orkiestra liczyła blisko 40 osób. Wśród utworów, które wykonywano na chyrowskiej scenie, były dzieła Mozarta, Haydna, Beethovena, uwertury i fragmenty oper Wagnera, Webera, Schuberta, Rossiniego, Verdiego, Moniuszki, Żeleńskiego, pieśni i tańce Glinki, Czajkowskiego, Bacha, Liszta, Mendelsohna. Istniały też oddzielne kwartety kameralne lub trio oraz chór.
Jeszcze jednym źródłem ubogacenia duchowego i kulturalnego była bogata biblioteka Zakładu. Składała się z części profesorskiej i uczniowskiej. W 1936 roku liczyła 26 000 książek, część uczniowska – ponad 10 000. Książki były rozmieszczone w całym Zakładzie między gabinetami, tworząc osobne działy: pedagogiczny, polonistyczny, matematyczno-fizyczny, przyrodniczy, geograficzny, rysunku, scenografii, fotografii, ogrodu botanicznego, pracy, muzyki. Biblioteka dla uczniów była podzielona między muzea, klasy i gabinety. Istniały osobne działy biblioteczne dla eksternistów, infirmerii, organizacji uczniowskich.
Wokół wartości duchowych uczniowie gromadzili się w różnych towarzystwach szkolnych, wśród których największymi były Sodalicja Mariańska i Towarzystwo Piotra Skargi. Sodalicja Mariańska przeniosła swą działalność do Chyrowa z Tarnopola. Było to laickie towarzystwo, które miało na celu połączenie życia chrześcijańskiego z nauką, pod opieką Najświętszej Panny Maryi. Członkami Sodalicji mogli zostać tylko uczniowie po piątej klasie. Mieli być wzorem dla innych kolegów, więc przyjmowano tylko najlepszych i tylko po okresie próby. Sodalicja Mariańska miała w Zakładzie Chyrowskim Ojców Jezuitów własny sztandar, kaplicę, bibliotekę. Zebrania sodalicji odbywały się cotygodniowo. Towarzystwo wydawało książki i prowadziło działalność charytatywną. W ramach Sodalicji Mariańskiej istniały oddzielne sekcje, wśród nich Kongregacja Świętych Aniołów Stróżów, która przygotowywała młodszych uczniów do wstąpienia do Sodalicji, Koło Krzewienia Wiary, wspierające misje w Afryce, Koło Eucharystyczne.
W 1909 roku z Sodalicji wyodrębniło się Towarzystwo Piotra Skargi, stając się filią towarzystwa pod tą samą nazwą we Lwowie. Ta społeczno-patriotyczna organizacja zrodziła się jako reakcja na negatywne tendencje w prasie. Celem jej działalności było szerzenie katolickiej i patriotyczne prasy, również działalność społeczna. W Zakładzie Chyrowskim Towarzystwo Piotra Skargi zajmowało się przede wszystkim czczeniem jubileuszy, w szczególności Bitwy pod Grunwaldem, Henryka Sienkiewicza, Piotra Skargi, również instalacją upamiętnień, między innymi tablic i krzyży pamiątkowych etc. Właśnie dzięki temu towarzystwu w otoczeniu zakładu pojawiły się Aleja Grunwaldzka, Krzyż Piotra Skargi, Dęby Wolności i Głaz Sienkiewicza.
Zakład Chyrowski posiadał, oprócz religijnych, również laickie organizacje. W grudniu 1929 roku utworzono Ligę Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. Była to masowa polska organizacja paramilitarna, która miała na celu wspieranie i popularyzację sportowego, transportowego i wojskowego lotnictwa. Do organizacji zapisało się ponad 100 uczniów Zakładu. Co miesiąc miały miejsce spotkania, na których wygłaszano odczyty na temat lotnictwa i broni chemicznej, prezentowano filmy i słuchano audycji radiowych. Organizacja regularnie urządzała zbiórki funduszy na rozwój obronności kraju.
Od marca 1933 roku w Zakładzie był czynny oddział Ligi Morskiej i Kolonialnej. Ta organizacja zajmowała się szerzeniem idei rozbudowy polskiej marynarki morskiej i rzecznej oraz optowała za otrzymaniem przez Polskę kolonii w Afryce bądź w Ameryce Łacińskiej. Organizacja miała charakter masowy, należeli do niej prawie wszyscy uczniowie Zakładu. Podobnie jak członkowie Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej zbierali się oni, by wygłosić referat na temat morski lub kolonialny, by zebrać fundusze, wspierające inicjatywy, związane z rozbudową marynarki i aspiracjami kolonialnymi.
W Zakładzie Chyrowskim działał szczep Związku Harcerstwa Polskiego. Został utworzony w 1936 roku i liczył około 50 harcerzy.
Bohdan Sywanycz
Tekst ukazał się w nr 20 (336), 29 października – 14 listopada 2019
